Sporen van slavernijverleden

Deze special beschrijft iedere maand een spoor van het slavernijverleden in de periode van Nederlandse kolonisatie wereldwijd.

Lees intro

105 verhalen
Bekijk volledige kaart

In januari 2020 is het project Sporen van Slavernijverleden in Gelderland van start gegaan. Ook in Gelderland zijn sporen van slavernij te traceren. Binnen dit project doen Gelderse organisaties onderzoek naar mensen, plaatsen, gebeurtenissen, huizen en kastelen die verband hebben met het slavernijverleden.

Zo blijkt uit de archieven van een aantal Gelderse families dat zij eigenaren waren van plantages in Suriname en Guyana. Er is bekend dat ook hier Afrikanen als bedienden werkten, die eerder in slavernij leefden en dat in een aantal kastelen op portretten ook Afrikaanse bedienden te zien zijn. Een aantal plantages in Suriname hebben Gelderse namen: onder meer Gelderland, Beekhuizen en Arnhem. In Harderwijk was het Koloniaal Werfdepot voor de KNIL gevestigd dat ook aanknopingspunten biedt voor sporen van slavernijverleden. Ook zijn er sporen naar Zuid-Afrika en Indonesië gevonden. Er wonen ook in Gelderland nazaten van tot slaaf gemaakten of marrons die in verband staan met de geschiedenis van slavernij. 

Voor veel sporen is gebruik gemaakt van de index 'Surinaamse emancipatie 1863', samengesteld door Okke ten Hove en Heinrich Helstone. De index is te vinden op de website van het Nationaal Archief.

Publicatie

In juni 2023 verscheen de online publicatie 'Sporen van Slavernijverleden in Gelderland', waarin alle verhalen uit deze special zijn gebundeld. Je kunt de publicatie hier doorbladeren

Prentbriefkaart achtergevel Rhederoort ©  collectie RCE
Gelderse slavenhouders plantage Vossenburg
<p>In 1851 ontvangt Mr. Jacob Pieter Johan Theodore Brantsen (1803-1880), bewoner van Rhederoord en tevens burgemeester van Rheden een brief uit Suriname. Het gaat over...
Fragment landgoed Overbeek aan de Overbeekselaan in Velp © Esther Westerveld/Wikimedia Commons, CC BY 2.0
Slavernij in achttiende-eeuws Ceylon
<p>Tot ver in de achttiende eeuw is de ‘slavenhandel’ in Azië onder de VOC omvangrijker dan in Suriname en de Cariben. Niet alleen de VOC,...
Henri Thierry Daendels (1837-1926), vermoedelijk gefotografeerd op landgoed De Veenkamp, 1926. © Foto uit CODA archief, inventarisnummer GA-004968.
Hoe komt Apeldoorn aan de Daendelsweg?
<p>Nakomelingen uit maar liefst vijf generaties van de bekende gouverneur-generaal in Nederlands-Indië Herman Willem Daendels vestigden zich in Apeldoorn, dat te boek stond als een...
Grafsteen van Arend van den Brandhof op de Algemene Begraafplaats in Terborg ©
Boeroes uit Gelderland: Arend van den Brandhof in Terborg
<p>Arend van den Brandhof, een dominee uit Veenendaal, doet in 1840 samen met enkele anderen een voorstel bij het ministerie van Koloniën voor een kolonisatie...
Huis Dordt aan de Bathmenseweg in Gorssel © van Weenenk en Snel den Haag
Twee kinderen uit Guyana naar Gorssel
<p>Toen in Guyana in 1834 de slavernij werd afgeschaft, ontving Laurens Kleijn ruim 770 pond als compensatie voor de veertien personen die hij tot zijn...
Portret van Unico Aubin Wilkens. Ca. 1864-1874. © Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis, publiek domein, https://rkd.nl/images/164256.
De familie Wilkens: plantage-eigenaren en slavenhouders met een link naar Apeldoorn
<p>Unico Aubin Wilkens werd in 1821 geboren in Paramaribo. In 1874 overleed hij in Nederland. Hij was de vierde generatie mannen van het geslacht Wilkens...
Arrondisementsrechtbank in Tiel © Rijksvastgoed
Rechters Rink en Spiering
<p>Vanaf 1838 was er een arrondissementsrechtbank in Tiel, dit gebouw dateert van rond 1880. Bij de afschaffing van de slavernij in 1863 kregen meer dan...
Kasteel Enghuizen in Hummelo, datum onbekend © Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, CC-BY SA 4.0
Gecompenseerden uit Hummelo: Anna Maria Schas (1800-1891)
<p>Suikerplantage Dijkveld aan de Surinamerivier is rond 1671 door Johannes van Dijk aangelegd. In 1770 koopt Christiaan Roepel de plantage samen met zijn vrouw Anna...
Schilderij Anne de Bye met zwarte bediende, ca 1690 © Wikimedia Commons, CC0
Zwarte bediende van Anne de Bye
<p>Nicolaas van Ravesteijn (1661-1750) schilderde rond 1690 Anna de Bye (1636-1713), vrouwe van Wayestein (Wadestein), die net als hij in Zaltbommel woonde. Naast haar is...
L. Darcis naar G. Morland, De vruchten van een vroege industrie en economie (1800) © Collectie Geldersch Landschap & Kasteelen (PD)
Een bescheiden geluid tegen slavernij op Huis Zypendaal
<p>Wie op zoek is naar sporen van slavernij in Gelderland, komt een keer bij Huis Zypendaal in Arnhem uit. De familie Brantsen die onder andere...
Jan Kooi © Collectie Rijksmuseum PD
Afrikaanse bewoners van het Koloniaal Werfdepot in Harderwijk
<p>Harderwijk staat bekend om de visserij, de Hanze en de universiteit. Minder besef is er over de connecties met koloniale slavernij. Deze serie sporen laat...
Hotel Groot Berg en Dal op prentbrief, ca 1909-1910 © Collectie Gelders Archief, PD
Carel Hendrik Phaff
<p>In 1863 ontvangt Carel Hendrik Phaff, eigenaar van hotel Groot Berg en Dal, een compensatie vanwege de afschaffing van de slavernij in Suriname.</p>
Portret Van Daalen © Iconografisch Bureau/Beeldbank Wageningen
Gecompenseerden uit de Wageningse elite, deel 1
<p>Goedhart, Bloemenperk, Boomblad, en Rook: het is een greep uit de achternamen die zijn gegeven aan de slaafgemaakte personen die gebonden waren aan plantage Zorgvliet....
Met opbrengsten uit investeringen in VOC en WIC koopt de familie Everwijn landgoederen rond Arnhem, zoals Warnsborn in 1639 © Geldersch Landschap & Kasteelen
Familie Everwijn, Arnhem
<p>De familie Everwijn is een van de Arnhemse regentenfamilies die al vanaf de vroege zeventiende eeuw veel geld verdienen met investeringen in de VOC. Met...
Christina Martha door Mauritus Ver Huell. © Maurits Ver Huell, Museum Arnhem, GM 01361, PD.
Christina Martha Tiahahu en Maurits Ver Huell - Deel 1
<p>“Met eene kruis-Orangbaai van Noessa Laut werd bij ons aan boord gebragt, het hoofd der muitelingen van dat eiland, Paulus Triago, Radja van Aboeboe, vergezeld...
Een aantal panden tussen de Stockumstraat en de Hoogstraat, 1939 © Fotocollectie Regionaal Archief Nijmegen, vervaardiger Deur, ir. J.G., architect
Charles Guillaume van Sandick
<p>De Overijsselse ambtenaar Charles Guillaime van Sandick (1810-1877) woont sinds 1849 in Nijmegen, in een pand aan de Nijmeegse Stockumstraat C379. Van Sandick bezit, als...
Oranjestein, Kerkstraat 95 (Hees, Nijmegen). © CC0
Een Nijmeegs aandeel in de slavernij
<p>In 1821 trad koopman en later locoburgemeester van Nijmegen Wilhelm Triebels in het huwelijk met Anna Maria Bedloo, telg uit een Surinaamse plantersfamilie. Het kersverse...
Fort Zeelandia near Paramaribo in Suriname with in the background Chief Commissioner of Suriname Charles Bentinck, his nephew F.C. Bentinck and a groom (L. van Panhuys) © RKD
Surinaams erfgoed bij Middachten - deel 3
<p>Voor dit laatste deel keren we terug naar de derde aquarel van Louise Van Panhuys die eerder in deel één kort besproken is. Op dit...
De Oude Jan in Velp © Koen Bierbooms, CC BY-SA
Mabba uit Angola, alias Christiaan Lespau van de kust van Guinee
<p>In deze kerk in Velp deed op 21 april 1812 Mabba uit Angola belijdenis. Bij zijn doop, vijf dagen later in dezelfde Nederduits-gereformeerde kerk, nam...
Louise van Ommeren, 'Patriotse visie op slavernij' © Rijksmuseum CC-BY
Een geborduurd protest tegen de slavernij
<p>‘Komt, daar onse harten bloeden / Dat hier onse daden spreken / Op het zien van slavernij / Laten wij dit Muisje vrij.’(1)</p>
Joyce (rechts) en Barbara doen onderrzoek in Gelders Archief © Alle rechten voorbehouden
Dat het verleden tijd is betekent niet dat je er niets van hoeft te weten
<p>Joyce van Steenveldt-Licie bracht haar jeugd door op Curaçao. Zes jaar na haar geboorte in 1957 verhuisde zij met haar familie naar Santa Maria op...
Huis het Hassink © Erfgoedcentrum Zutphen, PD
Huis het Hassink
<p>In 1863 ontvangt de bewoonster van huis Het Hassink, Anna Agnesia Schimmelpenninck, weduwe van Mr. George Isaac Bruce, een compensatie van negenhonderd gulden vanwege de...
Portret van Jan van Riebeeck (1619-77), anoniem, ca. 1660 © Rijksmuseum, PD
Jan van Riebeeck – Culemborgers aan de Kaap
<p>Culemborger Jan van Riebeeck wordt door de VOC uitgestuurd om aan de Kaap de Goede Hoop een verversingsstation te vestigen. Onder zijn verantwoordelijkheid worden kolonisten-boeren...
Stanley Veldwachter © Alle rechten voorbehouden
Een symbool van je afkomst
<p>Het diorama van plantage Kerkshoven in de collectie van het Valkhof Museum in Nijmegen kreeg voor Stanley Veldwachter een belangrijke betekenis. “Lange tijd wist ik...
Portret van Joost Taets van Amerongen (1832-1871) door Joseph Cohen © RKD
Leven op een kasteel: plantage-eigenaar en rentenier in Gendringen
<p>Wie vanuit Paramaribo een blik werpt naar de andere kant van de Surinamerivier kijkt uit over een stuk land dat door een bocht van de...
Ring uit de derde eeuw, gevonden in Huissen, Valkhof Museum, Nijmegen. © Ineke Mok, 2017 cc-by
Een Afrikaans sieraad in een Gelderse greppel
<p>Valkhof Museum heeft in de collectie een ring uit de derde eeuw, waarop het hoofd is uitgesneden van een Afrikaanse man of vrouw met een...
Huizen in Frimangron © Otter, via Wikimedia Commons, CC BY-SA
Herinneringen van mijn tante aan Frimangron (deel 1)
<p>Monique Manhoef interviewde haar tante Jacqueline Charlotte Henriëtte Hoefdraad. Ze is geboren in 1925 in de Rust en Vredestraat nummer 133 in de wijk Frimangron...
Boerderij Corlaer, de geboorteplek van Arend van Curler © Gerrit van de Veen (Nijkerk)
Rensselaerswijck en Schenectady
<p>Kiliaen van Rensselaer was een belangrijke kolonisator, één van ‘patroons’ van Nieuw Nederland, hoewel hij zelf nooit in zijn patroonschap Rensselaerswijk in het huidige Albany...
John Hoogwoud © Alle rechten voorbehouden
'Bewustwording van je eigen verleden is voor iedereen relevant'
<p>John Hoogwoud werd in 1957 geboren in Paramaribo. Hij woonde daar tot zijn veertiende en vertrok drie jaar voor de Surinaamse onafhankelijkheid met de boot...
Landgoed Mariëndaal in Oosterbeek © Pim van Tend/Wikipedia, CC BY-SA
Landgoed Mariëndaal
<p>Landhuis Mariëndaal, van oorsprong een klooster, wordt in 1734 gebouwd in opdracht van Johan Brantsen (1699-1774) samen met zijn echtgenote, Hester Henriëtte de Vree (1712-1742).</p>
Alina Klein (1883-1894) © Van ‘t Lindenhoutmuseum
Johanna en Alina Klein op Neerbosch
<p>In het jaar van de afschaffing van de slavernij – 1863 – opent evangelist en bijbelverkoper Johannes van 't Lindenhout een weeshuis in Nijmegen. Een...
Detail panorama Tafelbaai met equipagewerf, Robert Jacob Gordon, 1778 © Rijksmuseum, PD
Damiaan Hugo Staring en slavernij aan de Kaap de Goede Hoop
<p>Damiaan Hugo Staring komt in de Kaapkolonie op verschillende manieren in aanraking met slavernij. Als equipagemeester is hij verantwoordelijk voor tientallen tot slaaf gemaakte mensen...
Eerste pagina van het testament dat Lippert in 1765 in Arnhem laat vastleggen, dit testament was eerder opgemaakt in Suriname in 1730. Lippert machtigt de heer Opten Noorth het testament in Arnhem te registeren © Gelders Archief
Plantage Arnhem
<p>Albertus Lippert (1700-1767) is geboren in een katholieke familie uit Zevenaar, dat toen onderdeel was van het Hertogdom Kleef. In 1700 wordt hij gedoopt in...
Portret Jonkheer mr. Dirk Bas Backer (circa 1840-1860). © CODA archief, id.nr. GA-026154, publiek domein.
De Apeldoornse burgemeester Dirk Bas Backer en zijn relatie met slavernij
<p>Waarom is Dirk Bas Backer met slavernij verbonden? Dirk Bas Backer (Amsterdam, 1816 – Apeldoorn, 1896) werd op 26-jarige leeftijd benoemd tot burgemeester van Apeldoorn.(1)...
De kerk in Gorssel waar Nuncius gedoopt werd in 1818 © Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (1928), CC-BY-SA
Christiaan van Gorssel uit ‘de Oost’
<p>Op Paaszondag 1818 werd in de hervormde kerk van Gorssel de kleermakersgezel uit ‘de Oost’, die tot dan toe bekend was onder de naam Nuncius...
Onderkomens op de plantage Berg en Dal, waarvan Jacoba Marina deeleigenaar was © PD
Jacoba Maurina Spiering (Suriname 1806 - Zaltbommel 1865) - Deel 1
<p>Jacoba Maurina Spiering werd in 1806 in Suriname geboren als jongste dochter van Johanna Elisabeth Philippina Thomas en Frederik Hendrik Spiering. Toen Jacoba Maurina op...
Johannes Vingboons, Gezicht op de Tafelbaai, 1655 © Nationaal Archief, PD
Gelderlanders en de vroege Kaapse bezettingsperiode
<p>In 1651 krijgt de in het Gelderse Culemborg geboren Jan van Riebeeck opdracht van de bewindhebbers van de VOC om een verversingspost te vestigen aan...
Prent van Reinier Vinkeles in de uitgave van Reinhart, of Natuur en Godsdienst. 1791-1792 © Collectie Rijksmuseum
Elisabeth Maria Post
<p>De schrijfster Elisabeth Maria Post (1755-1812) ligt begraven op de natuurbegraafplaats van het Landgoed Tongeren. Zij is bevriend met de familie Rauwenhoff die op het...
Kosten voor de zieke Anna, uit voogdijrekening van Derk de Vree ©
Anna in Arnhem
<p>We volgen in dit vierdelige spoor Anna van Vossenburg, ook Anna Vossenburg genoemd. Een opvallende verschijning in achttiende-eeuws Arnhem, geboren rond 1710. Dit derde deel...
Huis van Anton de Kom © Otter, via Wikimedia Commons, CC BY-SA
Herinneringen van mijn tante aan Frimangron (deel 2)
<p>Monique Manhoef interviewde haar tante Jacqueline Charlotte Henriëtte Hoefdraad. Ze is geboren in 1925 in de Rust en Vredestraat nummer 133 in de wijk Frimangron...
Lodewijk Laurens Kleijn van Brandes © Rijksmuseum, PD
Twee kinderen uit Guyana te Gorssel (deel 2)
<p>Op enig moment hebben de twee oudste kinderen van Charlotte Constantia en Laurens Kleijn, Laurens Lodewijk en Maria Anna, zich vanuit Demerary gevoegd bij hun...
Portret Marlène Melfor © Rens Plaschek, fotograaf
Een strijd voor gelijkheid
<p>Marlène Melfor (67) werd op Curaçao geboren, waar ze tot haar dertiende gewoond heeft. Op twaalfjarige leeftijd is ze zonder haar familie naar Nederland verhuisd,...
Daniel François Schas (1772-1848), olieverf op doek, 1826, Alexandre Jean Dubois Drahonet © Rijksmuseum (PD)
Gecompenseerden uit Beek bij Nijmegen: Maria Anna Pringle
<p>Plantage Dijkveld had een absenteïstische bestuursstijl. Dit betekende dat de plantage op papier eigendom was van verschillende aandeelhouders, maar dat deze personen niet op de...
'View of Surinam', Louise van Panhuys (Kasteel Middachten). © RKD
Surinaams erfgoed op Middachten - deel 1
<p>Wie het niet weet, loopt er bij een bezoek aan kasteel Middachten zo aan voorbij: drie aquarellen die een beeld schetsen van Suriname begin negentiende...
Portret Maurits Ver Huell door Christoph Suhr. © Christoph Suhr, collectie Museum Arnhem, GM 00815, PD
Maurits Ver Huell als bron voor de Pattimura oorlog - Deel 2
<p>De Gelderse marineofficier, schrijver en tekenaar Quirijn Maurits Rudolph Ver Huell raakte in 1817 direct betrokken bij de Pattimura oorlog. De enige bekende portretten van...
Voor de ‘uitlandige’ Jacoba verkoopt haar zwager in 1830 in Suriname zeven tot slaaf gemaakten. © Nationaal Archief CC0
Jacoba Maurina Spiering (Suriname 1806 - Zaltbommel 1865) - Deel 2
<p>Jacoba Maurina Spiering werd in 1806 in Suriname geboren als jongste dochter van Johanna Elisabeth Philippina Thomas en Frederik Hendrik Spiering. Toen Jacoba Maurina op...
Kasteel Soelen in Zoelen, 2010 © Kasteelbeheer/Wikimedia Commons, CC
Kasteel Soelen
<p>In 1732 trouwt Willem Hendrik Pieck (1698-1762), eigenaar van kasteel Soelen nabij de Gelderse plaats Buren, met Elisabeth Louisa van Aerssen (1714-1750).</p>
Getekende kaart van de eilanden van Banda © J.T. Busscher, Collectie Nationaal Archief, PD
Nederland en Banda
<p>De band tussen de Molukse- en Banda eilanden, kruidnagel, nootmuskaat en Gelderland gaat verder terug dan de komst van de Verenigde Oost-Indische Compagnie naar de...
Beschrijving van Tiel ©
Angelique Le Jeune en Egbert Rink
<p>De Rinkstraat in Tiel is vernoemd naar Egbert Dirk Rink (1779-1856). Hij is niet alleen president van de arrondisementsrechtbank, actief in bestuurlijke functies en geschiedschrijver,...
Portret Marlène Melfor © Rens Plaschek, fotograaf
Twee landen in mijn hart
<p>Marlène Melfor (67) werd geboren op Curaçao, waar ze haar jeugd doorbracht tot ze dertien jaar oud was. Ze ging in haar eentje naar Nederland....

Contactgegevens

Erfgoed Gelderland
Team mijnGelderland
Westervoortsedijk 67-D
6827 AT Arnhem

info@mijngelderland.nl

Inschrijven nieuwsbrief

mijnGelderland Sociale media

erfgoed gelderland

Contactgegevens

Erfgoed Gelderland
Team mijnGelderland
Westervoortsedijk 67-D
6827 AT Arnhem

E info@mijngelderland.nl