Sporen van slavernijverleden

Deze special beschrijft iedere maand een spoor van het slavernijverleden in de periode van Nederlandse kolonisatie wereldwijd.

Lees intro

105 verhalen
Bekijk volledige kaart

In januari 2020 is het project Sporen van Slavernijverleden in Gelderland van start gegaan. Ook in Gelderland zijn sporen van slavernij te traceren. Binnen dit project doen Gelderse organisaties onderzoek naar mensen, plaatsen, gebeurtenissen, huizen en kastelen die verband hebben met het slavernijverleden.

Zo blijkt uit de archieven van een aantal Gelderse families dat zij eigenaren waren van plantages in Suriname en Guyana. Er is bekend dat ook hier Afrikanen als bedienden werkten, die eerder in slavernij leefden en dat in een aantal kastelen op portretten ook Afrikaanse bedienden te zien zijn. Een aantal plantages in Suriname hebben Gelderse namen: onder meer Gelderland, Beekhuizen en Arnhem. In Harderwijk was het Koloniaal Werfdepot voor de KNIL gevestigd dat ook aanknopingspunten biedt voor sporen van slavernijverleden. Ook zijn er sporen naar Zuid-Afrika en Indonesië gevonden. Er wonen ook in Gelderland nazaten van tot slaaf gemaakten of marrons die in verband staan met de geschiedenis van slavernij. 

Voor veel sporen is gebruik gemaakt van de index 'Surinaamse emancipatie 1863', samengesteld door Okke ten Hove en Heinrich Helstone. De index is te vinden op de website van het Nationaal Archief.

Publicatie

In juni 2023 verscheen de online publicatie 'Sporen van Slavernijverleden in Gelderland', waarin alle verhalen uit deze special zijn gebundeld. Je kunt de publicatie hier doorbladeren

Henck Arronstraat 12, Paramaribo, Suriname (Bisschopshuis, het huis van de familie Vereul). © Otter/Wikimedia Commons CC BY SA 4.0
Gecompenseerden en plantage-eigenaren uit Doesburg
<p>In 1843, twintig jaar voor de afschaffing van de slavernij, stuurden Amsterdamse aandeelhouders en belanghebbenden van Surinaamse plantages een verzoekschrift aan de minister van Koloniën....
Ooit stond hier kasteel Dordt, dat al deels afgebroken was toen Laurens Kleijn het in 1832 definitief liet slopen om er dit huis te bouwen. © Onbekend
Twee kinderen uit Guyana te Gorssel (deel 1)
<p>De familie Kleijn liet Huis Dordt in Gorssel bouwen na terugkeer uit Guyana in 1831. Kasteel Dorth werd ervoor afgebroken. Toen in Brits Guyana in...
Kasteel Soelen in Zoelen, 2010 © Kasteelbeheer/Wikimedia Commons, CC
Kasteel Soelen
<p>In 1732 trouwt Willem Hendrik Pieck (1698-1762), eigenaar van kasteel Soelen nabij de Gelderse plaats Buren, met Elisabeth Louisa van Aerssen (1714-1750).</p>
Henri Thierry Daendels (1837-1926), vermoedelijk gefotografeerd op landgoed De Veenkamp, 1926. © Foto uit CODA archief, inventarisnummer GA-004968.
Hoe komt Apeldoorn aan de Daendelsweg?
<p>Nakomelingen uit maar liefst vijf generaties van de bekende gouverneur-generaal in Nederlands-Indië Herman Willem Daendels vestigden zich in Apeldoorn, dat te boek stond als een...
Akte waarin Manille vermeld staat © Gelders Archief
Manille, 'gewezene lijfeigene' te Nijmegen
<p>Een akte in het Gelders Archief getuigt van het overlijden van ene ‘Manille’ in Nijmegen, op 28 mei 1814. In de registratie van zijn overlijden...
Borderel van Aangifte © PD
Een nieuw besef van een nieuwe generatie historici
<p>Toen Robin Akkermans en Laura de Jong bij het project 'sporen van slavernijverleden' betrokken raakten, verwachtten ze dat het een onderzoek zou worden zoals ze...
John Hoogwoud © Alle rechten voorbehouden
'Bewustwording van je eigen verleden is voor iedereen relevant'
<p>John Hoogwoud werd in 1957 geboren in Paramaribo. Hij woonde daar tot zijn veertiende en vertrok drie jaar voor de Surinaamse onafhankelijkheid met de boot...
Portret van Jan van Riebeeck (1619-77), anoniem, ca. 1660 © Rijksmuseum, PD
Jan van Riebeeck – Culemborgers aan de Kaap
<p>Culemborger Jan van Riebeeck wordt door de VOC uitgestuurd om aan de Kaap de Goede Hoop een verversingsstation te vestigen. Onder zijn verantwoordelijkheid worden kolonisten-boeren...
Kasteel Enghuizen in Hummelo, datum onbekend © Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, CC-BY SA 4.0
Gecompenseerden uit Hummelo: Anna Maria Schas (1800-1891)
<p>Suikerplantage Dijkveld aan de Surinamerivier is rond 1671 door Johannes van Dijk aangelegd. In 1770 koopt Christiaan Roepel de plantage samen met zijn vrouw Anna...
Christina Martha door Mauritus Ver Huell. © Maurits Ver Huell, Museum Arnhem, GM 01361, PD.
Christina Martha Tiahahu en Maurits Ver Huell - Deel 1
<p>“Met eene kruis-Orangbaai van Noessa Laut werd bij ons aan boord gebragt, het hoofd der muitelingen van dat eiland, Paulus Triago, Radja van Aboeboe, vergezeld...
De koperslagerij in de Peperstraat nr. 4 te Aalten © Euregionaal Historisch Documentatiecentrum Aalten
Hoe ook in Aalten slavernij even niet ver weg was - deel 2
<p>Het tweede deel van dit spoor begint bij de familie van Herwaarden, een koperslagersfamilie, die tot 1850 zo’n 125 jaar een koperslagerij had aan de...
Brief uit familiearchief Staring © PD
11 tot slaaf gemaakten in de boedelinventaris van Damiaan Hugo Staring
<p>Tot slaaf gemaakte mensen zijn ontmenselijkt tot bezit of gebruiksvoorwerp en blijven in de koloniale bronnen vaak onzichtbaar, of worden in de marge weergegeven, als...
Postzegel van Martha Christina uit 1999. © PD.
Pahlawan nasional Martha Christina - Deel 2
<p>Auteurs, biografen en historici hebben vanaf midden negentiende eeuw bij de beschrijving van Christina Martha Tiahahu veelvuldig teruggegrepen op de 'Herinneringen van eene reis naar...
Huis het Hassink © Erfgoedcentrum Zutphen, PD
Huis het Hassink
<p>In 1863 ontvangt de bewoonster van huis Het Hassink, Anna Agnesia Schimmelpenninck, weduwe van Mr. George Isaac Bruce, een compensatie van negenhonderd gulden vanwege de...
Louise van Ommeren, 'Patriotse visie op slavernij' © Rijksmuseum CC-BY
Een geborduurd protest tegen de slavernij
<p>‘Komt, daar onse harten bloeden / Dat hier onse daden spreken / Op het zien van slavernij / Laten wij dit Muisje vrij.’(1)</p>
Hotel Groot Berg en Dal op prentbrief, ca 1909-1910 © Collectie Gelders Archief, PD
Carel Hendrik Phaff
<p>In 1863 ontvangt Carel Hendrik Phaff, eigenaar van hotel Groot Berg en Dal, een compensatie vanwege de afschaffing van de slavernij in Suriname.</p>
Huis van Anton de Kom © Otter, via Wikimedia Commons, CC BY-SA
Herinneringen van mijn tante aan Frimangron (deel 2)
<p>Monique Manhoef interviewde haar tante Jacqueline Charlotte Henriëtte Hoefdraad. Ze is geboren in 1925 in de Rust en Vredestraat nummer 133 in de wijk Frimangron...
Ambachtskwartier en equipagewerf, Johannes Rach, ca. 1780 © National Library of Indonesia, PD
Damiaan Hugo Staring: equipagemeester en ondernemer aan de Kaap
<p>Het leven van de Gelderse zeeofficier Damiaan Hugo Staring is op verschillende manieren verbonden met slavernij in de tweede helft van de 18e eeuw. Als...
Archiefstuk uit het IISG: 'Anna met de juffrouwen De Vree naar Holland gegaan' © Ineke Mok, CC-BY-NC-SA
Anna op Vossenburg
<p>We volgen in dit vierdelige spoor Anna van Vossenburg, ook Anna Vossenburg genoemd. Een opvallende verschijning in achttiende-eeuws Arnhem, geboren rond 1710.</p>
Diorama van plantage Kerkshoven in Suriname © Valkhof Museum, CC BY
Diorama van Plantage Kerkshoven
<p>Dit diorama van de koffie- en katoenplantage Kerkshoven aan de Warappakreek in Suriname is sinds 1914 in bezit van het Valkhof Museum in Nijmegen.</p>
Welkomstbordje in Nijkerk © CC0
Sporen van koloniale slavernij in de Nijkerkse kerk
<p>Schenectady (V.S.) is gesticht door de Nijkerker Arendt van Curler, staat er onder dit plaatsnaambord dat de ingang tot de stad Nijkerk markeert. Maar het...
Portret Maurits Ver Huell door Christoph Suhr. © Christoph Suhr, collectie Museum Arnhem, GM 00815, PD
Maurits Ver Huell als bron voor de Pattimura oorlog - Deel 2
<p>De Gelderse marineofficier, schrijver en tekenaar Quirijn Maurits Rudolph Ver Huell raakte in 1817 direct betrokken bij de Pattimura oorlog. De enige bekende portretten van...
Kelkglas 'Het welvaaren van de plantagie Kleinslust', door Simon Jacob Sang, 18e eeuw © Museum Arnhem
Jan Frederik Klein
<p>Begin negentiende eeuw woonden op landgoed De Groote Haar of Huis Eschede in Gorssel Jan Frederik Klein uit Amsterdam, Anna Wilhelmina Fennema uit Nieuwe Schans...
De Oude Jan in Velp, eerste helft twintigste eeuw © Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, CC BY-SA
Mabba uit Angola, alias Christiaan Lespau van de kust van Guinee
<p>In deze kerk in Velp deed op 21 april 1812 Mabba uit Angola belijdenis. Bij zijn doop, vijf dagen later in dezelfde Nederduits-gereformeerde kerk, nam...
Ooit stond hier de kopermolen van T.J. Pluijm. In de beek waren negen raderen aangebracht. © Foto Anna Wijngaard.
Ringengeld uit Klarenbeek
<p>Dat sporen van ons slavernijverleden niet alleen te vinden zijn in de verhalen van belangrijke of adellijke families, grote multinationals of overheden, maar ook in...
Grafsteen van Anton de Kom © Foto Irish Verwey, CC-BY
Grafplaats van Anton de Kom
<p>Anton de Kom (1898 - 1945) is hier begraven vanwege zijn verzet tegen de nazi’s. Hij vecht ook tegen kolonialisme. In zijn boek ‘Wij Slaven...
Huis Dordt aan de Bathmenseweg in Gorssel © van Weenenk en Snel den Haag
Twee kinderen uit Guyana naar Gorssel
<p>Toen in Guyana in 1834 de slavernij werd afgeschaft, ontving Laurens Kleijn ruim 770 pond als compensatie voor de veertien personen die hij tot zijn...
'View of Surinam', Louise van Panhuys (Kasteel Middachten). © RKD
Surinaams erfgoed op Middachten - deel 1
<p>Wie het niet weet, loopt er bij een bezoek aan kasteel Middachten zo aan voorbij: drie aquarellen die een beeld schetsen van Suriname begin negentiende...
Pendantportret Jan Bavius de Vries  toegeschreven aan Dominicus van der Smissen tussen 1750 en 1760 © RKD (Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis)
Jan Bavius de Vries
<p>Harderwijk staat bekend om de visserij, de Hanze en de Universiteit. Minder besef is er over de koloniale slavernij connecties van de oude Zuiderzeestad. Deze...
Het stripboek over Quaco: 'leven in slavernij' © PD
Quaco en Kasteel Rosendael
<p>Quaco is de hoofdpersoon in het eerste het eerste stripverhaal over het Nederlandse slavernijverleden, gemaakt door Ineke Mok en Eric Heuvel. Quaco is geboren in...
Jan Kooi © Collectie Rijksmuseum PD
Afrikaanse bewoners van het Koloniaal Werfdepot in Harderwijk
<p>Harderwijk staat bekend om de visserij, de Hanze en de universiteit. Minder besef is er over de connecties met koloniale slavernij. Deze serie sporen laat...
De kerk in Gorssel waar Nuncius gedoopt werd in 1818 © Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (1928), CC-BY-SA
Christiaan van Gorssel uit ‘de Oost’
<p>Op Paaszondag 1818 werd in de hervormde kerk van Gorssel de kleermakersgezel uit ‘de Oost’, die tot dan toe bekend was onder de naam Nuncius...
Immigrantendepot (koeliedepot) gezien vanaf de Surinamerivier (Foto Julius Muller 1882-1902). ©
Weduwe Ooijkaas: plantage-eigenaar in Apeldoorn
<p>Was na de afschaffing van de slavernij in West-Indië in 1863 de uitbuiting van plantagearbeiders ook ten einde? Geenszins, zoals we weten. Verhalen zoals dat...
Portret Marlène Melfor © Rens Plaschek, fotograaf
Twee landen in mijn hart
<p>Marlène Melfor (67) werd geboren op Curaçao, waar ze haar jeugd doorbracht tot ze dertien jaar oud was. Ze ging in haar eentje naar Nederland....
Thomas Matulesija, opperhoofd der rebellen. © Maurits Ver Huell, collectie Museum Arnhem, GM 01358, PD.
De Pattimura oorlog, strijd voor vrijheid - Deel 1
<p>De noordelijke Molukken en Ambonse eilanden vormden de belangrijkste locaties voor kruidnagel. Net als op de zuidelijker Banda-eilanden werd door Nederlandse kolonialisten met bruut geweld...
Ring uit de derde eeuw, gevonden in Huissen, Valkhof Museum, Nijmegen. © Ineke Mok, 2017 cc-by
Een Afrikaans sieraad in een Gelderse greppel
<p>Valkhof Museum heeft in de collectie een ring uit de derde eeuw, waarop het hoofd is uitgesneden van een Afrikaanse man of vrouw met een...
Prent van Reinier Vinkeles in de uitgave van Reinhart, of Natuur en Godsdienst. 1791-1792 © Collectie Rijksmuseum
Elisabeth Maria Post
<p>De schrijfster Elisabeth Maria Post (1755-1812) ligt begraven op de natuurbegraafplaats van het Landgoed Tongeren. Zij is bevriend met de familie Rauwenhoff die op het...
Portret Marlène Melfor © Rens Plaschek, fotograaf
Een strijd voor gelijkheid
<p>Marlène Melfor (67) werd op Curaçao geboren, waar ze tot haar dertiende gewoond heeft. Op twaalfjarige leeftijd is ze zonder haar familie naar Nederland verhuisd,...
Zypendaal (2009) © P. van der Wielen/Wikipedia - CC-BY-SA 3.0
Anna van Vossenburg
<p>We volgen in dit vierdelige spoor Anna van Vossenburg, ook Anna Vossenburg genoemd. Een opvallende verschijning in achttiende-eeuws Arnhem. Zij werd vermoedelijk rond 1710 geboren.</p>
Portret van Joost Taets van Amerongen (1832-1871) door Joseph Cohen © RKD
Leven op een kasteel: plantage-eigenaar en rentenier in Gendringen
<p>Wie vanuit Paramaribo een blik werpt naar de andere kant van de Surinamerivier kijkt uit over een stuk land dat door een bocht van de...
Hester Hooft (Catalogus “Kopstukken: Amsterdammers geportretteerd 1600-1800”, p. 242). © Amsterdam Museum, publiek domein.
Jan Hendrik van Kinsbergen, een weldoener in Apeldoorn
<p>Van Kinsbergen was geen Apeldoorner van geboorte. Hij is geboren in Doesburg en groeide op in Elburg. Gedurende zijn huwelijk woonde hij in Amsterdam. Na...
Arrondisementsrechtbank in Tiel © Rijksvastgoed
Rechters Rink en Spiering
<p>Vanaf 1838 was er een arrondissementsrechtbank in Tiel, dit gebouw dateert van rond 1880. Bij de afschaffing van de slavernij in 1863 kregen meer dan...
Maquette van de voormalige slavenloge in Kaapstad © Jnanaranjan Sahu, CC BY-SA
Komst van slavernij naar de Kaap de Goede Hoop
<p>De samenlevingen van Khoikhoi en San in Zuidelijk Afrika kenden geen slavernij. Het is de Gelderlander Jan van Riebeeck die van de VOC-bewindhebbers uiteindelijk toestemming...
Portret Jonkheer mr. Dirk Bas Backer (circa 1840-1860). © CODA archief, id.nr. GA-026154, publiek domein.
De Apeldoornse burgemeester Dirk Bas Backer en zijn relatie met slavernij
<p>Waarom is Dirk Bas Backer met slavernij verbonden? Dirk Bas Backer (Amsterdam, 1816 – Apeldoorn, 1896) werd op 26-jarige leeftijd benoemd tot burgemeester van Apeldoorn.(1)...
Anna vermeld in de familiekroniek van de familie Brantsen ©
Anna's leven bij de Brantsens
<p>We volgen in dit vierdelige spoor Anna van Vossenburg, ook Anna Vossenburg genoemd. Een opvallende verschijning in achttiende-eeuws Arnhem, geboren rond 1710. Dit laatste deel...
Fort Zeelandia near Paramaribo in Suriname with in the background Chief Commissioner of Suriname Charles Bentinck, his nephew F.C. Bentinck and a groom (L. van Panhuys) © RKD
Surinaams erfgoed bij Middachten - deel 3
<p>Voor dit laatste deel keren we terug naar de derde aquarel van Louise Van Panhuys die eerder in deel één kort besproken is. Op dit...
Prentbriefkaart achtergevel Rhederoort ©  collectie RCE
Gelderse slavenhouders plantage Vossenburg
<p>In 1851 ontvangt Mr. Jacob Pieter Johan Theodore Brantsen (1803-1880), bewoner van Rhederoord en tevens burgemeester van Rheden een brief uit Suriname. Het gaat over...
Waterkant, bij de Surinamerivier Paramaribo, in de tijd dat Van Herwaarden in Suriname woonde © Pierre Jacques Benoit, 1839, PD
Suriname en een koperslagerij uit Aalten
<p>Jacobus Hendricus van Herwaarden kwam uit een koperslagersfamilie in Aalten en ging met zijn vader en oom naar Suriname. Daar gebruikte hij het ambacht van...
Johanna Klein (1880-1944) © Van ‘t Lindenhoutmuseum
Gestolen kinderen of weeskinderen?
<p>Het onderzoek naar beide zusjes is grotendeels gedaan door Anne Marie Jansen. Hoe kwam dat? Anne-Marie wilde graag op een historische plek wonen en kwam...
Een aantal panden tussen de Stockumstraat en de Hoogstraat, 1939 © Fotocollectie Regionaal Archief Nijmegen, vervaardiger Deur, ir. J.G., architect
Charles Guillaume van Sandick
<p>De Overijsselse ambtenaar Charles Guillaime van Sandick (1810-1877) woont sinds 1849 in Nijmegen, in een pand aan de Nijmeegse Stockumstraat C379. Van Sandick bezit, als...

Contactgegevens

Erfgoed Gelderland
Team mijnGelderland
Westervoortsedijk 67-D
6827 AT Arnhem

info@mijngelderland.nl

Inschrijven nieuwsbrief

mijnGelderland Sociale media

erfgoed gelderland

Contactgegevens

Erfgoed Gelderland
Team mijnGelderland
Westervoortsedijk 67-D
6827 AT Arnhem

E info@mijngelderland.nl