Sporen van slavernijverleden

Deze special beschrijft iedere maand een spoor van het slavernijverleden in de periode van Nederlandse kolonisatie wereldwijd.

Lees intro

105 verhalen
Bekijk volledige kaart

In januari 2020 is het project Sporen van Slavernijverleden in Gelderland van start gegaan. Ook in Gelderland zijn sporen van slavernij te traceren. Binnen dit project doen Gelderse organisaties onderzoek naar mensen, plaatsen, gebeurtenissen, huizen en kastelen die verband hebben met het slavernijverleden.

Zo blijkt uit de archieven van een aantal Gelderse families dat zij eigenaren waren van plantages in Suriname en Guyana. Er is bekend dat ook hier Afrikanen als bedienden werkten, die eerder in slavernij leefden en dat in een aantal kastelen op portretten ook Afrikaanse bedienden te zien zijn. Een aantal plantages in Suriname hebben Gelderse namen: onder meer Gelderland, Beekhuizen en Arnhem. In Harderwijk was het Koloniaal Werfdepot voor de KNIL gevestigd dat ook aanknopingspunten biedt voor sporen van slavernijverleden. Ook zijn er sporen naar Zuid-Afrika en Indonesië gevonden. Er wonen ook in Gelderland nazaten van tot slaaf gemaakten of marrons die in verband staan met de geschiedenis van slavernij. 

Voor veel sporen is gebruik gemaakt van de index 'Surinaamse emancipatie 1863', samengesteld door Okke ten Hove en Heinrich Helstone. De index is te vinden op de website van het Nationaal Archief.

Publicatie

In juni 2023 verscheen de online publicatie 'Sporen van Slavernijverleden in Gelderland', waarin alle verhalen uit deze special zijn gebundeld. Je kunt de publicatie hier doorbladeren

Ambachtskwartier en equipagewerf, Johannes Rach, ca. 1780 © National Library of Indonesia, PD
Damiaan Hugo Staring: equipagemeester en ondernemer aan de Kaap
<p>Het leven van de Gelderse zeeofficier Damiaan Hugo Staring is op verschillende manieren verbonden met slavernij in de tweede helft van de 18e eeuw. Als...
Boerderij Corlaer, de geboorteplek van Arend van Curler © Gerrit van de Veen (Nijkerk)
Rensselaerswijck en Schenectady
<p>Kiliaen van Rensselaer was een belangrijke kolonisator, één van ‘patroons’ van Nieuw Nederland, hoewel hij zelf nooit in zijn patroonschap Rensselaerswijk in het huidige Albany...
Oranjestraat 61 Apeldoorn. Foto mei 2022, Google street view. ©
Gerharda Costeren: Een slaafgemaakte vrouw in Apeldoorn
<p>Gerharda Louise Costeren (Paramaribo 1860-1944) is geboren in slavernij. Zij was in 1863 bij de Emancipatie (afschaffing van de slavernij) slechts 3 jaar oud. Toch...
Het stripboek over Quaco: 'leven in slavernij' © PD
Quaco en Kasteel Rosendael
<p>Quaco is de hoofdpersoon in het eerste het eerste stripverhaal over het Nederlandse slavernijverleden, gemaakt door Ineke Mok en Eric Heuvel. Quaco is geboren in...
Kelkglas 'Het welvaaren van de plantagie Kleinslust', door Simon Jacob Sang, 18e eeuw © Museum Arnhem
Jan Frederik Klein
<p>Begin negentiende eeuw woonden op landgoed De Groote Haar of Huis Eschede in Gorssel Jan Frederik Klein uit Amsterdam, Anna Wilhelmina Fennema uit Nieuwe Schans...
Borderel van Aangifte © PD
Een nieuw besef van een nieuwe generatie historici
<p>Toen Robin Akkermans en Laura de Jong bij het project 'sporen van slavernijverleden' betrokken raakten, verwachtten ze dat het een onderzoek zou worden zoals ze...
Hotel Groot Berg en Dal op prentbrief, ca 1909-1910 © Collectie Gelders Archief, PD
Carel Hendrik Phaff
<p>In 1863 ontvangt Carel Hendrik Phaff, eigenaar van hotel Groot Berg en Dal, een compensatie vanwege de afschaffing van de slavernij in Suriname.</p>
Portret Maurits Ver Huell door Christoph Suhr. © Christoph Suhr, collectie Museum Arnhem, GM 00815, PD
Maurits Ver Huell als bron voor de Pattimura oorlog - Deel 2
<p>De Gelderse marineofficier, schrijver en tekenaar Quirijn Maurits Rudolph Ver Huell raakte in 1817 direct betrokken bij de Pattimura oorlog. De enige bekende portretten van...
Kasteel Ophemert ©
Familie Mackay Ophemert
<p>De Schotse familie Mackay vestigt zich in de zeventiende eeuw in Gelderland, eerst in het rivierengebied bij Tiel en Ophemert, en later ook in Nijmegen...
Burgemeestershuis aan de Vischmarkt 55/57 te Harderwijk © Marion Golsteijn/Wikipedia, CC-BY-SA-3.0-NL
Het Burgemeesterhuys aan de Vischmarkt 55/57 te Harderwijk
<p>Het Burgemeesterhuys is gebouwd in 1757 in opdracht van Willem Hendrik van Steenbergen. Zijn familiewapen is er nog op te zien. Wat hebben de bouwer...
Alina Klein (1883-1894) © Van ‘t Lindenhoutmuseum
Johanna en Alina Klein op Neerbosch
<p>In het jaar van de afschaffing van de slavernij – 1863 – opent evangelist en bijbelverkoper Johannes van 't Lindenhout een weeshuis in Nijmegen. Een...
Roosje, kleurtekening © Quirijn Maurits Rudolph Ver Huell, collectie Museum Arnhem - PD
Roosje in de herinneringen van Maurits Ver Huell
<p>Slaafgemaakten zijn binnen het verhaal van overheersing en winstbejag in de wereldomvattende handel in nootmuskaat en foelie als mensen pijnlijk afwezig. Administratieve bronnen en plantage-inventarissen...
Stanley Veldwachter © Alle rechten voorbehouden
Een symbool van je afkomst
<p>Het diorama van plantage Kerkshoven in de collectie van het Valkhof Museum in Nijmegen kreeg voor Stanley Veldwachter een belangrijke betekenis. “Lange tijd wist ik...
Een aantal panden tussen de Stockumstraat en de Hoogstraat, 1939 © Fotocollectie Regionaal Archief Nijmegen, vervaardiger Deur, ir. J.G., architect
Charles Guillaume van Sandick
<p>De Overijsselse ambtenaar Charles Guillaime van Sandick (1810-1877) woont sinds 1849 in Nijmegen, in een pand aan de Nijmeegse Stockumstraat C379. Van Sandick bezit, als...
Arrondisementsrechtbank in Tiel © Rijksvastgoed
Rechters Rink en Spiering
<p>Vanaf 1838 was er een arrondissementsrechtbank in Tiel, dit gebouw dateert van rond 1880. Bij de afschaffing van de slavernij in 1863 kregen meer dan...
Kasteel Soelen in Zoelen, 2010 © Kasteelbeheer/Wikimedia Commons, CC
Kasteel Soelen
<p>In 1732 trouwt Willem Hendrik Pieck (1698-1762), eigenaar van kasteel Soelen nabij de Gelderse plaats Buren, met Elisabeth Louisa van Aerssen (1714-1750).</p>
Fragment landgoed Overbeek aan de Overbeekselaan in Velp © Esther Westerveld/Wikimedia Commons, CC BY 2.0
Slavernij in achttiende-eeuws Ceylon
<p>Tot ver in de achttiende eeuw is de ‘slavenhandel’ in Azië onder de VOC omvangrijker dan in Suriname en de Cariben. Niet alleen de VOC,...
Postzegel van Martha Christina uit 1999. © PD.
Pahlawan nasional Martha Christina - Deel 2
<p>Auteurs, biografen en historici hebben vanaf midden negentiende eeuw bij de beschrijving van Christina Martha Tiahahu veelvuldig teruggegrepen op de 'Herinneringen van eene reis naar...
John Hoogwoud © Alle rechten voorbehouden
'Bewustwording van je eigen verleden is voor iedereen relevant'
<p>John Hoogwoud werd in 1957 geboren in Paramaribo. Hij woonde daar tot zijn veertiende en vertrok drie jaar voor de Surinaamse onafhankelijkheid met de boot...
Gesigt van de Jooden Savane, in de Colonie van Surinamen. © Collectie Edwin van Drecht – Amsterdam
De familie Gomperts: Joodse plantage-eigenaren
<p>Tussen 1909 en 1913 komen zes kinderen Gomperts, geboren in Paramaribo, naar Apeldoorn vanuit Nederlands Indië. Zij komen zonder hun ouders. In 1914 vertrekken zij...
De Oude Jan in Velp © Koen Bierbooms, CC BY-SA
Mabba uit Angola, alias Christiaan Lespau van de kust van Guinee
<p>In deze kerk in Velp deed op 21 april 1812 Mabba uit Angola belijdenis. Bij zijn doop, vijf dagen later in dezelfde Nederduits-gereformeerde kerk, nam...
Ooit stond hier de kopermolen van T.J. Pluijm. In de beek waren negen raderen aangebracht. © Foto Anna Wijngaard.
Ringengeld uit Klarenbeek
<p>Dat sporen van ons slavernijverleden niet alleen te vinden zijn in de verhalen van belangrijke of adellijke families, grote multinationals of overheden, maar ook in...
Johannes Vingboons, Gezicht op de Tafelbaai, 1655 © Nationaal Archief, PD
Gelderlanders en de vroege Kaapse bezettingsperiode
<p>In 1651 krijgt de in het Gelderse Culemborg geboren Jan van Riebeeck opdracht van de bewindhebbers van de VOC om een verversingspost te vestigen aan...
Jan Kooi © Collectie Rijksmuseum PD
Afrikaanse bewoners van het Koloniaal Werfdepot in Harderwijk
<p>Harderwijk staat bekend om de visserij, de Hanze en de universiteit. Minder besef is er over de connecties met koloniale slavernij. Deze serie sporen laat...
Detail panorama Tafelbaai met equipagewerf, Robert Jacob Gordon, 1778 © Rijksmuseum, PD
Damiaan Hugo Staring en slavernij aan de Kaap de Goede Hoop
<p>Damiaan Hugo Staring komt in de Kaapkolonie op verschillende manieren in aanraking met slavernij. Als equipagemeester is hij verantwoordelijk voor tientallen tot slaaf gemaakte mensen...
Portret van Unico Aubin Wilkens. Ca. 1864-1874. © Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis, publiek domein, https://rkd.nl/images/164256.
De familie Wilkens: plantage-eigenaren en slavenhouders met een link naar Apeldoorn
<p>Unico Aubin Wilkens werd in 1821 geboren in Paramaribo. In 1874 overleed hij in Nederland. Hij was de vierde generatie mannen van het geslacht Wilkens...
Thomas Matulesija, opperhoofd der rebellen. © Maurits Ver Huell, collectie Museum Arnhem, GM 01358, PD.
De Pattimura oorlog, strijd voor vrijheid - Deel 1
<p>De noordelijke Molukken en Ambonse eilanden vormden de belangrijkste locaties voor kruidnagel. Net als op de zuidelijker Banda-eilanden werd door Nederlandse kolonialisten met bruut geweld...
Prent van Reinier Vinkeles in de uitgave van Reinhart, of Natuur en Godsdienst. 1791-1792 © Collectie Rijksmuseum
Elisabeth Maria Post
<p>De schrijfster Elisabeth Maria Post (1755-1812) ligt begraven op de natuurbegraafplaats van het Landgoed Tongeren. Zij is bevriend met de familie Rauwenhoff die op het...
Met opbrengsten uit investeringen in VOC en WIC koopt de familie Everwijn landgoederen rond Arnhem, zoals Warnsborn in 1639 © Geldersch Landschap & Kasteelen
Familie Everwijn, Arnhem
<p>De familie Everwijn is een van de Arnhemse regentenfamilies die al vanaf de vroege zeventiende eeuw veel geld verdienen met investeringen in de VOC. Met...
De akte voor de vrijheid van Andries, notaris mr. H.B. van Daalen, nr. 25, d.d. 13 maart 1823, GAW, Notariële Archieven, inv.nr. 1568. © CC-BY
Andries Lau en Zephir, Wageningers met Afrikaanse roots in de negentiende eeuw
<p>Andries Lau woonde rond 1820 bij dominee Conrad Conrad Schwiers en zijn vrouw Mary Stafford.(1) In de Heerenstraat in Wageningen was Zephir huisknecht bij de...
Beschrijving van Tiel ©
Angelique Le Jeune en Egbert Rink
<p>De Rinkstraat in Tiel is vernoemd naar Egbert Dirk Rink (1779-1856). Hij is niet alleen president van de arrondisementsrechtbank, actief in bestuurlijke functies en geschiedschrijver,...
Portret en- face van Syntax Bosselman, 60 jaar oud, door Roland Bonaparte, 1883. Syntax Bosselman was één van de inwoners van het Surinaamse dorp, onderdeel van de Wereldtentoonstelling van 1883 op het Museumplein. © Bron: Stadsarchief Amsterdam, PD.
Freule Hartsen: slavernij en caritas
<p>Jonkvrouw Henriëtte Sarah Hartsen, beter bekend als freule Hartsen, werd op 22 oktober 1860 in een zeer welgestelde Amsterdamse koopmansfamilie geboren.(1) Zij was een dochter...
Johanna Klein (1880-1944) © Van ‘t Lindenhoutmuseum
Gestolen kinderen of weeskinderen?
<p>Het onderzoek naar beide zusjes is grotendeels gedaan door Anne Marie Jansen. Hoe kwam dat? Anne-Marie wilde graag op een historische plek wonen en kwam...
Onderkomens op de plantage Berg en Dal, waarvan Jacoba Marina deeleigenaar was © PD
Jacoba Maurina Spiering (Suriname 1806 - Zaltbommel 1865) - Deel 1
<p>Jacoba Maurina Spiering werd in 1806 in Suriname geboren als jongste dochter van Johanna Elisabeth Philippina Thomas en Frederik Hendrik Spiering. Toen Jacoba Maurina op...
Damiaan Hugo Staring, maker en datum onbekend © Collectie De Wildenborch, in copyright
Slavenloon voor Damiaan Hugo Staring
<p>Binnen de Gelderse familie Staring worden sinds 1753 twee zilveren muntstukjes bewaard. Het zijn munten die de tot slaaf gemaakte tiener Damiaan Hugo Staring (1736-1783)...
Ooit stond hier kasteel Dordt, dat al deels afgebroken was toen Laurens Kleijn het in 1832 definitief liet slopen om er dit huis te bouwen. © Onbekend
Twee kinderen uit Guyana te Gorssel (deel 1)
<p>De familie Kleijn liet Huis Dordt in Gorssel bouwen na terugkeer uit Guyana in 1831. Kasteel Dorth werd ervoor afgebroken. Toen in Brits Guyana in...
Voor de ‘uitlandige’ Jacoba verkoopt haar zwager in 1830 in Suriname zeven tot slaaf gemaakten. © Nationaal Archief CC0
Jacoba Maurina Spiering (Suriname 1806 - Zaltbommel 1865) - Deel 2
<p>Jacoba Maurina Spiering werd in 1806 in Suriname geboren als jongste dochter van Johanna Elisabeth Philippina Thomas en Frederik Hendrik Spiering. Toen Jacoba Maurina op...
Kasteel Enghuizen in Hummelo, datum onbekend © Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, CC-BY SA 4.0
Gecompenseerden uit Hummelo: Anna Maria Schas (1800-1891)
<p>Suikerplantage Dijkveld aan de Surinamerivier is rond 1671 door Johannes van Dijk aangelegd. In 1770 koopt Christiaan Roepel de plantage samen met zijn vrouw Anna...
Louise von Barckhaus-Wiessenhütten (1763-1844), gehuwd Panhuys © Wikipedia: PD
Surinaams erfgoed op Middachten - deel 2
<p>Louise van Panhuys werd in 1763 te Frankfurt geboren als Frederike Auguste Louise van Barckhaus-Wiessenhütten. Haar vader was koopman, haar moeder zorgde ervoor dat ze...
Huis het Hassink © Erfgoedcentrum Zutphen, PD
Huis het Hassink
<p>In 1863 ontvangt de bewoonster van huis Het Hassink, Anna Agnesia Schimmelpenninck, weduwe van Mr. George Isaac Bruce, een compensatie van negenhonderd gulden vanwege de...
Kelkglas met voet, tekst: ‘HET WELVAAREN VAN DE PLANTAGIE KLEINSLUST’ © Museum Arnhem
Wijnglas met wingewest in Museum Arnhem
<p>Een van de objecten uit de collectie van het Museum Arnhem waarop tot slaafgemaakten staan afgebeeld, is een kelkglas van Jacob Sang uit 1764.</p>
Hester Hooft (Catalogus “Kopstukken: Amsterdammers geportretteerd 1600-1800”, p. 242). © Amsterdam Museum, publiek domein.
Jan Hendrik van Kinsbergen, een weldoener in Apeldoorn
<p>Van Kinsbergen was geen Apeldoorner van geboorte. Hij is geboren in Doesburg en groeide op in Elburg. Gedurende zijn huwelijk woonde hij in Amsterdam. Na...
Grafsteen van Anton de Kom © Foto Irish Verwey, CC-BY
Grafplaats van Anton de Kom
<p>Anton de Kom (1898 - 1945) is hier begraven vanwege zijn verzet tegen de nazi’s. Hij vecht ook tegen kolonialisme. In zijn boek ‘Wij Slaven...
Koloniaal Werfdepot aan de Smeepoortstraat te Harderwijk, 1899 © Wikimedia/PD
Hoe het Koloniaal Werfdepot in Harderwijk komt
<p>Harderwijk staat bekend om de visserij, de Hanze en de universiteit. Minder besef is er over de connecties met koloniale slavernij. Deze serie sporen laat...
Archiefstuk uit het IISG: 'Anna met de juffrouwen De Vree naar Holland gegaan' © Ineke Mok, CC-BY-NC-SA
Anna op Vossenburg
<p>We volgen in dit vierdelige spoor Anna van Vossenburg, ook Anna Vossenburg genoemd. Een opvallende verschijning in achttiende-eeuws Arnhem, geboren rond 1710.</p>
Kosten voor de zieke Anna, uit voogdijrekening van Derk de Vree ©
Anna in Arnhem
<p>We volgen in dit vierdelige spoor Anna van Vossenburg, ook Anna Vossenburg genoemd. Een opvallende verschijning in achttiende-eeuws Arnhem, geboren rond 1710. Dit derde deel...
Prentbriefkaart achtergevel Rhederoort ©  collectie RCE
Gelderse slavenhouders plantage Vossenburg
<p>In 1851 ontvangt Mr. Jacob Pieter Johan Theodore Brantsen (1803-1880), bewoner van Rhederoord en tevens burgemeester van Rheden een brief uit Suriname. Het gaat over...
Anna werkte waarschijnlijk in de huishouding, net als de vrouw die een eeuw later als  ‘Plantaadje Huismeid’ door Th. Bray wordt getekend. © Gelders Archief, collectie Ver Huell - CC-BY 3.0
Leven op Vossenburg
<p>We volgen in dit vierdelige spoor Anna van Vossenburg, ook Anna Vossenburg genoemd. Een opvallende verschijning in achttiende-eeuws Arnhem. Anna is rond 1710 in slavernij...
Portret Marlène Melfor © Rens Plaschek, fotograaf
Twee landen in mijn hart
<p>Marlène Melfor (67) werd geboren op Curaçao, waar ze haar jeugd doorbracht tot ze dertien jaar oud was. Ze ging in haar eentje naar Nederland....
H.C. van der Houven van Oordt. © Foto: GA Rotterdam, Archief van de Vereeniging der Familie Van Oordt
Hendrik Christiaan van der Houven van Oordt en De Parkenbuurt
<p>Hendrik Christiaan van der Houven van Oordt is onlosmakelijk verbonden met het ontstaan van de villawijk De Parken in Apeldoorn. Hij heeft als projectontwikkelaar veel...

Contactgegevens

Erfgoed Gelderland
Team mijnGelderland
Westervoortsedijk 67-D
6827 AT Arnhem

info@mijngelderland.nl

Inschrijven nieuwsbrief

mijnGelderland Sociale media

erfgoed gelderland

Contactgegevens

Erfgoed Gelderland
Team mijnGelderland
Westervoortsedijk 67-D
6827 AT Arnhem

E info@mijngelderland.nl