1. show menu
  2. Home
  3. Specials
HanzestedenHanzesteden Gelegerd in GelderlandGelegerd in Gelderland Verbeelding van de WaalVerbeelding van de Waal LongreadsLongreads De IJssel in BeeldDe IJssel in Beeld Ontmoet je wijkOntmoet je wijk Gelderland 1900-2000Gelderland 1900-2000 Kerncentrale DodewaardKerncentrale Dodewaard StreektaalStreektaal Leven langs de linieLeven langs de linie Een wagen vol verhalenEen wagen vol verhalen Gemaakt in GelderlandGemaakt in Gelderland

Verbeelding van de Waal

Verbeelding van de Waal laat letterlijk alle aspecten van de Waal zien. Vooral in beeld, maar ook in woord. De special is thematisch opgebouwd:

Verbeelding van de Waal is een samenwerkingsproject tussen De Bastei, Museum Het Valkhof, Erfgoed Gelderland, Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, gemeente Nijmegen en Overland. Financieel mogelijk gemaakt door de provincie Gelderland.

Verbeelding van de Waal - inleiding

Verbeelding van de Waal - inleidingInleiding van de Special

Verbeelding van de Waal laat letterlijk alle aspecten van de Waal zien. Vooral in beeld, maar ook in woord. Verwonder je over de Waal en vertel het verder.

Meest recente verhalen

  • (66 resultaten)
  • 1
  • 2
  • 3
  • ...
  • 11
  • »
Veel kunstenaars legden de weidsheid van het rivierenlandschap vast, vaak vanwege het landschap zelf, maar op deze ets om de fortificaties rond Nijmegen in beeld te brengen (Mattheus Berkenboom, 1705). © via Collectie Gelderland, Museum het Valkhof
Een weidse rivier aan een on-Nederlandse stuwwal
De ligging van Nijmegen, aan de voet van de stuwwal en aan de oever van een weidse rivier, maakte van de stad en het omliggende...
Prehistorische stenen bijl in een vatting van hertshoorn van ongeveer 5000 tot 2000 v. Chr., uit de Waal bij Nijmegen. © via Collectie Gelderland Museum Het Valkhof
Vroege bewoners aan de Waal
De hoge oevers van de grote rivieren zijn altijd aantrekkelijke woonplaatsen geweest, zowel voor prehistorische jagers, als voor de Bataven in de Romeinse tijd als...
Het beleg van Schenkenschans in 1636 geschilderd door Gerrit van Santen © Rijksmuseum PD
Tachtigjarige Oorlog: Schenkenschans
De Schenkenschanze werd in 1586 door Maarten Schenk van Nydeggen aangelegd als vesting in het strategisch belangrijke gebied rond de splitsing van de rivieren Rijn...
Op deze pentekening uit 1827 is te zien dat de Waal bij Nijmegen ondiepten en zandbanken kent. Op de achtergrond de Gierpont met drijvers aan de kabel. © Museum Het Valkhof, pentekening van Balthazar Jooss
Voorden, kano's en ponten
Vroeger, toen Nederland nog grotendeels bedekt was met moerassen en bossen, was de rivier de handigste weg om van A naar B te gaan. Maar...
Het door de Spanjaarden gebouwde fort ‘oud’ Sint-Andries ligt strategisch op een landtong tussen Maas en Waal. Kaart van Blaeu, 1649. © Universiteit Utrecht, Toonneel der Steden, Joan Blaeu
Tachtigjarige Oorlog: Fort Sint Andries
In de Bommelerwaard bij Heerewaarden, op een punt waar de rivieren de Waal en Maas elkaar bijna raken, bouwden de Spanjaarden tijdens de Tachtigjarige Oorlog...
Kopergravure met stadsgezicht op Nijmegen vanaf de Waal met de in 1784 ingestorte Lappentoren © Ernst Karl Gottlieb Thelott en Hendrik Hoogers, 1784 of later, collectie Museum Het Valkhof CC-BY
Nijmegen bedreigd door het water
De ligging aan de buitenbocht van een rivier houdt gevaar in zich, omdat de rivier naar buiten toe kan opschuiven. Voor een handelsstad is die...
Gezicht op de Ooijpolder vanaf de Holleweg bij Berg en Dal, omstreeks 1860. Rivierzanden liggen op de stuwwal hoog boven de huidige rivier. © Museum het Valkhof, Willen Carel Nakken
IJstijden en rivieren
De voorlopers van de Rijn, de Waal en de Maas vormden het Nederlandse landschap. Al miljoenen jaren lang brengen deze rivieren grind, zandkorrels en kleideeltjes...
Pelgrimage naar de Keulse domkerk was al vanaf de middeleeuwen populier. Pelgrims konden als souvenier een Driekoningeninsigne kopen, zoals deze uit circa 1400. © collectie Museum Het Valkhof
Rijnromantiek
Aan het begin van de negentiende eeuw ontdekten schrijvers en schilders het Duitse Rijndal als misschien wel het meest romantische landschap van Europa. Al snel...
Op deze ets van Jan Caspar Philips uit 1741 zijn links van de aanlegsteiger van de gierpont baders te zien. © Jan Caspar Philips, 1741, collectie Museum Het Valkhof - CC-BY
Rivierbaden, recreatievaart en struintochten
Hoewel vooral de stuwwal, het Waalfront en de weidse gezichten tot de verbeelding van de welgestelde negentiende-eeuwse reiziger spraken, oefende de rivier zélf ook altijd...
De overstroomde uiterwaarden bij Beuningen in 1993 © Beeldbank Rijkswaterstaat, Bart van Eyck
Overstromingen in de uiterwaarden
Al circa 800 jaar heeft de Waal een sluitende bedijking. Toch vinden bijna jaarlijks nog overstromingen plaats. Gelukkig gebeurt dat precies op de plek die...
Zaltbommel op een ongedateerde pentekening © Collectie Gelderland Stadskasteel Zaltbommel, maker onbekend
Steden aan de Waal
Nederlands oudste steden liggen aan de Waal: Nijmegen, met zijn Romeinse verleden, en Tiel, al een stad in de vroege middeleeuwen. De steden Nijmegen, Tiel...
Splitsingspunt van Rijn en Waal bij de Schenkenschans omstreeks 1640. De Waal was toen al een grotere tak dan de Rijn. Rond het splitsingspunt liggen veel fortificaties. Noord is onder. © Atlas van Loon, Joh. Jacobi Schort, ca. 1640
Meanderende rivieren
Ongeveer 10.000 jaar geleden was de ijstijd afgelopen. In de periode die we het holoceen noemen, werd het klimaat warmer en gelijkmatiger. De bergen in...
De Zwarte Kuil bij Loenen, op de achtergrond de Waaldijk. © Wielenreceptenboek, Landschapsbeheer Gelderland, Ferdinand van Hemmen
Inbraakkolken
Vroegere dijkdoorbraken hebben hun sporen nagelaten in het landschap. Bij een doorbraak schuurt het binnenstromende water een gat in de bodem. Die gaten zien we...
Kostbare vuurstenen dolk, gevonden bij Lent © Museum Het Valkhof, CC-BY
De rivier gunstig stemmen met offers
De belevingswereld van de vroege bewoners van het rivierengebied was vol van mythen en religieuze betekenis. Ze hadden geen tempels of kerken waar ze hun...
Zalmvangst op onbekende plek in de Waal in 1918. Het 300 meter lange vangnet wordt met een paardenmolen aan wal getrokken. © Foto: C.J. Hofker, fotocollectie Het Leven (1906-1941), Spaarnestad Photo CC-by
Ondergang van de riviervisserij
Trekvissen als steur en zalm voelden zich in de loop van de afgelopen eeuwen steeds minder thuis in de Waal. De aanleg van sluizen en...
Steur was de grootste vis in Nederlandse wateren. Vrouwelijke steuren konden tot vier meter lang worden. Kuit was lekkernij (peelmoes, later kaviaar). © Bron: Universiteit van Amsterdam, Iconographia Zoölogica, 1700-1800. CC0
Vissen in de Waal
Ooit was de vis in de Waal een belangrijke voedselbron voor de mensen die langs de rivier woonden. In elk dorp woonden vissers, en ook...
Detail van aquarel van Jan van den Call (1656-1706) van het Valkhof en omgeving. Bij de Veerpoort een schipmolen. © Jan van den Call, dianegatief, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. CC-BY-SA
Schipmolens op de Waal
Al in de middeleeuwen werd de energie van het stromende Waalwater gebruikt om molens aan te drijven. Die oude schipmolens zijn een inspiratie van nieuwe...
De Waalhaven van Nijmegen was tot de jaren ’80 een belangrijk industriegebied; daarna nam het belang van de industrie en de haven voor de oude Waalsteden af © Beeldbank Rijkswaterstaat, Henri Cormont
Recreatiehaven in plaats van overslaghaven
Nog steeds is de Rijn een van de belangrijkste transportaders van Europa, maar het economische belang van de tussenliggende steden als overslaghaven of industriegebied...
Kaart met dijkbreuken en overstroomde gebieden in 1809 © Gelders Archief
Overstromingen door hoogwater en ijsgang
Voordat er dijken waren, waren overstromingen niet zo’n probleem voor de bewoners van de Waaloevers. Door op hoge plekken te wonen kon men zich tegen...
De dijken van nu kwamen in de dertiende eeuw tot stand door de kaden van dorpspolders met elkaar te verbinden. © Ruben Smit, 2009. Beeldbank Rijkswaterstaat CC-by
De eerste dijken
De bewoners van het rivierengebied hebben zich vanaf de middeleeuwen enorme moeite getroost om het water door middel van dijken in te tomen. Dat leidde...
Maurits van Oranje op een schilderij van Michiel van Mierevelt (ca. 1620 – 1630) was stadhouder en legeraanvoerder van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. © Rijksmuseum - PD
Tachtigjarige Oorlog aan de Waal
De rivieren Maas en Waal vormden tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568 – 1648) een belangrijke natuurlijke barrière. De versterkingen, die lagen op de plaatsen waar...
Een kaart uit 1657 met de Waal nabij Varik, tussen de Zennewijnse waard en het fort St. Andries, met oude en nieuwe reduijt © Maker: J. Tijnagel, 1657, Website Varik.nl
Tachtigjarige Oorlog: Mauritstorens
In de Tachtigjarige Oorlog waren de grote rivieren een belangrijk onderdeel van de verdediging van de Republiek. Ze vormden een barrière voor Spaanse troepen. Langs...
Vernielde Waalbrug bij Nijmegen. De Waalbrug werd op 10 Mei 1940 opgeblazen vlak voor Duitse troepen de brug konden bereiken. © Beeldbank Rijkswaterstaat
Tweede Wereldoorlog aan de Waal
Tijdens de Tweede Wereldoorlog is het rivierengebied twee keer het toneel geweest van oorlogsgeweld. Ondanks moderne oorlogsmiddelen bleken de rivieren moeilijk te nemen barrières, die...
Gehucht Kerkwijk in de Bommelerwaard, voorbeeld van een woerd © Jan Neefjes, Overland, CHW Gelderland 539, 2003 CC-by
Omgaan met de grillen van de rivier
Toen de mensen 5000 jaar geleden vaste woonplaatsen kregen en de door de rivier afgezette kleigronden gingen bewerken, waren er nog geen dijken. Instanties als...
Grenspaal tussen Hellouw en Haaften © Rien de Schipper, Overzicht Grenspalen in Nederland, Gelderland 1
Van dorpspolder naar waterschap
Na het vertrek van de Romeinen is er waarschijnlijk eeuwen lang weinig aan rivierbeheer gedaan. Totdat in de loop van de Middeleeuwen het rivierengebied dichter...
Grafsteen met vermelding van de dam en het Carvium © Museum Het Valkhof, cc-by-sa
Romeinen sturen de Rijnlopen
Ooit was de Rijn een rivier die vrij door de delta stroomde, zich vertakte, naar believen overstroomde en soms een andere loop nam. De prehistorische...
Vismarkt aan de Waal in Nijmegen in de negentiende eeuw. © Regionaal Archief Nijmegen, via CollectieGelderland.nl CC0
Bloeitijd van de riviervisserij
In de late middeleeuwen begon de bloeitijd van de riviervisserij. Grote trekvissen als zalm en steur konden tot die tijd alleen met spiezen, harpoenen of...
Op deze foto uit 1967 protesteren jongeren tegen het vervuilde rivierwater van het rivierbad van Tiel. “Geen woorden, maar baden.” © via Collectie Gelderland, Flipje en Streekmuseum Tiel
Van beteugeling naar ruimte geven
Vanaf 1850 werkte Rijkswaterstaat aan de normalisatie van de Waal. In honderd jaar tijd werd de rivier met dijken en kribben beteugeld. In de tweede...
Belegering van de stad Nijmegen door Prins Maurits 1591, die voor zijn troepen gebruik maakt van een schipbrug (linksboven) over de Waal. © Regionaal Archief Nijmegen PD
Schipbruggen
Eeuwenlang was de Waal te breed voor vaste bruggen. Maar als er een militaire noodzaak was, dan was de oplossing: schipbruggen over de Waal
Herstel van de Waalbrug, door de Duitsers in maart 1941. © Beeldbank Rijkswaterstaat
Waalbruggen in oorlogstijd
Bruggen waren in oorlogstijd van enorm strategisch belang. Zonder bruggen zijn rivieren nauwelijks passeerbaar voor troepen en materieel. Om die reden worden in oorlogstijd bruggen...
Rivierkribben zijn net als steenfabrieken onderdeel van het Waallandschap, hier omstreeks 1836 vastgelegd door de kunstenares Adriana Diderika van Houweninge © Museum Het Valkhof Nijmegen, Adriana Diderika van Houweninge.
Rivierlopen manipuleren
Gedurende de middeleeuwen had de mens weinig invloed op de rivier. De Waal was een brede stroom, soms met eilanden, geulen en ondiepten. Een geul...
Jan van Goyen – die dit gezicht op de Waal en Valkhofburcht in 1641 schilderde - inspireerde veel schilders met zijn sfeervolle beelden van de brede rivier waaraan de middeleeuwse burcht monumentaal oprijst. © via Collectie Gelderland, Museum het Valkhof
Verbeelding van de Waal - inleiding
Verbeelding van de Waal laat letterlijk alle aspecten van de Waal zien. Vooral in beeld, maar ook in woord. Verwonder je over de Waal en...
Rhenus Pater. In 1750 geloofde men niet meer in goden, toch werd Vader Rijn nog vaak afgebeeld, op schilderijen en prenten. © via Wikimedia Commons - PD
De Rijn als god
In de Romeinse tijd was de Rijn een belangrijke rivier. Behalve een imposant natuurverschijnsel was het de grens van het Romeinse rijk en een handelsader....
Tussen Heerewaarden en Rossum zijn nog de resten te zien van Nieuw Fort Sint Andries. Op de achtergrond de sluizen tussen Waal en Maas, die het fort ooit verdedigde. © René V. - PD
Nieuwe forten voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie
In de Nieuwe Hollandse Waterlinie, die vanaf 1815 werd aangelegd om het westen van het land te verdedigen, kregen oude forten en kastelen nieuwe betekenis,...
In het kader van een lobby voor een Waalbrug bij Nijmegen werd in 1909 deze kaart uitgegeven, met de nog niet bestaande nieuwe brug als ontbrekende schakel © Museum het Valkhof, I. Jansz, 1909
De Waalbrug bij Nijmegen
De komst van de Waalbrug heeft veel voeten in de aarde gehad, en niet iedereen in Nijmegen is er blij mee. Niettemin is de brug...
Detail geschetste kaart van Johan van Gielis uit 1552 (noord onder). Commissarissen van het Hof van Gelre testten de stroom (stippellijn). © Johan van Gielis, Hof van Gelre en Zutphen, Gelders Archief, CC-BY
Agressief bekribben
Al in de middeleeuwen kregen de mensen door dat de loop van de rivieren te beïnvloeden is. Door kribben aan te leggen kan je land...
De overstroomde uiterwaarden bij Beuningen in 1993 © Beeldbank Rijkswaterstaat, Bart van Eyck
De Waal als natuurlijke en beteugelde rivier
Al miljoenen jaren vormen de voorlopers van de Rijn en de Waal grote delen van ons land. Al die tijd komen ze uit de Alpen...
Uitvouwblad bij boekje Korte Beschrijving van den Watersnood in 1855. Dijkbreuk te Dreumel © Koninklijke Bibliotheek, CC
Voorbeeld, de ramp van 1855
Sinds de bedijking is het rivierengebied geteisterd door honderden overstromingen, de ene ernstiger dan de andere. Er bestaan verslagen van de grotere rampen. Die werden...
Deze Romeinse reiskaart – de zogenaamde Tabula Peutingeriana - stamt uit het begin van onze jaartelling en geeft steden en wegen schematisch weer. Museum Het Valkhof bezit een van de weinige middeleeuwse kopieën. © Wikimedia PD
Handel in de prehistorie en de Romeinse tijd
Voor de opkomst van de (stoom)trein en het wegtransport waren rivieren de belangrijkste transportaders van Europa. Ook tegenwoordig zijn de Rijn en de Waal cruciale...
Mensen brengen zich in veiligheid op de dijk bij doorbraak door kruiend ijs bij Millingen in 1799 © Reinier Vinkeles, Topografie van Nederland, collectie Universiteitsbibliotheek Leiden
Alarm bij overstromingen
Vanaf omstreeks 1600 werden overstromingen ernstiger en kwamen ook vaker voor. De bewoners van het rivierengebied waren vaak al gealarmeerd door overstromingen stroomopwaarts in Duitsland,...
Bij de aanleg van de nevengeul bij Lent is veel archeologisch onderzoek gedaan. Daarbij werden delen van het verdwenen fort Knodsenburg blootgelegd, zoals hier te zien op een vogelvlucht uit 1668, helemaal onderaan. © Via Collectie Gelderland, Museum het Valkhof
Nieuwe Waallandschappen met oude wortels
Vanaf 1990 zijn veel uiterwaarden opnieuw ingericht voor nieuwe natuur en ruimte voor de rivier. Zo is het uiterwaardenlandschap de afgelopen 25 jaar langzamerhand ingrijpend...
Globale indicatie van de inundatiegebieden en belangrijkste versterkingen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. © Niels Bosboom CC-SA 3.0
De Hollandse Waterlinie aan de Waal
Water is een effectief middel om de vijand op afstand te houden. Om het rijke West-Nederland te beschermen werden lage gebieden onder water gezet. Juist...
In 1816 voer het eerste stoomschip over de Waal, en al gauw was de raderboot een vertrouwd beeld. Op de voorgrond van deze tekening uit 1828 van Peter Franciscus Peters is een raderboot te zien. © via Collectie Gelderland Museum het Valkhof
Vernieuwing tijdens de Industriële Revolutie
De industriële revolutie veranderde in de negentiende eeuw de aard van de handel op de Waal. De stoomscheepvaart deed zijn intrede, en talloze maatregelen zorgden...
Impressie van de Romeinse brug bij Nijmegen © Illustrator Peter Nuyten
De eerste bruggen
Wie snel de rivier wil oversteken, is niet tevreden met een veerpont. Die wil een brug. Militairen, al in de Romeinse tijd, hadden als eerste...
In het kader van een lobby voor een Waalbrug bij Nijmegen werd in 1909 deze kaart uitgegeven, met de nog niet bestaande nieuwe brug als ontbrekende schakel © Museum het Valkhof, I. Jansz, 1909
De Waal als barrière
Toen Nederland nog grotendeels bedekt was met moerassen en bossen, vormden rivieren de verbindingen tussen verschillende streken.
De ondergang van Herwen in de Waal inspireerde kunstenaar Alphons ter Avest tot het kunstwerk Tuimelende Huizen © Alphons ter Avest, project Verdronken dorpen 2011
Dorpen spoelen weg
De bewoners van de dorpen van de Waal stonden machteloos tegenover een zich uitschurende rivierbocht. Verschillende dorpskernen zijn in het water verdwenen.
Deze afbeelding van de Sint Elisabethsvloed (1421) is mogelijk een van de eerste schilderijen waarop de Waal staat afgebeeld (linksboven). Het een altaarstukpaneel van een onbekende meester (1490-1495). © Rijksmuseum PD
De Waal in schilderijen: opkomst
Met de opkomst van de Renaissance, aan het begin van de zestiende eeuw, schilderden kunstenaars meer religieuze taferelen en legden ze zich toe op alledaagse...
Werkzaamheden in de uiterwaarden voor Ruimte voor de Rivier en natuurontwikkeling, hier aan het Pannerdensch kanaal. Foto Ruben Smit. © Beeldbank Rijkswaterstaat, Ruimte voor de Rivier, Ruben Smit
De Waal als toekomstopgave
De duizenden jaren oude geschiedenis van de rivier en de mensen die er woonden is overal langs de Waal aan het landschap af te lezen.
Koning Lodewijk Napoleon bezoekt in 1809 Dalem aan de Waaldijk in de Tielerwaard © Reinier Vinkeles. Collectie Rijksmuseum - PD
Een golf van liefdadigheid
De hulpverlening na een ramp gebeurde in eerste instantie plaatselijk, vanuit naburige steden en via de kerken. Na een overstroming in 1741 in onder andere...
Waaldijk met kerkje van Hien. Het water rechts van de dijk is een strang, een overblijfsel van de Waal dat de dijk ooit bedreigde. (ongedateerd) © C.J. Steenberg, Rijksdienst Cultureel Erfgoed, CC-BY-SA 4.0
Rivieren verschuiven
Niet alleen bij extreem hoogwater of ijsgang, ook bij normale waterstanden konden dijken worden bedreigd. Rivierlopen konden naar de dijk toe verschuiven. Langs de Waal...

Inschrijven nieuwsbrief

Contactgegevens

Erfgoed Gelderland
team mijnGelderland
Westervoortsedijk 67-D
6827 AT Arnhem

T 026-3521690
E info@mijngelderland.nl
erfgoed gelderland
© 2018 - mijnGelderland
Disclaimer Colofon
Facebook Twitter Youtube