Omgaan met de grillen van de rivier

De Waal als natuurlijke en beteugelde rivier - Creatief met hoogwater 1

Gehucht Kerkwijk in de Bommelerwaard, voorbeeld van een woerd

Toen de mensen 5000 jaar geleden vaste woonplaatsen kregen en de door de rivier afgezette kleigronden gingen bewerken, waren er nog geen dijken. Instanties als Rijkswaterstaat of waterschappen, die ons nu voor wateroverlast behoeden, waren er ook nog niet. Deze vroege bewoners moesten zelf bedenken hoe ze het beste met de grillen van de rivier om moesten gaan. In de loop der eeuwen hebben ze daar allerlei oplossingen voor bedacht.

Deze tekst maakt onderdeel uit van de special Verbeelding van de Waal, De Waal als natuurlijke en beteugelde rivier, thema Creatief met hoogwater.

Hoog wonen

De eerste bewoners kozen voor de meest logische oplossing: op de hoogste plekken wonen, die niet of weinig overstromen. Dat waren bijvoorbeeld de in de ijstijd opgestoven rivierduinen of het waren de hoogste delen van de oeverwallen langs de rivier. Duizenden jaren lang namen de inwoners van het rivierengebied de regelmatige overstromingen voor lief. Bij hoogwater kon de rivier zich over een reusachtig gebied uitbreiden, waardoor hun woonplaatsen niet of hooguit enkele decimeters onder water kwamen te staan. Bovendien was de wateraanvoer van de rivier regelmatiger dan nu. Het achterland was nog bedekt met bossen en moerassen, die het water nog geleidelijk aan de rivieren afgaven.

Woerden

Deze oude woonplaatsen worden in het rivierengebied vaak ‘woerden’ genoemd. Ze kregen langzamerhand een nog wat hogere ligging. Dat kwam enerzijds door eeuwenlange ophoping van allerlei materialen rond de boerderijen en anderzijds doordat mensen hun woonplek ophoogden met klei uit de omgeving. In het oudste deel van veel dorpskernen is deze relatief hogere ligging ten opzichte van de omgeving nog wel te zien, maar ook afzonderlijke boerderijen hebben soms nog een zichtbare hogere ligging. Het gehucht Kerkwijk in de Bommelerwaard is een voorbeeld van een oude bewoningsplaats ofwel een woerd. Dat is te zien aan de relatief hoge ligging, maar ook aan de kleur van de grond. Die is zwart doordat hier vele eeuwen lang huisafval en mest is opgehoopt.

Vervolg: De eerste dijken