Verbeelding van de Waal
Verbeelding van de Waal laat letterlijk alle aspecten van de Waal zien. Vooral in beeld, maar ook in woord.
Lees intro
80 verhalen
Bekijk volledige kaart
De special is thematisch opgebouwd:
Verbeelding van de Waal is een samenwerkingsproject tussen De Bastei, Museum Het Valkhof, Erfgoed Gelderland, Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, gemeente Nijmegen en Overland. Financieel mogelijk gemaakt door de provincie Gelderland.
Inbraakkolken
<p>Vroegere dijkdoorbraken hebben hun sporen nagelaten in het landschap. Bij een doorbraak schuurt het binnenstromende water een gat in de bodem. Die gaten zien we...
Een nieuwe toekomst voor Dijkmagazijn Beuningen
<p>Langs de Waaldijken zijn op verschillende plekken nog zogenaamde dijkmagazijnen te vinden. De meeste dijkmagazijnen werden in de negentiende eeuw gebouwd. Een van deze dijkmagazijnen...
Agressief bekribben
<p>Al in de middeleeuwen kregen de mensen door dat de loop van de rivieren te beïnvloeden is. Door kribben aan te leggen kan je land...
De Waal als barrière
<p>Toen Nederland nog grotendeels bedekt was met moerassen en bossen, vormden rivieren de verbindingen tussen verschillende streken.</p>
Tachtigjarige Oorlog: Schenkenschans
<p>De Schenkenschanze werd in 1586 door Maarten Schenk van Nydeggen aangelegd als vesting in het strategisch belangrijke gebied rond de splitsing van de rivieren Rijn...
Een nieuwe toekomst voor Dijkmagazijn Bemmel
<p>De dijkmagazijnen langs de waaldijken werden in de negentiende eeuw gebouwd, maar verloren in de tweede helft van de twintigste eeuw hun functie. Tegenwoordig zijn...
Verbeelding van de Waal - inleiding
<p>Verbeelding van de Waal laat letterlijk alle aspecten van de Waal zien. Vooral in beeld, maar ook in woord. Verwonder je over de Waal en...
Ondergang van de riviervisserij
<p>Trekvissen als steur en zalm voelden zich in de loop van de afgelopen eeuwen steeds minder thuis in de Waal. De aanleg van sluizen en...
Omgaan met de grillen van de rivier
<p>Toen de mensen 5000 jaar geleden vaste woonplaatsen kregen en de door de rivier afgezette kleigronden gingen bewerken, waren er nog geen dijken. Instanties als...
Zandwinning bij de Waal
<p>In het rivierengebied wordt niet alleen klei, maar ook veel zand gewonnen. Het wordt gebruikt als bouwmateriaal in cement, bijgemengd met klei voor baksteen en...
Vernieuwing tijdens de Industriële Revolutie
<p>De industriële revolutie veranderde in de negentiende eeuw de aard van de handel op de Waal. De stoomscheepvaart deed zijn intrede, en talloze maatregelen zorgden...
Twee bijzondere handelsproducten: wijn en hout
<p>Eeuwenlang vormde de handel in Rijnwijn een van de belangrijkste pijlers onder de economische voorspoed van Nijmegen. Dertig tot vijftig procent van alle schepen die...
Dijkmagazijnen
<p>Langs de Waaldijken zijn op verschillende plekken nog zogenaamde dijkmagazijnen te vinden. Het zijn smalle, hoge gebouwtjes, waarin onderhouds- en noodmateriaal voor dijkonderhoud- en versterking...
Tachtigjarige Oorlog: Fort Sint Andries
<p>In de Bommelerwaard bij Heerewaarden, op een punt waar de rivieren de Waal en Maas elkaar bijna raken, bouwden de Spanjaarden tijdens de Tachtigjarige Oorlog...
De Rijn als god
<p>In de Romeinse tijd was de Rijn een belangrijke rivier. Behalve een imposant natuurverschijnsel was het de grens van het Romeinse rijk en een handelsader....
Waalstenen bakken
<p>Wat de steenkolen waren in Zuid-Limburg of het gas in Groningen, dat is de rivierklei in het rivierengebied: een kostbare delfstof. In heel Nederland zijn...
Dorpen spoelen weg
<p>De bewoners van de dorpen van de Waal stonden machteloos tegenover een zich uitschurende rivierbocht. Verschillende dorpskernen zijn in het water verdwenen.</p>
Samengestelde kolken
<p>Plekken langs de dijk die eenmaal waren doorgebroken, hadden verhoogde kans om het nogmaals te begeven. Veel wielen langs de Waal zijn ontstaan door de...
Steenovens langs de Waal
<p>Vanaf de achttiende eeuw steeg de productie van baksteen in het rivierengebied. Dat leidde tot de bouw van steeds weer grotere en modernere steenovens.</p>
Tweede Wereldoorlog aan de Waal
<p>Tijdens de Tweede Wereldoorlog is het rivierengebied twee keer het toneel geweest van oorlogsgeweld. Ondanks moderne oorlogsmiddelen bleken de rivieren moeilijk te nemen barrières, die...
De beteugelde rivier
<p>Na eeuwen van maatregelen om de rivier in te dammen en op zijn plaats te houden is de rivier veiliger en voorspelbaarder geworden. Toch verlangen...
De eerste dijken
<p>De bewoners van het rivierengebied hebben zich vanaf de middeleeuwen enorme moeite getroost om het water door middel van dijken in te tomen. Dat leidde...
Dijken in het landschap bij Beuningen en Weurt
<p>De dijk bij Beuningen, ten zuiden van de Waal, heeft niet altijd op deze plek gelegen. Tussen grofweg Weurt en Winssen is de dijk enkele...
Alarm bij overstromingen
<p>Vanaf omstreeks 1600 werden overstromingen ernstiger en kwamen ook vaker voor. De bewoners van het rivierengebied waren vaak al gealarmeerd door overstromingen stroomopwaarts in Duitsland,...
Een weidse rivier aan een on-Nederlandse stuwwal
<p>De ligging van Nijmegen, aan de voet van de stuwwal en aan de oever van een weidse rivier, maakte van de stad en het omliggende...
Nijmegen bedreigd door het water
<p>De ligging aan de buitenbocht van een rivier houdt gevaar in zich, omdat de rivier naar buiten toe kan opschuiven. Voor een handelsstad is die...
Nieuwe Waallandschappen met oude wortels
<p>Vanaf 1990 zijn veel uiterwaarden opnieuw ingericht voor nieuwe natuur en ruimte voor de rivier. Zo is het uiterwaardenlandschap de afgelopen 25 jaar langzamerhand...
De Waal als levensader
<p>Al duizenden jaren schenkt de Waal de bewoners langs haar oevers voorspoed. Om te wonen, voor visserij, maar ook als verkeersroute voor de handel.</p>
Het gevaar van dijken
<p>De sluitende bedijking in de middeleeuwen betekende helaas niet dat het voor de bewoners langs de rivieren veiliger was geworden. Integendeel. Doordat het overstromingsgebied bij...
Vissen in de Waal
<p>Ooit was de vis in de Waal een belangrijke voedselbron voor de mensen die langs de rivier woonden. In elk dorp woonden vissers, en ook...
Steden aan de Waal
<p>Nederlands oudste steden liggen aan de Waal: Nijmegen, met zijn Romeinse verleden, en Tiel, al een stad in de vroege middeleeuwen. De steden Nijmegen, Tiel...
Tachtigjarige Oorlog: Mauritstorens
<p>In de Tachtigjarige Oorlog waren de grote rivieren een belangrijk onderdeel van de verdediging van de Republiek. Ze vormden een barrière voor Spaanse troepen. Langs...
Handel in de prehistorie en de Romeinse tijd
<p>Voor de opkomst van de (stoom)trein en het wegtransport waren rivieren de belangrijkste transportaders van Europa. Ook tegenwoordig zijn de Rijn en de Waal cruciale...
Een golf van liefdadigheid
<p>De hulpverlening na een ramp gebeurde in eerste instantie plaatselijk, vanuit naburige steden en via de kerken. Na een overstroming in 1741 in onder andere...
Vroege bewoners aan de Waal
<p>De hoge oevers van de grote rivieren zijn altijd aantrekkelijke woonplaatsen geweest, zowel voor prehistorische jagers, als voor de Bataven in de Romeinse tijd als...
Schipbruggen
<p>Eeuwenlang was de Waal te breed voor vaste bruggen. Maar als er een militaire noodzaak was, dan was de oplossing: schipbruggen over de Waal</p>
Opkomst en bloei van de Hanze
<p>In de middeleeuwen ontwikkelde de handel in onze contreien zich sterk. Ook de handel over de Rijn en de Waal bloeide. Gelderse steden als Nijmegen,...
Romeinen sturen de Rijnlopen
<p>Ooit was de Rijn een rivier die vrij door de delta stroomde, zich vertakte, naar believen overstroomde en soms een andere loop nam. De prehistorische...
De Waal als natuurlijke en beteugelde rivier
<p>Al miljoenen jaren vormen de voorlopers van de Rijn en de Waal grote delen van ons land. Al die tijd komen ze uit de Alpen...
Recreatiehaven in plaats van overslaghaven
<p>Nog steeds is de Rijn een van de belangrijkste transportaders van Europa, maar het economische belang van de tussenliggende steden als overslaghaven of industriegebied...
Nieuwe forten voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie
<p>In de Nieuwe Hollandse Waterlinie, die vanaf 1815 werd aangelegd om het westen van het land te verdedigen, kregen oude forten en kastelen nieuwe betekenis,...
Tachtigjarige Oorlog: Beleg van Zaltbommel
<p>De Spanjaarden belegerden in 1599 tijdens de Tachtigjarige Oorlog de stad Zaltbommel. De troepen van de Spaanse bevelhebber Mendoza vochten er tegen de manschappen van...
Werken in de steenfabriek
<p>Dankzij de kleiwinning en de steenfabrieken was het in de uiterwaarden langs de Waal een drukte van belang. Honderden mannen, vrouwen en kinderen werkten in...
Schrijvers, schilders en de opkomst van het toerisme
<p>In de negentiende eeuw ontdekten ook in Nederland romantische schrijvers en wandelaars de stuwwal bij Nijmegen en het rivierenlandschap. In hun voetsporen volgden de schilders....
Tachtigjarige Oorlog aan de Waal
<p>De rivieren Maas en Waal vormden tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568 – 1648) een belangrijke natuurlijke barrière. De versterkingen, die lagen op de plaatsen waar...
Vaste bruggen
<p>Het duurde tot in de twintigste eeuw voordat er vaste bruggen over de Waal werden gebouwd. Het uitbreidende spoorwegennet en het toenemende wegverkeer maakte dit...
De Hollandse Waterlinie aan de Waal
<p>Water is een effectief middel om de vijand op afstand te houden. Om het rijke West-Nederland te beschermen werden lage gebieden onder water gezet. Juist...
De eerste bruggen
<p>Wie snel de rivier wil oversteken, is niet tevreden met een veerpont. Die wil een brug. Militairen, al in de Romeinse tijd, hadden als eerste...
De rivier gunstig stemmen met offers
<p>De belevingswereld van de vroege bewoners van het rivierengebied was vol van mythen en religieuze betekenis. Ze hadden geen tempels of kerken waar ze hun...
Tachtigjarige Oorlog: Slot Loevestein
<p>Slot Loevestein ligt op een zeer strategische plek. Hier komen Maas en Waal samen en grenzen Gelderland, Brabant en Zuid-Holland aan elkaar. Het kasteel was...
Inbraakkolken
<p>Vroegere dijkdoorbraken hebben hun sporen nagelaten in het landschap. Bij een doorbraak schuurt het binnenstromende water een gat in de bodem. Die gaten zien we...
Een nieuwe toekomst voor Dijkmagazijn Beuningen
<p>Langs de Waaldijken zijn op verschillende plekken nog zogenaamde dijkmagazijnen te vinden. De meeste dijkmagazijnen werden in de negentiende eeuw gebouwd. Een van deze dijkmagazijnen...
Agressief bekribben
<p>Al in de middeleeuwen kregen de mensen door dat de loop van de rivieren te beïnvloeden is. Door kribben aan te leggen kan je land...
De Waal als barrière
<p>Toen Nederland nog grotendeels bedekt was met moerassen en bossen, vormden rivieren de verbindingen tussen verschillende streken.</p>
Tachtigjarige Oorlog: Schenkenschans
<p>De Schenkenschanze werd in 1586 door Maarten Schenk van Nydeggen aangelegd als vesting in het strategisch belangrijke gebied rond de splitsing van de rivieren Rijn...
Een nieuwe toekomst voor Dijkmagazijn Bemmel
<p>De dijkmagazijnen langs de waaldijken werden in de negentiende eeuw gebouwd, maar verloren in de tweede helft van de twintigste eeuw hun functie. Tegenwoordig zijn...
Verbeelding van de Waal - inleiding
<p>Verbeelding van de Waal laat letterlijk alle aspecten van de Waal zien. Vooral in beeld, maar ook in woord. Verwonder je over de Waal en...
Ondergang van de riviervisserij
<p>Trekvissen als steur en zalm voelden zich in de loop van de afgelopen eeuwen steeds minder thuis in de Waal. De aanleg van sluizen en...
Omgaan met de grillen van de rivier
<p>Toen de mensen 5000 jaar geleden vaste woonplaatsen kregen en de door de rivier afgezette kleigronden gingen bewerken, waren er nog geen dijken. Instanties als...
Zandwinning bij de Waal
<p>In het rivierengebied wordt niet alleen klei, maar ook veel zand gewonnen. Het wordt gebruikt als bouwmateriaal in cement, bijgemengd met klei voor baksteen en...
Vernieuwing tijdens de Industriële Revolutie
<p>De industriële revolutie veranderde in de negentiende eeuw de aard van de handel op de Waal. De stoomscheepvaart deed zijn intrede, en talloze maatregelen zorgden...
Twee bijzondere handelsproducten: wijn en hout
<p>Eeuwenlang vormde de handel in Rijnwijn een van de belangrijkste pijlers onder de economische voorspoed van Nijmegen. Dertig tot vijftig procent van alle schepen die...
Dijkmagazijnen
<p>Langs de Waaldijken zijn op verschillende plekken nog zogenaamde dijkmagazijnen te vinden. Het zijn smalle, hoge gebouwtjes, waarin onderhouds- en noodmateriaal voor dijkonderhoud- en versterking...
Tachtigjarige Oorlog: Fort Sint Andries
<p>In de Bommelerwaard bij Heerewaarden, op een punt waar de rivieren de Waal en Maas elkaar bijna raken, bouwden de Spanjaarden tijdens de Tachtigjarige Oorlog...
De Rijn als god
<p>In de Romeinse tijd was de Rijn een belangrijke rivier. Behalve een imposant natuurverschijnsel was het de grens van het Romeinse rijk en een handelsader....
Waalstenen bakken
<p>Wat de steenkolen waren in Zuid-Limburg of het gas in Groningen, dat is de rivierklei in het rivierengebied: een kostbare delfstof. In heel Nederland zijn...
Dorpen spoelen weg
<p>De bewoners van de dorpen van de Waal stonden machteloos tegenover een zich uitschurende rivierbocht. Verschillende dorpskernen zijn in het water verdwenen.</p>
Samengestelde kolken
<p>Plekken langs de dijk die eenmaal waren doorgebroken, hadden verhoogde kans om het nogmaals te begeven. Veel wielen langs de Waal zijn ontstaan door de...
Steenovens langs de Waal
<p>Vanaf de achttiende eeuw steeg de productie van baksteen in het rivierengebied. Dat leidde tot de bouw van steeds weer grotere en modernere steenovens.</p>
Tweede Wereldoorlog aan de Waal
<p>Tijdens de Tweede Wereldoorlog is het rivierengebied twee keer het toneel geweest van oorlogsgeweld. Ondanks moderne oorlogsmiddelen bleken de rivieren moeilijk te nemen barrières, die...
De beteugelde rivier
<p>Na eeuwen van maatregelen om de rivier in te dammen en op zijn plaats te houden is de rivier veiliger en voorspelbaarder geworden. Toch verlangen...
De eerste dijken
<p>De bewoners van het rivierengebied hebben zich vanaf de middeleeuwen enorme moeite getroost om het water door middel van dijken in te tomen. Dat leidde...
Dijken in het landschap bij Beuningen en Weurt
<p>De dijk bij Beuningen, ten zuiden van de Waal, heeft niet altijd op deze plek gelegen. Tussen grofweg Weurt en Winssen is de dijk enkele...
Alarm bij overstromingen
<p>Vanaf omstreeks 1600 werden overstromingen ernstiger en kwamen ook vaker voor. De bewoners van het rivierengebied waren vaak al gealarmeerd door overstromingen stroomopwaarts in Duitsland,...
Een weidse rivier aan een on-Nederlandse stuwwal
<p>De ligging van Nijmegen, aan de voet van de stuwwal en aan de oever van een weidse rivier, maakte van de stad en het omliggende...
Nijmegen bedreigd door het water
<p>De ligging aan de buitenbocht van een rivier houdt gevaar in zich, omdat de rivier naar buiten toe kan opschuiven. Voor een handelsstad is die...
Nieuwe Waallandschappen met oude wortels
<p>Vanaf 1990 zijn veel uiterwaarden opnieuw ingericht voor nieuwe natuur en ruimte voor de rivier. Zo is het uiterwaardenlandschap de afgelopen 25 jaar langzamerhand...
De Waal als levensader
<p>Al duizenden jaren schenkt de Waal de bewoners langs haar oevers voorspoed. Om te wonen, voor visserij, maar ook als verkeersroute voor de handel.</p>
Het gevaar van dijken
<p>De sluitende bedijking in de middeleeuwen betekende helaas niet dat het voor de bewoners langs de rivieren veiliger was geworden. Integendeel. Doordat het overstromingsgebied bij...
Vissen in de Waal
<p>Ooit was de vis in de Waal een belangrijke voedselbron voor de mensen die langs de rivier woonden. In elk dorp woonden vissers, en ook...
Steden aan de Waal
<p>Nederlands oudste steden liggen aan de Waal: Nijmegen, met zijn Romeinse verleden, en Tiel, al een stad in de vroege middeleeuwen. De steden Nijmegen, Tiel...
Tachtigjarige Oorlog: Mauritstorens
<p>In de Tachtigjarige Oorlog waren de grote rivieren een belangrijk onderdeel van de verdediging van de Republiek. Ze vormden een barrière voor Spaanse troepen. Langs...
Handel in de prehistorie en de Romeinse tijd
<p>Voor de opkomst van de (stoom)trein en het wegtransport waren rivieren de belangrijkste transportaders van Europa. Ook tegenwoordig zijn de Rijn en de Waal cruciale...
Een golf van liefdadigheid
<p>De hulpverlening na een ramp gebeurde in eerste instantie plaatselijk, vanuit naburige steden en via de kerken. Na een overstroming in 1741 in onder andere...
Vroege bewoners aan de Waal
<p>De hoge oevers van de grote rivieren zijn altijd aantrekkelijke woonplaatsen geweest, zowel voor prehistorische jagers, als voor de Bataven in de Romeinse tijd als...
Schipbruggen
<p>Eeuwenlang was de Waal te breed voor vaste bruggen. Maar als er een militaire noodzaak was, dan was de oplossing: schipbruggen over de Waal</p>
Opkomst en bloei van de Hanze
<p>In de middeleeuwen ontwikkelde de handel in onze contreien zich sterk. Ook de handel over de Rijn en de Waal bloeide. Gelderse steden als Nijmegen,...
Romeinen sturen de Rijnlopen
<p>Ooit was de Rijn een rivier die vrij door de delta stroomde, zich vertakte, naar believen overstroomde en soms een andere loop nam. De prehistorische...
De Waal als natuurlijke en beteugelde rivier
<p>Al miljoenen jaren vormen de voorlopers van de Rijn en de Waal grote delen van ons land. Al die tijd komen ze uit de Alpen...
Recreatiehaven in plaats van overslaghaven
<p>Nog steeds is de Rijn een van de belangrijkste transportaders van Europa, maar het economische belang van de tussenliggende steden als overslaghaven of industriegebied...
Nieuwe forten voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie
<p>In de Nieuwe Hollandse Waterlinie, die vanaf 1815 werd aangelegd om het westen van het land te verdedigen, kregen oude forten en kastelen nieuwe betekenis,...
Tachtigjarige Oorlog: Beleg van Zaltbommel
<p>De Spanjaarden belegerden in 1599 tijdens de Tachtigjarige Oorlog de stad Zaltbommel. De troepen van de Spaanse bevelhebber Mendoza vochten er tegen de manschappen van...
Werken in de steenfabriek
<p>Dankzij de kleiwinning en de steenfabrieken was het in de uiterwaarden langs de Waal een drukte van belang. Honderden mannen, vrouwen en kinderen werkten in...
Schrijvers, schilders en de opkomst van het toerisme
<p>In de negentiende eeuw ontdekten ook in Nederland romantische schrijvers en wandelaars de stuwwal bij Nijmegen en het rivierenlandschap. In hun voetsporen volgden de schilders....
Tachtigjarige Oorlog aan de Waal
<p>De rivieren Maas en Waal vormden tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568 – 1648) een belangrijke natuurlijke barrière. De versterkingen, die lagen op de plaatsen waar...
Vaste bruggen
<p>Het duurde tot in de twintigste eeuw voordat er vaste bruggen over de Waal werden gebouwd. Het uitbreidende spoorwegennet en het toenemende wegverkeer maakte dit...
De Hollandse Waterlinie aan de Waal
<p>Water is een effectief middel om de vijand op afstand te houden. Om het rijke West-Nederland te beschermen werden lage gebieden onder water gezet. Juist...
De eerste bruggen
<p>Wie snel de rivier wil oversteken, is niet tevreden met een veerpont. Die wil een brug. Militairen, al in de Romeinse tijd, hadden als eerste...
De rivier gunstig stemmen met offers
<p>De belevingswereld van de vroege bewoners van het rivierengebied was vol van mythen en religieuze betekenis. Ze hadden geen tempels of kerken waar ze hun...
Tachtigjarige Oorlog: Slot Loevestein
<p>Slot Loevestein ligt op een zeer strategische plek. Hier komen Maas en Waal samen en grenzen Gelderland, Brabant en Zuid-Holland aan elkaar. Het kasteel was...
