Wiel aan de Ronduit bij Bemmel

Deze tekst maakt onderdeel uit van de special Verbeelding van de Waal, De Waal als natuurlijke en beteugelde rivier, thema Littekens in het landschap.

De overstroming van 1740

Het dijkmagazijn en het huis De Ronduit bij Bemmel liggen aan een grote overstromingskolk die ook wel het 'Wiel aan de Ronduit' wordt genoemd. De kolk ontstond op kerstavond in 1740. De decembermaand volgde op een uitermate natte zomer en herfst. Het vroor niet, dus er was geen gevaar voor kruiend ijs, maar de kronieken spreken van “aanhoudende swaere stormwinden en nooijt gehoorde hooge waeteren”. Het water stond hoog tegen de dijk aan. Door de regen en het hoge water werd de aarde van de dijk doorweekt en dreigde die te vervloeien. Op kerstavond was het zover. Dicht bij de boerderij Ronduit brak de dijk en een enorme massa water kolkte door het dijkgat. De dijk werd over een grote breedte weggespoeld, net als de grond onder de dijk. Zo ontstond er een diepe overstromingskolk, die nu wel het Wiel aan de Ronduit wordt genoemd.

Dijkreparatie

Ook elders braken dijken van Rijn en Waal, zodat het tussenliggende land onder water kwam te staan, tot aan de Biesbosch in Zuid-Holland aan toe. Het duurde tot in de tweede helft van februari 1741 voor het rivierwater was gezakt en men met het herstel kon beginnen. Het was niet mogelijk de dijk weer op de zelfde plek op de bouwen. Daar lag nu een diepe waterplas. Men besloot de dijk aan de landzijde van het wiel opnieuw op te werpen. De dijk maakt hier nu een grote landinwaartse knik, om het grote wiel heen. De boerderij (nu het huis) de Ronduit kwam daardoor aan de rivierkant van de dijk te liggen. Aan de andere kant van het huis ligt nog een stukje van de vroegere dijk.

Kwelkade en dijkmagazijn

De dijk rond het diep uitgeschuurde wiel bleef nog lang een zwak punt. Het buitenwater had daardoor gemakkelijk toegang tot de goed doorlatende zandondergrond. Daardoor ontstonden ondergrondse waterstromen (kwel) onder de nieuwe dijk door, die daardoor minder stabiel kon worden. Het water achter de dijk steeg en daalde mee met het rivierwater. Daarom werd op enige afstand van de dijk nog een zogenaamde kwelkade aangelegd (nu opgegaan in de bebouwing van Bemmel). Ondanks deze vermeende zwakte is er op dit punt na 1740 geen overstroming meer geweest. De extra aandacht die dijk en kwelkade op dit punt vereisten, zullen wel een reden zijn geweest om het dijkmagazijn juist bij boerderij Ronduit te leggen.

Bronnen

• Monumentaal Blauw, een inventarisatie van wielen en wielresten, 2002, F. van Hemmen.
• Website Wielenreceptenboek van Landschapsbeheer Gelderland en Ferdinand van Hemmen.

Rechten

Overland, in opdracht van De Bastei, Nijmegen, CC-BY-SA