Nijmegen bedreigd door het water

De Waal als natuurlijke en beteugelde rivier – Het gevaar van de verschuivende Waal 4

Kopergravure met stadsgezicht op Nijmegen vanaf de Waal met de in 1784 ingestorte Lappentoren

Foto 1/4

Pentekening van de ruïne van de Lappentoren, gemaakt in de zomer van 1784

Foto 2/4

Waalkade in Nijmegen bij hoogwater in 1920, tussen Lindenberg en Grotestraat

Foto 3/4

De Anthonispoort gezien vanaf de verhoogde kant van de Waalkade

Foto 4/4

De ligging aan de buitenbocht van een rivier houdt gevaar in zich, omdat de rivier naar buiten toe kan opschuiven. Voor een handelsstad is die ligging echter handig. Diep water aan de kade is nodig voor het aanleggen van schepen. Dat verklaart mede de ligging van Nijmegen aan een buitenbocht van de Waal.

Deze tekst maakt onderdeel uit van de special Verbeelding van de Waal, De Waal als natuurlijke en beteugelde rivier, thema Het gevaar van de verschuivende Waal.

Diep water aan de Nijmeegse Waalkade

Die ligging brengt ook problemen met zich mee. De waterstroom kan de kade zelf, maar ook muren en gebouwen aan de kade ondermijnen. Vandaar dat de kade, als onderdeel van de ommuring en de vestingwerken, was verstevigd met steen. Toch was Nijmegen niet altijd tegen de kracht van het stromende water opgewassen. Zo stortte tijdens de vloed van 1784 door de sterke uitschurende werking van het water de Lappentoren in, de noordoostelijke hoektoren van de stadsomwalling. Het wegslaan van kade en muren bleef een bedreiging. Zo bleek in 1862 de Waalkade ernstig verzakt, en brokkelde hij verder af.

Ingesteld op hoogwater

De Nijmegenaren die aan de kade woonden, waren overigens gewend aan hoogwater. De lage delen van de stad waren niet door een dijk beschermd en stonden blank bij hoge hoogwaterstanden. Zo'n tweehonderd huizen liepen dan vol water. Mensen verkasten dan naar de hogere verdiepingen van hun huizen en kregen voedsel per boot. Dat gebeurde onder andere in de jaren 1601, 1651, 1740, 1784, 1799, 1809, 1820 en 1861.

Een nieuwe geul bij Lent?

De nieuwe geul bij Lent, die in 2015 werd geopend, wordt gezien als een technisch en organisatorisch hoogstandje. Maar al meer dan 150 jaar geleden, in 1862, werd zo’n nieuwe geul ook al overwogen. Reden was de kracht van het uitschurende water en de terugkerende schade aan de kade. Het plan was om de Waalbocht bij Nijmegen af te snijden en de rivier om te leggen ten noorden van Lent. Dat ingrijpende plan ging toen niet door. Men volstond met het aanleggen van kribben, zodat de Waalloop daardoor afstand van de stad zou houden.

Opgehoogde Waalkade

Door de bekribbingen ontstond enige landwinst, waardoor het mogelijk was een bredere kade aan te leggen. Deze kade werd ook nog eens verhoogd. Die ophoging is goed te zien voor wie van de Lage Markt door de Anthonispoort loopt. Om op de, hier inmiddels bebouwde, kade te komen moet je een trappetje beklimmen.

De Waalkade nu

De Waalkade is nu versterkt met damwanden, maar blijft kwetsbaar. Tussen 1955 en 1960 verzakte de Waalkade doordat de damwanden onvoldoende diep waren geheid. In 2012 verzakte de damwand opnieuw enkele centimeters, waarna deze werd vernieuwd en verhoogd. Ook in 2015 was weer sprake van een verzakking. Bij hoogwater loopt de Waalkade nog altijd over. Met een kademuur en schotten wordt voorkomen dat het water verder de stad in loopt.