Sporen van slavernijverleden

Deze special beschrijft iedere maand een spoor van het slavernijverleden in de periode van Nederlandse kolonisatie wereldwijd.

Lees intro

105 verhalen
Bekijk volledige kaart

In januari 2020 is het project Sporen van Slavernijverleden in Gelderland van start gegaan. Ook in Gelderland zijn sporen van slavernij te traceren. Binnen dit project doen Gelderse organisaties onderzoek naar mensen, plaatsen, gebeurtenissen, huizen en kastelen die verband hebben met het slavernijverleden.

Zo blijkt uit de archieven van een aantal Gelderse families dat zij eigenaren waren van plantages in Suriname en Guyana. Er is bekend dat ook hier Afrikanen als bedienden werkten, die eerder in slavernij leefden en dat in een aantal kastelen op portretten ook Afrikaanse bedienden te zien zijn. Een aantal plantages in Suriname hebben Gelderse namen: onder meer Gelderland, Beekhuizen en Arnhem. In Harderwijk was het Koloniaal Werfdepot voor de KNIL gevestigd dat ook aanknopingspunten biedt voor sporen van slavernijverleden. Ook zijn er sporen naar Zuid-Afrika en Indonesië gevonden. Er wonen ook in Gelderland nazaten van tot slaaf gemaakten of marrons die in verband staan met de geschiedenis van slavernij. 

Voor veel sporen is gebruik gemaakt van de index 'Surinaamse emancipatie 1863', samengesteld door Okke ten Hove en Heinrich Helstone. De index is te vinden op de website van het Nationaal Archief.

Publicatie

In juni 2023 verscheen de online publicatie 'Sporen van Slavernijverleden in Gelderland', waarin alle verhalen uit deze special zijn gebundeld. Je kunt de publicatie hier doorbladeren

Schilderij Anne de Bye met zwarte bediende, ca 1690 © Wikimedia Commons, CC0
Zwarte bediende van Anne de Bye
<p>Nicolaas van Ravesteijn (1661-1750) schilderde rond 1690 Anna de Bye (1636-1713), vrouwe van Wayestein (Wadestein), die net als hij in Zaltbommel woonde. Naast haar is...
Huis Djoerang tegenwoordig, bewoond door Huib van Everdingen, indirecte nazaat van C.J. Hasselman. © Wikipedia Commons/MHB Verkuijlen CC BY 3.0
Djoerang: een Gelderse onderneming op Java
<p>In de Gelderse plaats Zoelen bevindt zich de buitenplaats Djoerang, oorspronkelijk gebouwd in 1823 als Nieuwe-Wadestein.(1) Deze buitenplaats komt omstreeks 1850 in bezit van...
H.C. van der Houven van Oordt. © Foto: GA Rotterdam, Archief van de Vereeniging der Familie Van Oordt
Hendrik Christiaan van der Houven van Oordt en De Parkenbuurt
<p>Hendrik Christiaan van der Houven van Oordt is onlosmakelijk verbonden met het ontstaan van de villawijk De Parken in Apeldoorn. Hij heeft als projectontwikkelaar veel...
Anna werkte waarschijnlijk in de huishouding, net als de vrouw die een eeuw later als  ‘Plantaadje Huismeid’ door Th. Bray wordt getekend. © Gelders Archief, collectie Ver Huell - CC-BY 3.0
Leven op Vossenburg
<p>We volgen in dit vierdelige spoor Anna van Vossenburg, ook Anna Vossenburg genoemd. Een opvallende verschijning in achttiende-eeuws Arnhem. Anna is rond 1710 in slavernij...
Inschrijving van de familie Pichot-Spiering 'uit Suriname' in het bevolkingsregister in de Gemeente Nijmegen in 1832 © Regionaal Archief Nijmegen
Clazina uit Suriname
<p>In september 1832 verhuisde Clazina met de familie Pichot-Spiering van Haarlem naar Nijmegen, naar de Vleeshouwerstraat. Clazina was 25 jaar, geboren in Suriname en lid...
Grafsteen van Arend van den Brandhof op de Algemene Begraafplaats in Terborg ©
Boeroes uit Gelderland: Arend van den Brandhof in Terborg
<p>Arend van den Brandhof, een dominee uit Veenendaal, doet in 1840 samen met enkele anderen een voorstel bij het ministerie van Koloniën voor een kolonisatie...
Getekende kaart van de eilanden van Banda © J.T. Busscher, Collectie Nationaal Archief, PD
Nederland en Banda
<p>De band tussen de Molukse- en Banda eilanden, kruidnagel, nootmuskaat en Gelderland gaat verder terug dan de komst van de Verenigde Oost-Indische Compagnie naar de...
Portret van Anna de Coningh © Cape Archives, Elliot Collection, PD
Ansiela van Bengalen en Anna de Coningh
<p>Ansiela van Bengalen en haar dochter Anna de Coningh behoren tot de meest bekende tot slaaf gemaakte vrouwen aan de Kaap de Goede Hoop. Hun...
Christina Martha door Mauritus Ver Huell. © Maurits Ver Huell, Museum Arnhem, GM 01361, PD.
Christina Martha Tiahahu en Maurits Ver Huell - Deel 1
<p>“Met eene kruis-Orangbaai van Noessa Laut werd bij ons aan boord gebragt, het hoofd der muitelingen van dat eiland, Paulus Triago, Radja van Aboeboe, vergezeld...
Portret Maurits Ver Huell door Christoph Suhr. © Christoph Suhr, collectie Museum Arnhem, GM 00815, PD
Maurits Ver Huell als bron voor de Pattimura oorlog - Deel 2
<p>De Gelderse marineofficier, schrijver en tekenaar Quirijn Maurits Rudolph Ver Huell raakte in 1817 direct betrokken bij de Pattimura oorlog. De enige bekende portretten van...
Beschrijving van Tiel ©
Angelique Le Jeune en Egbert Rink
<p>De Rinkstraat in Tiel is vernoemd naar Egbert Dirk Rink (1779-1856). Hij is niet alleen president van de arrondisementsrechtbank, actief in bestuurlijke functies en geschiedschrijver,...
Archiefstuk uit het IISG: 'Anna met de juffrouwen De Vree naar Holland gegaan' © Ineke Mok, CC-BY-NC-SA
Anna op Vossenburg
<p>We volgen in dit vierdelige spoor Anna van Vossenburg, ook Anna Vossenburg genoemd. Een opvallende verschijning in achttiende-eeuws Arnhem, geboren rond 1710.</p>
Portret Jonkheer mr. Dirk Bas Backer (circa 1840-1860). © CODA archief, id.nr. GA-026154, publiek domein.
De Apeldoornse burgemeester Dirk Bas Backer en zijn relatie met slavernij
<p>Waarom is Dirk Bas Backer met slavernij verbonden? Dirk Bas Backer (Amsterdam, 1816 – Apeldoorn, 1896) werd op 26-jarige leeftijd benoemd tot burgemeester van Apeldoorn.(1)...
Schimmelpenninck van der Oije, 1875 © PD
Asueer Jacob baron Schimmelpenninck van der Oije (deel 1)
<p>Pita Schimmelpenninck van der Oije (Rheden, 1971) komt uit een oude Gelderse familie. Tot haar vijftiende woonde ze met haar ouders en broer in Ellecom,...
Stanley Veldwachter © Alle rechten voorbehouden
Een symbool van je afkomst
<p>Het diorama van plantage Kerkshoven in de collectie van het Valkhof Museum in Nijmegen kreeg voor Stanley Veldwachter een belangrijke betekenis. “Lange tijd wist ik...
Met opbrengsten uit investeringen in VOC en WIC koopt de familie Everwijn landgoederen rond Arnhem, zoals Warnsborn in 1639 © Geldersch Landschap & Kasteelen
Familie Everwijn, Arnhem
<p>De familie Everwijn is een van de Arnhemse regentenfamilies die al vanaf de vroege zeventiende eeuw veel geld verdienen met investeringen in de VOC. Met...
Kosten voor de zieke Anna, uit voogdijrekening van Derk de Vree ©
Anna in Arnhem
<p>We volgen in dit vierdelige spoor Anna van Vossenburg, ook Anna Vossenburg genoemd. Een opvallende verschijning in achttiende-eeuws Arnhem, geboren rond 1710. Dit derde deel...
Huis het Hassink © Erfgoedcentrum Zutphen, PD
Huis het Hassink
<p>In 1863 ontvangt de bewoonster van huis Het Hassink, Anna Agnesia Schimmelpenninck, weduwe van Mr. George Isaac Bruce, een compensatie van negenhonderd gulden vanwege de...
Diorama van plantage Kerkshoven in Suriname © Valkhof Museum, CC BY
Diorama van Plantage Kerkshoven
<p>Dit diorama van de koffie- en katoenplantage Kerkshoven aan de Warappakreek in Suriname is sinds 1914 in bezit van het Valkhof Museum in Nijmegen.</p>
Kasteel Ophemert ©
Familie Mackay Ophemert
<p>De Schotse familie Mackay vestigt zich in de zeventiende eeuw in Gelderland, eerst in het rivierengebied bij Tiel en Ophemert, en later ook in Nijmegen...
Ambachtskwartier en equipagewerf, Johannes Rach, ca. 1780 © National Library of Indonesia, PD
Damiaan Hugo Staring: equipagemeester en ondernemer aan de Kaap
<p>Het leven van de Gelderse zeeofficier Damiaan Hugo Staring is op verschillende manieren verbonden met slavernij in de tweede helft van de 18e eeuw. Als...
Voor de ‘uitlandige’ Jacoba verkoopt haar zwager in 1830 in Suriname zeven tot slaaf gemaakten. © Nationaal Archief CC0
Jacoba Maurina Spiering (Suriname 1806 - Zaltbommel 1865) - Deel 2
<p>Jacoba Maurina Spiering werd in 1806 in Suriname geboren als jongste dochter van Johanna Elisabeth Philippina Thomas en Frederik Hendrik Spiering. Toen Jacoba Maurina op...
Portret Marlène Melfor © Rens Plaschek, fotograaf
Twee landen in mijn hart
<p>Marlène Melfor (67) werd geboren op Curaçao, waar ze haar jeugd doorbracht tot ze dertien jaar oud was. Ze ging in haar eentje naar Nederland....
Grafsteen van Anton de Kom © Foto Irish Verwey, CC-BY
Grafplaats van Anton de Kom
<p>Anton de Kom (1898 - 1945) is hier begraven vanwege zijn verzet tegen de nazi’s. Hij vecht ook tegen kolonialisme. In zijn boek ‘Wij Slaven...
Fragment landgoed Overbeek aan de Overbeekselaan in Velp © Esther Westerveld/Wikimedia Commons, CC BY 2.0
Slavernij in achttiende-eeuws Ceylon
<p>Tot ver in de achttiende eeuw is de ‘slavenhandel’ in Azië onder de VOC omvangrijker dan in Suriname en de Cariben. Niet alleen de VOC,...
Akte waarin Manille vermeld staat © Gelders Archief
Manille, 'gewezene lijfeigene' te Nijmegen
<p>Een akte in het Gelders Archief getuigt van het overlijden van ene ‘Manille’ in Nijmegen, op 28 mei 1814. In de registratie van zijn overlijden...
Johannes Vingboons, Gezicht op de Tafelbaai, 1655 © Nationaal Archief, PD
Gelderlanders en de vroege Kaapse bezettingsperiode
<p>In 1651 krijgt de in het Gelderse Culemborg geboren Jan van Riebeeck opdracht van de bewindhebbers van de VOC om een verversingspost te vestigen aan...
Ooit stond hier kasteel Dordt, dat al deels afgebroken was toen Laurens Kleijn het in 1832 definitief liet slopen om er dit huis te bouwen. © Onbekend
Twee kinderen uit Guyana te Gorssel (deel 1)
<p>De familie Kleijn liet Huis Dordt in Gorssel bouwen na terugkeer uit Guyana in 1831. Kasteel Dorth werd ervoor afgebroken. Toen in Brits Guyana in...
Kasteel Soelen in Zoelen, 2010 © Kasteelbeheer/Wikimedia Commons, CC
Kasteel Soelen
<p>In 1732 trouwt Willem Hendrik Pieck (1698-1762), eigenaar van kasteel Soelen nabij de Gelderse plaats Buren, met Elisabeth Louisa van Aerssen (1714-1750).</p>
Kelkglas 'Het welvaaren van de plantagie Kleinslust', door Simon Jacob Sang, 18e eeuw © Museum Arnhem
Jan Frederik Klein
<p>Begin negentiende eeuw woonden op landgoed De Groote Haar of Huis Eschede in Gorssel Jan Frederik Klein uit Amsterdam, Anna Wilhelmina Fennema uit Nieuwe Schans...
Huizen in Frimangron © Otter, via Wikimedia Commons, CC BY-SA
Herinneringen van mijn tante aan Frimangron (deel 1)
<p>Monique Manhoef interviewde haar tante Jacqueline Charlotte Henriëtte Hoefdraad. Ze is geboren in 1925 in de Rust en Vredestraat nummer 133 in de wijk Frimangron...
De akte voor de vrijheid van Andries, notaris mr. H.B. van Daalen, nr. 25, d.d. 13 maart 1823, GAW, Notariële Archieven, inv.nr. 1568. © CC-BY
Andries Lau en Zephir, Wageningers met Afrikaanse roots in de negentiende eeuw
<p>Andries Lau woonde rond 1820 bij dominee Conrad Conrad Schwiers en zijn vrouw Mary Stafford.(1) In de Heerenstraat in Wageningen was Zephir huisknecht bij de...
Besluit tegemoetkoming slaafgemaakten plantage St Germaine. © Nationaal Archief Den Haag, arch.nr. 2.02.09.08, inv.nr. 224.
Apeldoorn als naam van een familie slaafgemaakten
<p>Slaafgemaakten kregen bij aankoop van hun nieuwe eigenaar een slavennaam, met als bewust doel om hun identiteit af te nemen. In slavernij mochten mensen geen...
Kelkglas met voet, tekst: ‘HET WELVAAREN VAN DE PLANTAGIE KLEINSLUST’ © Museum Arnhem
Wijnglas met wingewest in Museum Arnhem
<p>Een van de objecten uit de collectie van het Museum Arnhem waarop tot slaafgemaakten staan afgebeeld, is een kelkglas van Jacob Sang uit 1764.</p>
Portret van Unico Aubin Wilkens. Ca. 1864-1874. © Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis, publiek domein, https://rkd.nl/images/164256.
De familie Wilkens: plantage-eigenaren en slavenhouders met een link naar Apeldoorn
<p>Unico Aubin Wilkens werd in 1821 geboren in Paramaribo. In 1874 overleed hij in Nederland. Hij was de vierde generatie mannen van het geslacht Wilkens...
Immigrantendepot (koeliedepot) gezien vanaf de Surinamerivier (Foto Julius Muller 1882-1902). ©
Weduwe Ooijkaas: plantage-eigenaar in Apeldoorn
<p>Was na de afschaffing van de slavernij in West-Indië in 1863 de uitbuiting van plantagearbeiders ook ten einde? Geenszins, zoals we weten. Verhalen zoals dat...
Ring uit de derde eeuw, gevonden in Huissen, Valkhof Museum, Nijmegen. © Ineke Mok, 2017 cc-by
Een Afrikaans sieraad in een Gelderse greppel
<p>Valkhof Museum heeft in de collectie een ring uit de derde eeuw, waarop het hoofd is uitgesneden van een Afrikaanse man of vrouw met een...
Waterkant, bij de Surinamerivier Paramaribo, in de tijd dat Van Herwaarden in Suriname woonde © Pierre Jacques Benoit, 1839, PD
Suriname en een koperslagerij uit Aalten
<p>Jacobus Hendricus van Herwaarden kwam uit een koperslagersfamilie in Aalten en ging met zijn vader en oom naar Suriname. Daar gebruikte hij het ambacht van...
Portret Ida Jacoba Reigersman © RKD
Gecompenseerden uit de Wageningse elite, deel 2
<p>In 1821 stierf Johannes Emilius Phaff in de Gelderse stad Wageningen. (1) De vader van deze kolonel, dominee Johannes Phaff, was ooit eigenaar van de...
Borderel van Aangifte © PD
Een nieuw besef van een nieuwe generatie historici
<p>Toen Robin Akkermans en Laura de Jong bij het project 'sporen van slavernijverleden' betrokken raakten, verwachtten ze dat het een onderzoek zou worden zoals ze...
Burgemeestershuis aan de Vischmarkt 55/57 te Harderwijk © Marion Golsteijn/Wikipedia, CC-BY-SA-3.0-NL
Het Burgemeesterhuys aan de Vischmarkt 55/57 te Harderwijk
<p>Het Burgemeesterhuys is gebouwd in 1757 in opdracht van Willem Hendrik van Steenbergen. Zijn familiewapen is er nog op te zien. Wat hebben de bouwer...
Roosje, kleurtekening © Quirijn Maurits Rudolph Ver Huell, collectie Museum Arnhem - PD
Roosje in de herinneringen van Maurits Ver Huell
<p>Slaafgemaakten zijn binnen het verhaal van overheersing en winstbejag in de wereldomvattende handel in nootmuskaat en foelie als mensen pijnlijk afwezig. Administratieve bronnen en plantage-inventarissen...
Anna vermeld in de familiekroniek van de familie Brantsen ©
Anna's leven bij de Brantsens
<p>We volgen in dit vierdelige spoor Anna van Vossenburg, ook Anna Vossenburg genoemd. Een opvallende verschijning in achttiende-eeuws Arnhem, geboren rond 1710. Dit laatste deel...
Zypendaal (2009) © P. van der Wielen/Wikipedia - CC-BY-SA 3.0
Anna van Vossenburg
<p>We volgen in dit vierdelige spoor Anna van Vossenburg, ook Anna Vossenburg genoemd. Een opvallende verschijning in achttiende-eeuws Arnhem. Zij werd vermoedelijk rond 1710 geboren.</p>
Welkomstbordje in Nijkerk © CC0
Sporen van koloniale slavernij in de Nijkerkse kerk
<p>Schenectady (V.S.) is gesticht door de Nijkerker Arendt van Curler, staat er onder dit plaatsnaambord dat de ingang tot de stad Nijkerk markeert. Maar het...
Pendantportret Jan Bavius de Vries  toegeschreven aan Dominicus van der Smissen tussen 1750 en 1760 © RKD (Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis)
Jan Bavius de Vries
<p>Harderwijk staat bekend om de visserij, de Hanze en de Universiteit. Minder besef is er over de koloniale slavernij connecties van de oude Zuiderzeestad. Deze...
Landgoed Mariëndaal in Oosterbeek © Pim van Tend/Wikipedia, CC BY-SA
Landgoed Mariëndaal
<p>Landhuis Mariëndaal, van oorsprong een klooster, wordt in 1734 gebouwd in opdracht van Johan Brantsen (1699-1774) samen met zijn echtgenote, Hester Henriëtte de Vree (1712-1742).</p>
Portret en- face van Syntax Bosselman, 60 jaar oud, door Roland Bonaparte, 1883. Syntax Bosselman was één van de inwoners van het Surinaamse dorp, onderdeel van de Wereldtentoonstelling van 1883 op het Museumplein. © Bron: Stadsarchief Amsterdam, PD.
Freule Hartsen: slavernij en caritas
<p>Jonkvrouw Henriëtte Sarah Hartsen, beter bekend als freule Hartsen, werd op 22 oktober 1860 in een zeer welgestelde Amsterdamse koopmansfamilie geboren.(1) Zij was een dochter...
De Oude Jan in Velp, eerste helft twintigste eeuw © Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, CC BY-SA
Mabba uit Angola, alias Christiaan Lespau van de kust van Guinee
<p>In deze kerk in Velp deed op 21 april 1812 Mabba uit Angola belijdenis. Bij zijn doop, vijf dagen later in dezelfde Nederduits-gereformeerde kerk, nam...
Henck Arronstraat 12, Paramaribo, Suriname (Bisschopshuis, het huis van de familie Vereul). © Otter/Wikimedia Commons CC BY SA 4.0
Gecompenseerden en plantage-eigenaren uit Doesburg
<p>In 1843, twintig jaar voor de afschaffing van de slavernij, stuurden Amsterdamse aandeelhouders en belanghebbenden van Surinaamse plantages een verzoekschrift aan de minister van Koloniën....

Contactgegevens

Erfgoed Gelderland
Team mijnGelderland
Westervoortsedijk 67-D
6827 AT Arnhem

info@mijngelderland.nl

Inschrijven nieuwsbrief

mijnGelderland Sociale media

erfgoed gelderland

Contactgegevens

Erfgoed Gelderland
Team mijnGelderland
Westervoortsedijk 67-D
6827 AT Arnhem

E info@mijngelderland.nl