Verbeelding van de Waal
Verbeelding van de Waal laat letterlijk alle aspecten van de Waal zien. Vooral in beeld, maar ook in woord. De special is thematisch opgebouwd:
Verbeelding van de Waal is een samenwerkingsproject tussen De Bastei, Museum Het Valkhof, Erfgoed Gelderland, Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, gemeente Nijmegen en Overland. Financieel mogelijk gemaakt door de provincie Gelderland.
Betrokken organisaties
-
De Bastei
Centrum voor natuur en cultuurhistorieEen dagje uit in de natuur bij Nijmegen start hier! In dit interactieve...
-
Erfgoed Gelderland
Samen verleden toekomst gevenErfgoed Gelderland is een coöperatie van en voor erfgoedorganisaties....
-
Museum Het Valkhof
Kunst en archeologieIn Museum Het Valkhof vindt u een topcollectie Romeinse archeologie,...
Omgaan met de grillen van de rivier
Toen de mensen 5000 jaar geleden vaste woonplaatsen kregen en de door de rivier afgezette kleigronden gingen bewerken, waren er nog geen dijken. Instanties als...
Wiel aan de Ronduit bij Bemmel
Door het afsnijden van een naar het noorden toe uitschurende rivierbocht van de Waal werd in 1648 voorkomen dat deze over Bemmel heen zou schuiven....
Steden aan de Waal
Nederlands oudste steden liggen aan de Waal: Nijmegen, met zijn Romeinse verleden, en Tiel, al een stad in de vroege middeleeuwen. De steden Nijmegen, Tiel...
De Waal in schilderijen: opkomst
Met de opkomst van de Renaissance, aan het begin van de zestiende eeuw, schilderden kunstenaars meer religieuze taferelen en legden ze zich toe op alledaagse...
De rivier gunstig stemmen met offers
De belevingswereld van de vroege bewoners van het rivierengebied was vol van mythen en religieuze betekenis. Ze hadden geen tempels of kerken waar ze hun...
De Rijn als god
In de Romeinse tijd was de Rijn een belangrijke rivier. Behalve een imposant natuurverschijnsel was het de grens van het Romeinse rijk en een handelsader....
Van beteugeling naar ruimte geven
Vanaf 1850 werkte Rijkswaterstaat aan de normalisatie van de Waal. In honderd jaar tijd werd de rivier met dijken en kribben beteugeld. In de tweede...
Tachtigjarige Oorlog: Beleg van Zaltbommel
De Spanjaarden belegerden in 1599 tijdens de Tachtigjarige Oorlog de stad Zaltbommel. De troepen van de Spaanse bevelhebber Mendoza vochten er tegen de manschappen van...
Schipbruggen
Eeuwenlang was de Waal te breed voor vaste bruggen. Maar als er een militaire noodzaak was, dan was de oplossing: schipbruggen over de Waal
Tachtigjarige Oorlog: Slot Loevestein
Slot Loevestein ligt op een zeer strategische plek. Hier komen Maas en Waal samen en grenzen Gelderland, Brabant en Zuid-Holland aan elkaar. Het kasteel was...
Voorden, kano's en ponten
Vroeger, toen Nederland nog grotendeels bedekt was met moerassen en bossen, was de rivier de handigste weg om van A naar B te gaan. Maar...
De eerste dijken
De bewoners van het rivierengebied hebben zich vanaf de middeleeuwen enorme moeite getroost om het water door middel van dijken in te tomen. Dat leidde...
Van dijkversterking naar Ruimte voor de Rivier
Na de Watersnoodramp van 1953 moesten eveneens de dijken in het rivierengebied versterkt worden. De rigoureuze aanpak daarvan leidde tot veel protest. Ondertussen ontstonden in...
Tachtigjarige Oorlog: Een nieuw leven voor de Mauritstorens
Na de Tachtigjarige Oorlog verloren de Mauritstorens hun functie. Sommige torens, die destijds vaak ‘redoute’ werden genoemd, gingen in vlammen op, vervielen of werden opgeslokt...
Alarm bij overstromingen
Vanaf omstreeks 1600 werden overstromingen ernstiger en kwamen ook vaker voor. De bewoners van het rivierengebied waren vaak al gealarmeerd door overstromingen stroomopwaarts in Duitsland,...
Nieuwe forten voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie
In de Nieuwe Hollandse Waterlinie, die vanaf 1815 werd aangelegd om het westen van het land te verdedigen, kregen oude forten en kastelen nieuwe betekenis,...
Tachtigjarige Oorlog: Mauritstorens
In de Tachtigjarige Oorlog waren de grote rivieren een belangrijk onderdeel van de verdediging van de Republiek. Ze vormden een barrière voor Spaanse troepen. Langs...
Van dorpspolder naar waterschap
Na het vertrek van de Romeinen is er waarschijnlijk eeuwen lang weinig aan rivierbeheer gedaan. Totdat in de loop van de Middeleeuwen het rivierengebied dichter...
Verbeelding van de Waal - inleiding
Verbeelding van de Waal laat letterlijk alle aspecten van de Waal zien. Vooral in beeld, maar ook in woord. Verwonder je over de Waal en...
Bemmel gered, Doornik verdrinkt
De bewoners van de dorpen langs de Waal stonden machteloos tegenover een zich uitschurende rivierbocht. Bemmel ontsnapte aan dit lot, ten koste van Doornik dat...
Dijken in het landschap bij Beuningen en Weurt
De dijk bij Beuningen, ten zuiden van de Waal, heeft niet altijd op deze plek gelegen. Tussen grofweg Weurt en Winssen is de dijk enkele...
Tachtigjarige Oorlog aan de Waal
De rivieren Maas en Waal vormden tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568 – 1648) een belangrijke natuurlijke barrière. De versterkingen, die lagen op de plaatsen waar...
Romeinen sturen de Rijnlopen
Ooit was de Rijn een rivier die vrij door de delta stroomde, zich vertakte, naar believen overstroomde en soms een andere loop nam. De prehistorische...
Nijmegen bedreigd door het water
De ligging aan de buitenbocht van een rivier houdt gevaar in zich, omdat de rivier naar buiten toe kan opschuiven. Voor een handelsstad is die...
Rijnromantiek
Aan het begin van de negentiende eeuw ontdekten schrijvers en schilders het Duitse Rijndal als misschien wel het meest romantische landschap van Europa. Al snel...
Weurts straatje en bomen van betekenis
Vanaf 1990 zijn veel uiterwaarden opnieuw ingericht voor nieuwe natuur en ruimte voor de rivier. In het begin van de 21e eeuw is er ook...
De beteugelde rivier
Na eeuwen van maatregelen om de rivier in te dammen en op zijn plaats te houden is de rivier veiliger en voorspelbaarder geworden. Toch verlangen...
Agressief bekribben
Al in de middeleeuwen kregen de mensen door dat de loop van de rivieren te beïnvloeden is. Door kribben aan te leggen kan je land...
Ondergang van de riviervisserij
Trekvissen als steur en zalm voelden zich in de loop van de afgelopen eeuwen steeds minder thuis in de Waal. De aanleg van sluizen en...
Overstromingen door hoogwater en ijsgang
Voordat er dijken waren, waren overstromingen niet zo’n probleem voor de bewoners van de Waaloevers. Door op hoge plekken te wonen kon men zich tegen...
De eerste bruggen
Wie snel de rivier wil oversteken, is niet tevreden met een veerpont. Die wil een brug. Militairen, al in de Romeinse tijd, hadden als eerste...
Tachtigjarige Oorlog: Fort Sint Andries
In de Bommelerwaard bij Heerewaarden, op een punt waar de rivieren de Waal en Maas elkaar bijna raken, bouwden de Spanjaarden tijdens de Tachtigjarige Oorlog...
Rivierbaden, recreatievaart en struintochten
Hoewel vooral de stuwwal, het Waalfront en de weidse gezichten tot de verbeelding van de welgestelde negentiende-eeuwse reiziger spraken, oefende de rivier zélf ook altijd...
Dagelijks leven aan de Waal
Vanaf de zestiende en zeventiende eeuw werd steeds vaker het dagelijks leven langs de Waal geportretteerd, van scheepvaart, bedrijvigheid en landbouw tot pontjes en bruggen....
Een nieuwe toekomst voor Dijkmagazijn Bemmel
De dijkmagazijnen langs de waaldijken werden in de negentiende eeuw gebouwd, maar verloren in de tweede helft van de twintigste eeuw hun functie. Tegenwoordig zijn...
Twee bijzondere handelsproducten: wijn en hout
Eeuwenlang vormde de handel in Rijnwijn een van de belangrijkste pijlers onder de economische voorspoed van Nijmegen. Dertig tot vijftig procent van alle schepen die...
Vissen in de Waal
Ooit was de vis in de Waal een belangrijke voedselbron voor de mensen die langs de rivier woonden. In elk dorp woonden vissers, en ook...
Een golf van liefdadigheid
De hulpverlening na een ramp gebeurde in eerste instantie plaatselijk, vanuit naburige steden en via de kerken. Na een overstroming in 1741 in onder andere...
Werken in de steenfabriek
Dankzij de kleiwinning en de steenfabrieken was het in de uiterwaarden langs de Waal een drukte van belang. Honderden mannen, vrouwen en kinderen werkten in...
Meanderende rivieren
Ongeveer 10.000 jaar geleden was de ijstijd afgelopen. In de periode die we het holoceen noemen, werd het klimaat warmer en gelijkmatiger. De bergen in...
Bloeitijd van de riviervisserij
In de late middeleeuwen begon de bloeitijd van de riviervisserij. Grote trekvissen als zalm en steur konden tot die tijd alleen met spiezen, harpoenen of...
Dorpen spoelen weg
De bewoners van de dorpen van de Waal stonden machteloos tegenover een zich uitschurende rivierbocht. Verschillende dorpskernen zijn in het water verdwenen.
Inbraakkolken
Vroegere dijkdoorbraken hebben hun sporen nagelaten in het landschap. Bij een doorbraak schuurt het binnenstromende water een gat in de bodem. Die gaten zien we...
Tachtigjarige Oorlog: Schenkenschans
De Schenkenschanze werd in 1586 door Maarten Schenk van Nydeggen aangelegd als vesting in het strategisch belangrijke gebied rond de splitsing van de rivieren Rijn...
Waalstenen bakken
Wat de steenkolen waren in Zuid-Limburg of het gas in Groningen, dat is de rivierklei in het rivierengebied: een kostbare delfstof. In heel Nederland zijn...
Rivierlopen manipuleren
Gedurende de middeleeuwen had de mens weinig invloed op de rivier. De Waal was een brede stroom, soms met eilanden, geulen en ondiepten. Een geul...
Schipmolens op de Waal
Al in de middeleeuwen werd de energie van het stromende Waalwater gebruikt om molens aan te drijven. Die oude schipmolens zijn een inspiratie van nieuwe...
De bijna-ramp 1995
In de jaren negentig waren we in Nederland de mogelijkheden van watersnood bijna vergeten. Na 1926 hadden zich in het rivierengebied geen grote overstromingen meer...
Steenovens langs de Waal
Vanaf de achttiende eeuw steeg de productie van baksteen in het rivierengebied. Dat leidde tot de bouw van steeds weer grotere en modernere steenovens.
Voorbeeld, de ramp van 1855
Sinds de bedijking is het rivierengebied geteisterd door honderden overstromingen, de ene ernstiger dan de andere. Er bestaan verslagen van de grotere rampen. Die werden...
Omgaan met de grillen van de rivier
Toen de mensen 5000 jaar geleden vaste woonplaatsen kregen en de door de rivier afgezette kleigronden gingen bewerken, waren er nog geen dijken. Instanties als...
Wiel aan de Ronduit bij Bemmel
Door het afsnijden van een naar het noorden toe uitschurende rivierbocht van de Waal werd in 1648 voorkomen dat deze over Bemmel heen zou schuiven....
Steden aan de Waal
Nederlands oudste steden liggen aan de Waal: Nijmegen, met zijn Romeinse verleden, en Tiel, al een stad in de vroege middeleeuwen. De steden Nijmegen, Tiel...
De Waal in schilderijen: opkomst
Met de opkomst van de Renaissance, aan het begin van de zestiende eeuw, schilderden kunstenaars meer religieuze taferelen en legden ze zich toe op alledaagse...
De rivier gunstig stemmen met offers
De belevingswereld van de vroege bewoners van het rivierengebied was vol van mythen en religieuze betekenis. Ze hadden geen tempels of kerken waar ze hun...
De Rijn als god
In de Romeinse tijd was de Rijn een belangrijke rivier. Behalve een imposant natuurverschijnsel was het de grens van het Romeinse rijk en een handelsader....
Van beteugeling naar ruimte geven
Vanaf 1850 werkte Rijkswaterstaat aan de normalisatie van de Waal. In honderd jaar tijd werd de rivier met dijken en kribben beteugeld. In de tweede...
Tachtigjarige Oorlog: Beleg van Zaltbommel
De Spanjaarden belegerden in 1599 tijdens de Tachtigjarige Oorlog de stad Zaltbommel. De troepen van de Spaanse bevelhebber Mendoza vochten er tegen de manschappen van...
Schipbruggen
Eeuwenlang was de Waal te breed voor vaste bruggen. Maar als er een militaire noodzaak was, dan was de oplossing: schipbruggen over de Waal
Tachtigjarige Oorlog: Slot Loevestein
Slot Loevestein ligt op een zeer strategische plek. Hier komen Maas en Waal samen en grenzen Gelderland, Brabant en Zuid-Holland aan elkaar. Het kasteel was...
Voorden, kano's en ponten
Vroeger, toen Nederland nog grotendeels bedekt was met moerassen en bossen, was de rivier de handigste weg om van A naar B te gaan. Maar...
De eerste dijken
De bewoners van het rivierengebied hebben zich vanaf de middeleeuwen enorme moeite getroost om het water door middel van dijken in te tomen. Dat leidde...
Van dijkversterking naar Ruimte voor de Rivier
Na de Watersnoodramp van 1953 moesten eveneens de dijken in het rivierengebied versterkt worden. De rigoureuze aanpak daarvan leidde tot veel protest. Ondertussen ontstonden in...
Tachtigjarige Oorlog: Een nieuw leven voor de Mauritstorens
Na de Tachtigjarige Oorlog verloren de Mauritstorens hun functie. Sommige torens, die destijds vaak ‘redoute’ werden genoemd, gingen in vlammen op, vervielen of werden opgeslokt...
Alarm bij overstromingen
Vanaf omstreeks 1600 werden overstromingen ernstiger en kwamen ook vaker voor. De bewoners van het rivierengebied waren vaak al gealarmeerd door overstromingen stroomopwaarts in Duitsland,...
Nieuwe forten voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie
In de Nieuwe Hollandse Waterlinie, die vanaf 1815 werd aangelegd om het westen van het land te verdedigen, kregen oude forten en kastelen nieuwe betekenis,...
Tachtigjarige Oorlog: Mauritstorens
In de Tachtigjarige Oorlog waren de grote rivieren een belangrijk onderdeel van de verdediging van de Republiek. Ze vormden een barrière voor Spaanse troepen. Langs...
Van dorpspolder naar waterschap
Na het vertrek van de Romeinen is er waarschijnlijk eeuwen lang weinig aan rivierbeheer gedaan. Totdat in de loop van de Middeleeuwen het rivierengebied dichter...
Verbeelding van de Waal - inleiding
Verbeelding van de Waal laat letterlijk alle aspecten van de Waal zien. Vooral in beeld, maar ook in woord. Verwonder je over de Waal en...
Bemmel gered, Doornik verdrinkt
De bewoners van de dorpen langs de Waal stonden machteloos tegenover een zich uitschurende rivierbocht. Bemmel ontsnapte aan dit lot, ten koste van Doornik dat...
Dijken in het landschap bij Beuningen en Weurt
De dijk bij Beuningen, ten zuiden van de Waal, heeft niet altijd op deze plek gelegen. Tussen grofweg Weurt en Winssen is de dijk enkele...
Tachtigjarige Oorlog aan de Waal
De rivieren Maas en Waal vormden tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568 – 1648) een belangrijke natuurlijke barrière. De versterkingen, die lagen op de plaatsen waar...
Romeinen sturen de Rijnlopen
Ooit was de Rijn een rivier die vrij door de delta stroomde, zich vertakte, naar believen overstroomde en soms een andere loop nam. De prehistorische...
Nijmegen bedreigd door het water
De ligging aan de buitenbocht van een rivier houdt gevaar in zich, omdat de rivier naar buiten toe kan opschuiven. Voor een handelsstad is die...
Rijnromantiek
Aan het begin van de negentiende eeuw ontdekten schrijvers en schilders het Duitse Rijndal als misschien wel het meest romantische landschap van Europa. Al snel...
Weurts straatje en bomen van betekenis
Vanaf 1990 zijn veel uiterwaarden opnieuw ingericht voor nieuwe natuur en ruimte voor de rivier. In het begin van de 21e eeuw is er ook...
De beteugelde rivier
Na eeuwen van maatregelen om de rivier in te dammen en op zijn plaats te houden is de rivier veiliger en voorspelbaarder geworden. Toch verlangen...
Agressief bekribben
Al in de middeleeuwen kregen de mensen door dat de loop van de rivieren te beïnvloeden is. Door kribben aan te leggen kan je land...
Ondergang van de riviervisserij
Trekvissen als steur en zalm voelden zich in de loop van de afgelopen eeuwen steeds minder thuis in de Waal. De aanleg van sluizen en...
Overstromingen door hoogwater en ijsgang
Voordat er dijken waren, waren overstromingen niet zo’n probleem voor de bewoners van de Waaloevers. Door op hoge plekken te wonen kon men zich tegen...
De eerste bruggen
Wie snel de rivier wil oversteken, is niet tevreden met een veerpont. Die wil een brug. Militairen, al in de Romeinse tijd, hadden als eerste...
Tachtigjarige Oorlog: Fort Sint Andries
In de Bommelerwaard bij Heerewaarden, op een punt waar de rivieren de Waal en Maas elkaar bijna raken, bouwden de Spanjaarden tijdens de Tachtigjarige Oorlog...
Rivierbaden, recreatievaart en struintochten
Hoewel vooral de stuwwal, het Waalfront en de weidse gezichten tot de verbeelding van de welgestelde negentiende-eeuwse reiziger spraken, oefende de rivier zélf ook altijd...
Dagelijks leven aan de Waal
Vanaf de zestiende en zeventiende eeuw werd steeds vaker het dagelijks leven langs de Waal geportretteerd, van scheepvaart, bedrijvigheid en landbouw tot pontjes en bruggen....
Een nieuwe toekomst voor Dijkmagazijn Bemmel
De dijkmagazijnen langs de waaldijken werden in de negentiende eeuw gebouwd, maar verloren in de tweede helft van de twintigste eeuw hun functie. Tegenwoordig zijn...
Twee bijzondere handelsproducten: wijn en hout
Eeuwenlang vormde de handel in Rijnwijn een van de belangrijkste pijlers onder de economische voorspoed van Nijmegen. Dertig tot vijftig procent van alle schepen die...
Vissen in de Waal
Ooit was de vis in de Waal een belangrijke voedselbron voor de mensen die langs de rivier woonden. In elk dorp woonden vissers, en ook...
Een golf van liefdadigheid
De hulpverlening na een ramp gebeurde in eerste instantie plaatselijk, vanuit naburige steden en via de kerken. Na een overstroming in 1741 in onder andere...
Werken in de steenfabriek
Dankzij de kleiwinning en de steenfabrieken was het in de uiterwaarden langs de Waal een drukte van belang. Honderden mannen, vrouwen en kinderen werkten in...
Meanderende rivieren
Ongeveer 10.000 jaar geleden was de ijstijd afgelopen. In de periode die we het holoceen noemen, werd het klimaat warmer en gelijkmatiger. De bergen in...
Bloeitijd van de riviervisserij
In de late middeleeuwen begon de bloeitijd van de riviervisserij. Grote trekvissen als zalm en steur konden tot die tijd alleen met spiezen, harpoenen of...
Dorpen spoelen weg
De bewoners van de dorpen van de Waal stonden machteloos tegenover een zich uitschurende rivierbocht. Verschillende dorpskernen zijn in het water verdwenen.
Inbraakkolken
Vroegere dijkdoorbraken hebben hun sporen nagelaten in het landschap. Bij een doorbraak schuurt het binnenstromende water een gat in de bodem. Die gaten zien we...
Tachtigjarige Oorlog: Schenkenschans
De Schenkenschanze werd in 1586 door Maarten Schenk van Nydeggen aangelegd als vesting in het strategisch belangrijke gebied rond de splitsing van de rivieren Rijn...
Waalstenen bakken
Wat de steenkolen waren in Zuid-Limburg of het gas in Groningen, dat is de rivierklei in het rivierengebied: een kostbare delfstof. In heel Nederland zijn...
Rivierlopen manipuleren
Gedurende de middeleeuwen had de mens weinig invloed op de rivier. De Waal was een brede stroom, soms met eilanden, geulen en ondiepten. Een geul...
Schipmolens op de Waal
Al in de middeleeuwen werd de energie van het stromende Waalwater gebruikt om molens aan te drijven. Die oude schipmolens zijn een inspiratie van nieuwe...
De bijna-ramp 1995
In de jaren negentig waren we in Nederland de mogelijkheden van watersnood bijna vergeten. Na 1926 hadden zich in het rivierengebied geen grote overstromingen meer...
Steenovens langs de Waal
Vanaf de achttiende eeuw steeg de productie van baksteen in het rivierengebied. Dat leidde tot de bouw van steeds weer grotere en modernere steenovens.
Voorbeeld, de ramp van 1855
Sinds de bedijking is het rivierengebied geteisterd door honderden overstromingen, de ene ernstiger dan de andere. Er bestaan verslagen van de grotere rampen. Die werden...
