In Elmina voel je de pijn door de muren heen

Roots in Afrika 

“Op mijn 21e zijn mijn tweelingzus Mayra en ik naar Ghana geweest, terug naar onze roots. Stel je voor, dachten we, je wordt in een boot gezet richting Suriname en moet daar slavenarbeid doen. Dat waren onze voorouders. Grote, sterke, donkere Afrikanen. We kwamen erachter dat veel tot slaaf gemaakten uit Ghana kwamen. Maar waar kwamen onze voorouders vandaan? In Ghana herkenden we taal, gebruiken en cultuur uit Suriname. We bezochten het Nederlandse slavenfort Elmina. Je komt er binnen en door de muren heen voel je de pijn, het verdriet, de angst. Dat is eigenlijk onbeschrijflijk. Dat maakte veel indruk, zeker als je het verhaal er bij hoort.” 

Liederen met betekenis 

“Mijn moeder zong heel veel. Van de slavernijliederen denk je al snel: ‘leuk nummer!’ Maar als je je verdiept in wat je eigenlijk zingt, dan blijkt het te gaan overvrijheid, opkomen voor je rechten, dat je niet als tweederangsburger wordt behandeld. Als je in een witte omgeving opgroeit krijg je die geschiedenis misschien niet mee maar je weet dat er meer is. Dat voel je.” 

“De ingang tot je hart is dat je een bepaald gevoel krijgt bij een lied. Ik ben een gevoelsmens. Je hoeft het dan niet uit te leggen. Niet alles hoeft helemaal uitgedacht of uitgesproken te worden. Het lied ‘Basia Fong’ gaat bijvoorbeeld over een beul die tot slaaf gemaakten moest afranselen. Dan zegt de slavenhandelaar tegen hem: ‘Sla haar, want zij maakt mij boos.’ En zij zegt:’Weet je nog dat je naar mij toekwam, dat je mij liefhad?’ En dan zegt hij: ‘Nog meer zweepslagen eroverheen, want nu maak je me echt boos!’.” 

Slavernij   

“Slavernij was gewoon verrijking. Het heeft veel gebracht voor de Europeanen en Amerikanen. Dat systeem is er ook nooit helemaal uitgegaan. Kostbare grondstoffen zijn in de koloniale tijd uit de bodem gehaald. Al zit er nog steeds wat in de grond, een achterstand van meer dan honderd jaar haal je niet meer in.” 

“Ik zal het ook nooit kunnen begrijpen. Het is een bewuste keuze geweest om mensen neer te zetten als derderangs burgers. Vee was nog meer waard.” 

“De mentaliteit is grotendeels veranderd, het is tegenwoordig bijna ondenkbaar dat het ooit zo was. De ongelijke machtsverhouding tussen wit en zwart is er echter nog steeds. Slavernij gebeurt nog steeds en er is niets wat ik daaraan kan doen. Je moet kritisch kijken naar een ander, maar ook naar jezelf. Sommige mensen vinden het heel fijn om in de slachtofferrol te zitten, maar zo waren mijn ouders niet. Je hebt heel veel zelf in de hand.” 

Unieke cultuur 

“Het zoeken naar je eigen wortels heeft niets met zwart of wit te maken, dat hoort bij de mens. Als je bijvoorbeeld in Drenthe geboren bent, wil je ook weten waar je precies vandaan komt. Cultuur is altijd heel erg in beweging. Ik ben een Nederlandse Surinamer en mijn cultuur zoals ik die hier ken kan ik in Suriname niet terugvinden. Dat is alleen hier, iets dat we samen gecreëerd hebben. Suriname is heel anders dan Nederland. Hier kijkt iedereen naar je maar wil je niet leren kennen. Iedereen is druk met zijn eigen leven, rent van hot naar her. Als ik in Suriname over straat loop word ik regelmatig aangesproken van: ‘Goh, ben je op vakantie? Of wie ben jij?’ Dat is daar heel normaal.” 

Familie 

“Familie is erg belangrijk in Suriname. Als er iemand overlijdt, dan ga je als familie bij elkaar zitten en de hele nacht zingen en verhalen vertellen. Niemand neemt de leiding, maar iedereen heeft een aandeel. Als ik zeg dat ik een bepaald lied graag wil zingen, dan gebeurt dat. Zo ook met het vertellen van verhalen. Je staat op en doet je verhaal, daar is ruimte voor.” 

Het loopt zoals het loopt 

“Wat je in Europa en Amerika nog wel heel veel ziet is dat alles perfect gepland en gestructureerd moet gaan. Het idee dat je alles moet kunnen maken. Carrière, vakanties, meerdere huizen, dure auto’s. Zo is het leven niet. Het leven kun je niet plannen. Met het slavernijverleden is het logisch dat men zo dacht. Er hoefde maar iets te gebeuren en je verloor alles. Het kon zo afgelopen zijn met je. Ik denk dat dat de belangrijkste boodschap is, in het geheel. Het loopt zoals het loopt.” 

Verhaal op basis van een interview met Mevlin Esseboom, afgenomen door Pieter Jakobs.