1. show menu
  2. Home
  3. Specials
HanzestedenHanzesteden Gelegerd in GelderlandGelegerd in Gelderland Verbeelding van de WaalVerbeelding van de Waal LongreadsLongreads De IJssel in BeeldDe IJssel in Beeld Ontmoet je wijkOntmoet je wijk Gelderland 1900-2000Gelderland 1900-2000 Kerncentrale DodewaardKerncentrale Dodewaard StreektaalStreektaal Leven langs de linieLeven langs de linie Een wagen vol verhalenEen wagen vol verhalen Gemaakt in GelderlandGemaakt in Gelderland ArcheokroniekArcheokroniek GrensstrekenGrensstreken Mijn stad, mijn schatMijn stad, mijn schat Gelderlanders over GrenzenGelderlanders over Grenzen Grootste GelderlandersGrootste Gelderlanders

Verbeelding van de Waal

Verbeelding van de Waal laat letterlijk alle aspecten van de Waal zien. Vooral in beeld, maar ook in woord. De special is thematisch opgebouwd:

Verbeelding van de Waal is een samenwerkingsproject tussen De Bastei, Museum Het Valkhof, Erfgoed Gelderland, Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, gemeente Nijmegen en Overland. Financieel mogelijk gemaakt door de provincie Gelderland.

Verbeelding van de Waal - inleiding

Verbeelding van de Waal - inleidingInleiding van de Special

Verbeelding van de Waal laat letterlijk alle aspecten van de Waal zien. Vooral in beeld, maar ook in woord. Verwonder je over de Waal en vertel het verder.

Meest recente verhalen

  • (66 resultaten)
  • 1
  • 2
  • 3
  • ...
  • 11
  • »
Zalmvangst op onbekende plek in de Waal in 1918. Het 300 meter lange vangnet wordt met een paardenmolen aan wal getrokken. © Foto: C.J. Hofker, fotocollectie Het Leven (1906-1941), Spaarnestad Photo CC-by
Ondergang van de riviervisserij
Trekvissen als steur en zalm voelden zich in de loop van de afgelopen eeuwen steeds minder thuis in de Waal. De aanleg van sluizen en...
Herstel van de Waalbrug, door de Duitsers in maart 1941. © Beeldbank Rijkswaterstaat
Waalbruggen in oorlogstijd
Bruggen waren in oorlogstijd van enorm strategisch belang. Zonder bruggen zijn rivieren nauwelijks passeerbaar voor troepen en materieel. Om die reden worden in oorlogstijd bruggen...
De Spiegelwaal bij Lent, geopend in december 2015, is een bijzondere nevengeul. Bruggen moesten worden verlengd en er ontstond een eiland: Veur-Lent © Beeldbank Rijkswaterstaat, Johan Roerink
De beteugelde rivier
Na eeuwen van maatregelen om de rivier in te dammen en op zijn plaats te houden is de rivier veiliger en voorspelbaarder geworden. Toch verlangen...
Maurits van Oranje op een schilderij van Michiel van Mierevelt (ca. 1620 – 1630) was stadhouder en legeraanvoerder van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. © Rijksmuseum - PD
Tachtigjarige Oorlog aan de Waal
De rivieren Maas en Waal vormden tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568 – 1648) een belangrijke natuurlijke barrière. De versterkingen, die lagen op de plaatsen waar...
De overstroomde uiterwaarden bij Beuningen in 1993 © Beeldbank Rijkswaterstaat, Bart van Eyck
De Waal als natuurlijke en beteugelde rivier
Al miljoenen jaren vormen de voorlopers van de Rijn en de Waal grote delen van ons land. Al die tijd komen ze uit de Alpen...
Deze ets van Mattheus Berkenboom uit 1705 laat niet alleen de verdedigingswerken van Generaal Coehoorn zien, maar ook de bedrijvigheid op de Waal. © Via Collectie Gelderland, Museum het Valkhof
Opkomst en bloei van de Hanze
In de middeleeuwen ontwikkelde de handel in onze contreien zich sterk. Ook de handel over de Rijn en de Waal bloeide. Gelderse steden als Nijmegen,...
Rhenus Pater. In 1750 geloofde men niet meer in goden, toch werd Vader Rijn nog vaak afgebeeld, op schilderijen en prenten. © via Wikimedia Commons - PD
De Rijn als god
In de Romeinse tijd was de Rijn een belangrijke rivier. Behalve een imposant natuurverschijnsel was het de grens van het Romeinse rijk en een handelsader....
De boekenkist van Hugo de Groot, gemaakt tussen 1600 en 1615 © Rijksmuseum - PD
Tachtigjarige Oorlog: Slot Loevestein
Slot Loevestein ligt op een zeer strategische plek. Hier komen Maas en Waal samen en grenzen Gelderland, Brabant en Zuid-Holland aan elkaar. Het kasteel was...
De ondergang van Herwen in de Waal inspireerde kunstenaar Alphons ter Avest tot het kunstwerk Tuimelende Huizen © Alphons ter Avest, project Verdronken dorpen 2011
Dorpen spoelen weg
De bewoners van de dorpen van de Waal stonden machteloos tegenover een zich uitschurende rivierbocht. Verschillende dorpskernen zijn in het water verdwenen.
Mensen brengen zich in veiligheid op de dijk bij doorbraak door kruiend ijs bij Millingen in 1799 © Reinier Vinkeles, Topografie van Nederland, collectie Universiteitsbibliotheek Leiden
Alarm bij overstromingen
Vanaf omstreeks 1600 werden overstromingen ernstiger en kwamen ook vaker voor. De bewoners van het rivierengebied waren vaak al gealarmeerd door overstromingen stroomopwaarts in Duitsland,...
De schilder Jan Toorop woonde tussen 1908 en 1916 in Nijmegen. Hij schilderde er weinig, maar maakte wel dit Gezicht op Ooy en de Waal, gezien vanaf de Batavierenweg. © Museum het Valkhof
De Waal als inspiratiebron
Rivieren hebben niet alleen betekenis als grens, als handelsader, als visleverancier of als dreigend gevaar. Als duizenden jaren lang hebben rivieren ook een ‘hogere’ betekenis.
Bij de aanleg van de nevengeul bij Lent is veel archeologisch onderzoek gedaan. Daarbij werden delen van het verdwenen fort Knodsenburg blootgelegd, zoals hier te zien op een vogelvlucht uit 1668, helemaal onderaan. © Via Collectie Gelderland, Museum het Valkhof
Nieuwe Waallandschappen met oude wortels
Vanaf 1990 zijn veel uiterwaarden opnieuw ingericht voor nieuwe natuur en ruimte voor de rivier. Zo is het uiterwaardenlandschap de afgelopen 25 jaar langzamerhand ingrijpend...
Belegering van de stad Nijmegen door Prins Maurits 1591, die voor zijn troepen gebruik maakt van een schipbrug (linksboven) over de Waal. © Regionaal Archief Nijmegen PD
Schipbruggen
Eeuwenlang was de Waal te breed voor vaste bruggen. Maar als er een militaire noodzaak was, dan was de oplossing: schipbruggen over de Waal
Het door de Spanjaarden gebouwde fort ‘oud’ Sint-Andries ligt strategisch op een landtong tussen Maas en Waal. Kaart van Blaeu, 1649. © Universiteit Utrecht, Toonneel der Steden, Joan Blaeu
Tachtigjarige Oorlog: Fort Sint Andries
In de Bommelerwaard bij Heerewaarden, op een punt waar de rivieren de Waal en Maas elkaar bijna raken, bouwden de Spanjaarden tijdens de Tachtigjarige Oorlog...
Grenspaal tussen Hellouw en Haaften © Rien de Schipper, Overzicht Grenspalen in Nederland, Gelderland 1
Van dorpspolder naar waterschap
Na het vertrek van de Romeinen is er waarschijnlijk eeuwen lang weinig aan rivierbeheer gedaan. Totdat in de loop van de Middeleeuwen het rivierengebied dichter...
Op deze pentekening uit 1827 is te zien dat de Waal bij Nijmegen ondiepten en zandbanken kent. Op de achtergrond de Gierpont met drijvers aan de kabel. © Museum Het Valkhof, pentekening van Balthazar Jooss
Voorden, kano's en ponten
Vroeger, toen Nederland nog grotendeels bedekt was met moerassen en bossen, was de rivier de handigste weg om van A naar B te gaan. Maar...
“Toen wij bij Lent afscheid van onzen voerman namen, zagen wij Nijmegen in een soort van Amphitheater voor ons uitgespreid, met de brede Waal voor dezelve,” schreef Willem de Clercq in 1815. © Aquarel Paulus van Liender, 1752, collectie Museum Het Valkhof - CC-BY
Schrijvers, schilders en de opkomst van het toerisme
In de negentiende eeuw ontdekten ook in Nederland romantische schrijvers en wandelaars de stuwwal bij Nijmegen en het rivierenlandschap. In hun voetsporen volgden de schilders....
Zaltbommel op een ongedateerde pentekening © Collectie Gelderland Stadskasteel Zaltbommel, maker onbekend
Steden aan de Waal
Nederlands oudste steden liggen aan de Waal: Nijmegen, met zijn Romeinse verleden, en Tiel, al een stad in de vroege middeleeuwen. De steden Nijmegen, Tiel...
Jan van Goyen – die dit gezicht op de Waal en Valkhofburcht in 1641 schilderde - inspireerde veel schilders met zijn sfeervolle beelden van de brede rivier waaraan de middeleeuwse burcht monumentaal oprijst. © via Collectie Gelderland, Museum het Valkhof
Verbeelding van de Waal - inleiding
Verbeelding van de Waal laat letterlijk alle aspecten van de Waal zien. Vooral in beeld, maar ook in woord. Verwonder je over de Waal en...
Gezicht op de Ooijpolder vanaf de Holleweg bij Berg en Dal, omstreeks 1860. Rivierzanden liggen op de stuwwal hoog boven de huidige rivier. © Museum het Valkhof, Willen Carel Nakken
IJstijden en rivieren
De voorlopers van de Rijn, de Waal en de Maas vormden het Nederlandse landschap. Al miljoenen jaren lang brengen deze rivieren grind, zandkorrels en kleideeltjes...
De spoorbrug over de Waal bij Zaltbommel in aanbouw in 1869. Er is nog een onderbrug te zien ten behoeve van de werkzaamheden. © Wikimedia Commons, Pieter Oosterhuis - PD
Vaste bruggen
Het duurde tot in de twintigste eeuw voordat er vaste bruggen over de Waal werden gebouwd. Het uitbreidende spoorwegennet en het toenemende wegverkeer maakte dit...
Veel kunstenaars legden de weidsheid van het rivierenlandschap vast, vaak vanwege het landschap zelf, maar op deze ets om de fortificaties rond Nijmegen in beeld te brengen (Mattheus Berkenboom, 1705). © via Collectie Gelderland, Museum het Valkhof
Een weidse rivier aan een on-Nederlandse stuwwal
De ligging van Nijmegen, aan de voet van de stuwwal en aan de oever van een weidse rivier, maakte van de stad en het omliggende...
Vismarkt aan de Waal in Nijmegen in de negentiende eeuw. © Regionaal Archief Nijmegen, via CollectieGelderland.nl CC0
Bloeitijd van de riviervisserij
In de late middeleeuwen begon de bloeitijd van de riviervisserij. Grote trekvissen als zalm en steur konden tot die tijd alleen met spiezen, harpoenen of...
Gezichtshelm van ijzer, bekleed met verzilverd brons van tussen 50 en 100 na Chr., gevonden in de Waal bij Nijmegen. De uitdrukkingsloze gelaatstrekken moesten, zo nemen we aan, angst aanjagen bij de tegenstander. © collectie Museum Het Valkhof, Nijmegen
Castella, kastelen en steden
Grote rivieren zijn in tijden van strijd en oorlog van enorm strategisch belang. Door hun goede bevaarbaarheid spelen ze een grote rol bij de aanvoer...
Koning Lodewijk Napoleon bezoekt in 1809 Dalem aan de Waaldijk in de Tielerwaard © Reinier Vinkeles. Collectie Rijksmuseum - PD
Een golf van liefdadigheid
De hulpverlening na een ramp gebeurde in eerste instantie plaatselijk, vanuit naburige steden en via de kerken. Na een overstroming in 1741 in onder andere...
Deze Romeinse reiskaart – de zogenaamde Tabula Peutingeriana - stamt uit het begin van onze jaartelling en geeft steden en wegen schematisch weer. Museum Het Valkhof bezit een van de weinige middeleeuwse kopieën. © Wikimedia PD
Handel in de prehistorie en de Romeinse tijd
Voor de opkomst van de (stoom)trein en het wegtransport waren rivieren de belangrijkste transportaders van Europa. Ook tegenwoordig zijn de Rijn en de Waal cruciale...
In het kader van een lobby voor een Waalbrug bij Nijmegen werd in 1909 deze kaart uitgegeven, met de nog niet bestaande nieuwe brug als ontbrekende schakel © Museum het Valkhof, I. Jansz, 1909
De Waal als barrière
Toen Nederland nog grotendeels bedekt was met moerassen en bossen, vormden rivieren de verbindingen tussen verschillende streken.
In 1816 voer het eerste stoomschip over de Waal, en al gauw was de raderboot een vertrouwd beeld. Op de voorgrond van deze tekening uit 1828 van Peter Franciscus Peters is een raderboot te zien. © via Collectie Gelderland Museum het Valkhof
Vernieuwing tijdens de Industriële Revolutie
De industriële revolutie veranderde in de negentiende eeuw de aard van de handel op de Waal. De stoomscheepvaart deed zijn intrede, en talloze maatregelen zorgden...
In 1828 legde Johann Adolf Lasinsky de afvaart van een groot Hollands houtvlot bij Koblenz vast. Op het vlot zijn hutten gebouwd. Tientallen roeiers sturen het vlot in de goede richting. © Wikimedia PD
Twee bijzondere handelsproducten: wijn en hout
Eeuwenlang vormde de handel in Rijnwijn een van de belangrijkste pijlers onder de economische voorspoed van Nijmegen. Dertig tot vijftig procent van alle schepen die...
Grafsteen met vermelding van de dam en het Carvium © Museum Het Valkhof, cc-by-sa
Romeinen sturen de Rijnlopen
Ooit was de Rijn een rivier die vrij door de delta stroomde, zich vertakte, naar believen overstroomde en soms een andere loop nam. De prehistorische...
Een kaart uit 1657 met de Waal nabij Varik, tussen de Zennewijnse waard en het fort St. Andries, met oude en nieuwe reduijt © Maker: J. Tijnagel, 1657, Website Varik.nl
Tachtigjarige Oorlog: Mauritstorens
In de Tachtigjarige Oorlog waren de grote rivieren een belangrijk onderdeel van de verdediging van de Republiek. Ze vormden een barrière voor Spaanse troepen. Langs...
Het landschap van de oeverwal: het gehucht Heesselt, gezien vanaf de Waalbandijk. De lichte, zandige, kleigrond is ideaal voor tuinbouw, akkerbouw en fruitteelt. © Foto Overland, CHW Gelderland-521, 2003
Boerderijen, kerken en dorpen vanaf de middeleeuwen
Het huidige Waallandschap, hangt samen met de landbouw die zich vanaf de middeleeuwen op de oeverwallen en komgronden ontwikkelde. Ook de dorpen hebben hun oorsprong...
Detail geschetste kaart van Johan van Gielis uit 1552 (noord onder). Commissarissen van het Hof van Gelre testten de stroom (stippellijn). © Johan van Gielis, Hof van Gelre en Zutphen, Gelders Archief, CC-BY
Agressief bekribben
Al in de middeleeuwen kregen de mensen door dat de loop van de rivieren te beïnvloeden is. Door kribben aan te leggen kan je land...
De Waalhaven van Nijmegen was tot de jaren ’80 een belangrijk industriegebied; daarna nam het belang van de industrie en de haven voor de oude Waalsteden af © Beeldbank Rijkswaterstaat, Henri Cormont
Recreatiehaven in plaats van overslaghaven
Nog steeds is de Rijn een van de belangrijkste transportaders van Europa, maar het economische belang van de tussenliggende steden als overslaghaven of industriegebied...
Splitsingspunt van Rijn en Waal bij de Schenkenschans omstreeks 1640. De Waal was toen al een grotere tak dan de Rijn. Rond het splitsingspunt liggen veel fortificaties. Noord is onder. © Atlas van Loon, Joh. Jacobi Schort, ca. 1640
Meanderende rivieren
Ongeveer 10.000 jaar geleden was de ijstijd afgelopen. In de periode die we het holoceen noemen, werd het klimaat warmer en gelijkmatiger. De bergen in...
Belegering Zaltbommel door de Spanjaarden op een kaart van 1599. Noord is onder. De schipbrug over de Waal is te zien. Links het Spaanse leger. © Rijksmuseum, maker anoniem - PD
Tachtigjarige Oorlog: Beleg van Zaltbommel
De Spanjaarden belegerden in 1599 tijdens de Tachtigjarige Oorlog de stad Zaltbommel. De troepen van de Spaanse bevelhebber Mendoza vochten er tegen de manschappen van...
Gehucht Kerkwijk in de Bommelerwaard, voorbeeld van een woerd © Jan Neefjes, Overland, CHW Gelderland 539, 2003 CC-by
Omgaan met de grillen van de rivier
Toen de mensen 5000 jaar geleden vaste woonplaatsen kregen en de door de rivier afgezette kleigronden gingen bewerken, waren er nog geen dijken. Instanties als...
Impressie van de Romeinse brug bij Nijmegen © Illustrator Peter Nuyten
De eerste bruggen
Wie snel de rivier wil oversteken, is niet tevreden met een veerpont. Die wil een brug. Militairen, al in de Romeinse tijd, hadden als eerste...
Op deze foto uit 1967 protesteren jongeren tegen het vervuilde rivierwater van het rivierbad van Tiel. “Geen woorden, maar baden.” © via Collectie Gelderland, Flipje en Streekmuseum Tiel
Van beteugeling naar ruimte geven
Vanaf 1850 werkte Rijkswaterstaat aan de normalisatie van de Waal. In honderd jaar tijd werd de rivier met dijken en kribben beteugeld. In de tweede...
Werkzaamheden in de uiterwaarden voor Ruimte voor de Rivier en natuurontwikkeling, hier aan het Pannerdensch kanaal. Foto Ruben Smit. © Beeldbank Rijkswaterstaat, Ruimte voor de Rivier, Ruben Smit
De Waal als toekomstopgave
De duizenden jaren oude geschiedenis van de rivier en de mensen die er woonden is overal langs de Waal aan het landschap af te lezen.
Boerderij Den Hoek te Gameren is gebouwd op een terp © Eduard van Iersel, cc-by-sa
Het gevaar van dijken
De sluitende bedijking in de middeleeuwen betekende helaas niet dat het voor de bewoners langs de rivieren veiliger was geworden. Integendeel. Doordat het overstromingsgebied bij...
Prehistorische stenen bijl in een vatting van hertshoorn van ongeveer 5000 tot 2000 v. Chr., uit de Waal bij Nijmegen. © via Collectie Gelderland Museum Het Valkhof
Vroege bewoners aan de Waal
De hoge oevers van de grote rivieren zijn altijd aantrekkelijke woonplaatsen geweest, zowel voor prehistorische jagers, als voor de Bataven in de Romeinse tijd als...
Pelgrimage naar de Keulse domkerk was al vanaf de middeleeuwen populier. Pelgrims konden als souvenier een Driekoningeninsigne kopen, zoals deze uit circa 1400. © collectie Museum Het Valkhof
Rijnromantiek
Aan het begin van de negentiende eeuw ontdekten schrijvers en schilders het Duitse Rijndal als misschien wel het meest romantische landschap van Europa. Al snel...
Kaart met dijkbreuken en overstroomde gebieden in 1809 © Gelders Archief
Overstromingen door hoogwater en ijsgang
Voordat er dijken waren, waren overstromingen niet zo’n probleem voor de bewoners van de Waaloevers. Door op hoge plekken te wonen kon men zich tegen...
Waaldijk met kerkje van Hien. Het water rechts van de dijk is een strang, een overblijfsel van de Waal dat de dijk ooit bedreigde. (ongedateerd) © C.J. Steenberg, Rijksdienst Cultureel Erfgoed, CC-BY-SA 4.0
Rivieren verschuiven
Niet alleen bij extreem hoogwater of ijsgang, ook bij normale waterstanden konden dijken worden bedreigd. Rivierlopen konden naar de dijk toe verschuiven. Langs de Waal...
Uitvouwblad bij boekje Korte Beschrijving van den Watersnood in 1855. Dijkbreuk te Dreumel © Koninklijke Bibliotheek, CC
Voorbeeld, de ramp van 1855
Sinds de bedijking is het rivierengebied geteisterd door honderden overstromingen, de ene ernstiger dan de andere. Er bestaan verslagen van de grotere rampen. Die werden...
Kopergravure met stadsgezicht op Nijmegen vanaf de Waal met de in 1784 ingestorte Lappentoren © Ernst Karl Gottlieb Thelott en Hendrik Hoogers, 1784 of later, collectie Museum Het Valkhof CC-BY
Nijmegen bedreigd door het water
De ligging aan de buitenbocht van een rivier houdt gevaar in zich, omdat de rivier naar buiten toe kan opschuiven. Voor een handelsstad is die...
Verburgtskolk gezien vanaf de Waaldijk © Google Streetview
Samengestelde kolken
Plekken langs de dijk die eenmaal waren doorgebroken, hadden verhoogde kans om het nogmaals te begeven. Veel wielen langs de Waal zijn ontstaan door de...
De kraanpoort aan de Waalkade in Nijmegen omstreeks 1750. De Waal bracht economische activiteit in de vorm van visserij, bedrijvigheid en handel. © Bron: Regionaal Archief Nijmegen CC0
De Waal als levensader
Al duizenden jaren schenkt de Waal de bewoners langs haar oevers voorspoed. Om te wonen, voor visserij, maar ook als verkeersroute voor de handel.
In Brakel moest in 1975 onder meer het voormalige gemeentehuis voor dijkversterking wijken. Sinds 1980 staat op de plek van het gemeentehuis het Vrouwtje van Brakel, dat zorgelijk over de Waal tuurt. © Via Collectie Gelderland, Gelderland in Beeld, gemeente Zaltbommel
Van dijkversterking naar Ruimte voor de Rivier
Na de Watersnoodramp van 1953 moesten eveneens de dijken in het rivierengebied versterkt worden. De rigoureuze aanpak daarvan leidde tot veel protest. Ondertussen ontstonden in...

Inschrijven nieuwsbrief

Contactgegevens

Erfgoed Gelderland
team mijnGelderland
Westervoortsedijk 67-D
6827 AT Arnhem

T 026-3521690
E info@mijngelderland.nl
erfgoed gelderland
© 2018 - mijnGelderland
Disclaimer Colofon
Facebook Twitter Youtube