Johanna en Alina Klein op Neerbosch

Gestolen kinderen of weeskinderen? (deel 1)

Johanna Klein, rechts helpt in de broodkamer.

In het jaar van de afschaffing van de slavernij – 1863 – opent evangelist en bijbelverkoper Johannes van 't Lindenhout een weeshuis in Nijmegen. Een paar jaar later is de Weesinrichting Neerbosch een feit. In 1893 wonen er duizend kinderen. Christelijke opvoeding is het doel. De kinderen leren een vak: jongens leren klompen maken, huizen bouwen, kranten drukken; voor meisjes is dienstbode de enige optie.

Eene Afrik. Inheemse vrouw’

Twee kinderen komen in 1891 vanuit Congo in Weesinrichting Neerbosch terecht: Johanna Klein (1880-1944) en Alina Klein (1883-1894). Of zij wezen waren is de vraag: van hun Congolese moeder kennen we niet eens de naam. Bij de inschrijving van Johanna en Alina op Neerbosch werd hun moeder vermeld als ‘Eene Afrik. Inheemse vrouw’. In het bevolkingsregister van Nijmegen staan de zussen op 5 augustus 1891 ingeschreven met geboorteplaats “Banana, Congo, Zuid Afrika”.

Factorij van Nederlanders in De Congo

Banana was de grootste factorij van Nederlanders in Congo (de huidige Democratische Republiek Congo). Vanaf 1857 kwamen daar handelaren uit Nederland, die later de Afrikaanse Handelsvereniging (AFH) vormden. In 1884 volgde de Nieuwe AFH die 69 handelsposten langs de rivier de Congo had. Zo hebben meer dan vijfduizend Nederlanders in Congo gewoond. Onder hen zijn opvallend veel Groningers, onder wie de vader van Johanna en Alina, Gerhardus Jelles Klein (1855-1891) uit Veendam, zuidelijk Groningen. Met een Afrikaanse vrouw had hij daar twee dochters gekregen. Hoe is besloten dat de meisjes van elf en acht jaar naar Nederland zouden gaan? Wist hun moeder daarvan?

Heropgevoed?

Uit recent onderzoek blijkt dat in het Nederlandse en Belgische koloniale rijk kinderen werden toegeëigend. Inheemse kinderen werden uit hun eigen families en omgeving gehaald en ‘heropgevoed’ in een Westers-christelijke context. Het zou kunnen dat dit ook bij Johanna en Alina is gebeurd. Alina is al na drie jaar verblijf op Neerbosch in Nijmegen overleden, nadat ze twee jaar ‘influenza’ had. Johanna is vanuit Nijmegen uitgezonden als dienstbode naar Kralingen en bleef tot haar dood in 1944 wonen en werken in de protestantse verpleeginrichting Het Diaconessenhuis in Haarlem, waar zij samen met andere diaconessen is begraven op de Kleverlaan.

Dit is deel 1 van dit tweedelige spoor over de zusjes Klein. Lees hier deel 2.

Met dank aan Anne-Marie Jansen, Stichting Memento Mori