De Rijn als god

Deze tekst maakt onderdeel uit van de special Verbeelding van de Waal, De Waal als inspiratiebron, thema De magische Waal.

De god Rhenus

Er zijn meerdere beelden gevonden van de god Rhenus. Zijn uiterlijk lijkt op Neptunes, de Romeinse god. Het stromende water wordt verbeeld door de golvende haren en baard. Soms heeft hij twee hoorns, ‘Rhenus bicornis’, zoals de Romeinse schrijver Ovidius beschrijft. De hoorns staan mogelijk voor het splitsingspunt van de Rijn in twee rivieren, de Rijn en de Waal. Er zijn ook weergaven met gebroken hoorns die kunnen wijzen op de Romeinse overheersing van Germanië. We weten meer over de goden in de Romeinse tijd, dankzij de stenen beelden die toen van de goden werden gemaakt en dankzij de teksten van Romeinse geschiedschrijvers.

Romeinse tempels langs de Waal

De oevers van rivieren waren aantrekkelijk om te offeren, tempels te stichten of grafmonumenten te bouwen. Langs de Waal zijn er verschillende resten van gevonden. In 222 na Chr. gaf de stafofficier Ulpus Filinus opdracht voor het bouwen van een tempel met offeraltaar aan de Waal, bij het tegenwoordige Zennewijnen ten zuiden van Tiel. Hij had een gelofte gedaan aan de jachtgodin Iseneucaega, verwant aan de Romeinse Diana. Haar attributen zijn onder meer een pijl en pijlenkoker. Door de bouw van de tempel loste hij die gelofte in. De tempel is verdwenen, maar de altaarsteen is weer gevonden.

Priesteres en heilig woud bij Millingen

In Millingen is een grafsteen gevonden met een tekst opgedragen aan Rufia Materna. Dat was waarschijnlijk een inheemse priesteres. Haar moeder heeft de steen laten oprichten en heeft aan haar ook een heilig woud geweid. De steen moet zijn geplaatst in de eerste eeuwen van de jaartelling. De omgeving van Millingen was een plaats die er toe deed in de Romeinse tijd. Het lag dicht bij het strategisch belangrijke splitsingspunt van Rijn en Waal. Aan de overkant van de Rijn lag het Romeinse grensfort Carvium.

Tempels bij Elst

In Elst zijn, onder de oude kerk die daar staat, de resten gevonden van Romeinse tempels. Al voor de komst van de Romeinen lag hier, op de oeverwallen van voorlopers van Rijn en Waal, op de splitsing van twee oude rivierarmen, een dorp waar ongeveer 100 mensen woonden, erg groot voor de Bataafse samenleving van toen. Elst moet toen een belangrijk religieus en bestuurlijk centrum in het Bataafse stamgebied zijn geweest. Er was hier al een cultusplaats, waar werd geofferd, zo blijkt uit gevonden botten en Keltische munten. Op deze oude cultusplaats verscheen omstreeks 50 na Chr. een Romeinse tempel, van 11,5 bij 8,5 meter. Vijftig jaar later, mogelijk omdat Elst toen groter was geworden en stadsrechten kreeg, is een tweede tempel gebouwd. Deze tempel was uitzonderlijk groot. Met afmetingen van 31 bij 23 meter is het een van de grootste tempels die ten noorden van de Alpen zijn gevonden. Voor de ingang van de tempel werd geofferd.

Bekijk deze 360-gradenvideo van het Kerk en Tempelmuseum in Elst met een VR-bril.

Bronnen

• Stuart, P., 1986, Provincie van een imperium. Leiden
• Taelman, 2007. Riviervondsten en rituele deposities uit de late ijzertijd en Romeinse tijd, Gent
• Zelle, M. 2000. Götter und Kulte. Köln
• Plessen, Marie-Louise von, 2016. Der Rhein. Eine europäische Flussbiografie. Bundeskunsthalle Bonn / Prestel München
• Website Limeswiki.nl

Vervolg: Rijnromantiek

Rechten

Melchior de Grood, en Jan Neefjes (Overland, in opdracht van De Bastei, Nijmegen), CC-BY-SA