Anna's leven bij de Brantsens

Anna in de familiekroniek

Pas in 1801 komt Anna weer in het archief van de Brantsens voor: Johan Brantsen schrijft in een familiekroniek uit 1801 over de zussen Hester Henriëtte en Johanna Elisabeth de Vree:
‘... en kwamen hier behouden over met een Zwarte meid. Die naderhand gedoopt en haare belijdenis gedaan heeft. Men had deeze de naam van Anna van Vossenburg gegeven, naar die Plantagie waar zij geboren was. Zij bleef gedurende haar leven bij Johan Brantsen en Hester Henriëtte de Vree in huis, en deeze overleden zijnde, bij hunne oudste zoon Gerard Brantsen in het ouderlijk huis in de Bakkerstraat waar zij in haar zeventigste jaar stief. Op haar doodsbed gaf zij aan de opsteller deezes, Johan Brantsen tot een gedachtenis een zilvere kurkentrekker met een cachet daaraan’.(1) Johan was een kleinzoon van zowel Hester als Johanna, door een huwelijk van nicht en neef Brantsen met Brantsen.

Buren van Brantsen

In de Bakkerstraat in het centrum van Arnhem wonen Anna en de zussen al vanaf hun aankomst. Het huis van oom Derk de Vree en zijn vrouw Ermgard Helena Tulleken (waar nu winkelgalerij Het Hemelrijk is) staat direct naast de burgemeesterswoning van de familie Brantsen. Het is bijna onvermijdelijk: de zusters De Vree huwen met de twee buurjongens. Beide families uit de stadselite versterken elkaar en vergroten hun rijkdom. Hester huwt met de oudste zoon, Johan Brantsen in 1729. Johanna trouwt vijf jaar later met de derde zoon, Hendrik Willem Brantsen, die het beheer van Vossenburg overneemt. Zij kopen Zypendaal in 1742 en bouwen het zoals we dat nu kennen.

De Olde Munte

Anna gaat mee met Hester de Vree en Johan Brantsen. Na hun huwelijk bouwen zij De Olde Munte, een patriciërswoning aan de Bakkerstraat. Het huis stond op de plaats waar ooit munten werden geslagen. Het werd in 1925 afgebroken, een deel van de inboedel ging naar de Lakenhal in Leiden. Anna blijft daar wonen na de dood van Hester in 1742. Ze zal ook in de zomer vaak op het landgoed Hulkestein zijn geweest, dat Johan van zijn vader had geërfd. Hulkestein is in de Tweede Wereldoorlog verwoest en niet meer herbouwd. Anna woont ook nog in De Olde Munte als  Johan Brantsen na vijf jaar hertrouwt met Anna Elisabeth Barones Schimmelpennick tot de Kemmenade (1705-1774). Ze blijft bij Hesters zoon Gerard Brantsen (1735-1809) die na zijn vaders dood in 1774 de Olde Munte erft en samen met zijn zussen en broer en nichten en neven de plantages erft (2). 

Vossenburg onder de Brantsens

Door al deze huwelijken komen drie Surinaamse plantages Vossenburg, Wayampibo en Onverwagt van de familie de Vree via de twee zussen, in handen van de familie Brantsen. Ze zijn daarmee ook de eigenaren van de geslaafde mannen, vrouwen en  kinderen; degenen die het werk verzetten, al gauw een paar honderd mensen. Anna hoort dan niet meer tot hun eigendom, zij is in Arnhem officieel een vrije vrouw. 

De broers Brantsen gaan zelf niet naar Suriname, maar worden uitstekend op de hoogte gehouden via correspondentie van het wel en wee op de plantages. De Brantsens kregen ieder jaar bericht over de opbrengsten van Vossenburg, maar hoorde Anna ooit iets van haar familie? 

Familie van Anna?

Op de lijst van de slavenmacht van Vossenburg in 1744 (54 vrouwen, 82 mannen, 39 jongens en 25 meisjes) staan nog steeds twee vrouwen genaamd Anna, een ervan heet nu Anna (mulattin). Als het klopt dat er een moeder-dochter connectie tussen de Anna’s was, dan had Anna's moeder nog een dochter met een witte man gekregen. In 1760 ((94 vrouwen, 76 mannen, 54 jongens en 48 meisjes)  staan Anna (mulattin) en Anna er nog steeds op, onder de categorie “van generlei waarde”. Een categorie die pijnlijk duidelijk maakt dat de mensen in de administratie als een ding werden beschouwd, alleen van waarde vanwege het werk dat ze verrichten.

Anna’s doop

Net nadat Anna in 1727 in Arnhem aankomt krijgt ze een Bijbel. Pas op zondag 26 maart 1741 ‘na voorafgaande geloofsbelijdenis’ wordt Anna gedoopt (3). Waarschijnlijk vond Anna’s doop plaats in de Grote- of Eusebiuskerk. De kerkenraad van de Nederlands Hervormde Kerk in Arnhem vermeldt dat ‘een heidinne’ met de naam Anna van Vossenburg belijdenis heeft gedaan en is gedoopt. Anna is dan inmiddels bijna veertien jaar in Nederland. Doop was vaak een voorwaarde voor het verkrijgen van de vrijheid, maar dat lijkt bij Anna niet zo te zijn, zij is al vrij.   

Anna’s sterven 

In het begrafenisboek van de Hervormde Kerk van Arnhem staat Anna’s begrafenis genoteerd. Die vind plaats op 22 december 1780,  ‘Anna Vossenburg, ongetrout’.(4)  Het is opmerkelijk dat van de vrouwen die meegenomen werden in slavernij er weinig trouwden, meerdere keren – zoals bij Susanna Dumion - bleven ze hun hele leven in dienst van de familie. Van enkele mannen in vergelijkbare posities als Anna, zoals Louis Alons (1754/55-1831) uit Curaçao en Sappemeer, of Cupido (1760-1806), is wel bekend dat ze trouwden en nazaten in Nederland kregen (5). 

Anna geeft op haar sterfbed een zilveren kurkentrekker aan Johan Brantsen jr, zo schrijft hij in de familiekroniek. Dit betekent dat zij niet geheel zonder have en goed gestorven is. Waarom geeft ze dit cadeau aan Johan? Is het een erfstuk van de zusjes? Heeft ze de kurkentrekker ooit zelf gebruikt om een glaasje voor een gast en voor zichzelf in te schenken? Of gebruikt hij hem om haar een glaasje in te schenken?

Meer vragen

Of en waar er nog iets over haar leven in Arnhem te vinden kan zijn? Wat doet ze al die jaren vanaf 1731 tot 1780? Ze is naar school geweest. Ze kon kleding naaien. Kookte ze? Zorgde ze voor de kinderen van Hester toen die was overleden in 1742? Stond haar hele leven in dienst van de familie Brantsen, konden de kinderen altijd bij haar terecht met hun vragen? (6) Had ze vrienden of vriendinnen? Hoe had ze zich voorbereid op de doop? Ging ze wekelijks naar de kerk? Viel zij op in Arnhem? Kende ze andere mensen van kleur? Ze was niet de enige in de omgeving. Het zou kunnen dat ze Rabeau, ‘hofmoor’ bij Willem IV of zijn opvolgers Cupido en Sideron (1756-1803) bij Willem V wel eens heeft ontmoet, er was contact tussen de Brantsens en het hof. Of heeft ze Quaco ontmoet, toen hij in 1777 met John Gabriel  Stedman in Nederland aankwam? 

Weet iemand nog andere bronnen waarin Anna wordt genoemd? Laat het ons graag weten! 

Geïnteresseerd in meer verhalen over het slavernijverleden van Gelderland, Nederland of de wereld? Kijk dan vooral op de website van Mapping Slavery. 

Bronnen:  

(1) Gelders Archief, Familie Archief Brantsen, inv nr 1 fol 47 tot 49
(2) Hester Henriëtte had vier kinderen Nalida Johanna, Gerard, Wilhelmina Elisabeth en Derk Willem Abraham (pag. 100 Koene). En die vier kinderen erfden de plantage. Hun oom Hendrik Willem deed alles voor de plantages, de administratie. De oudste zoon Gerard Brantsen erfde De Olde Munte. De jongste zoon trouwde met zijn nicht Gerarda Abigail Brantsen, de dochter van Johanna Elisabeth en hún zoon is de Johan jr die in 1768 werd geboren over Anna schreef.
(3) Gelders Archief, Lidmaten Hervormde Kerk, inv nr 87 scan 132
(4) Gelders Archief, Begraafboek Hervormde Gemeente Arnhem, Kerkenraad 1738-1796 (inv. 160, p.166)
(5) B. Henkes en M. Fokken, Sporen van het slavernijverleden in Groningen (2016), p.7 en E. Schreuder, Cupido en Sideron. Twee Moren aan het hof van Oranje (2017).
(6)  Podcast De plantage van onze voorouders, deel I.

Rechten

Dineke Stam (IMHP), Ineke Mok (Cultuursporen), Else Gootjes (Erfgoed Gelderland), CC-BY-NC-SA