Rijnromantiek

Deze tekst maakt onderdeel uit van de special Verbeelding van de Waal, De Waal als inspiratiebron, thema De ontdekking van de Waal als recreatief landschap.

Romantiek

In de tweede helft van de achttiende eeuw ontstond in Groot-Brittannië, Frankrijk en Duitsland een nieuwe romantische belangstelling voor de natuur. Schrijver-wandelaars als William Wordsworth en Jean-Jacques Rousseau trokken de vrije natuur in en vonden daarin een alternatief voor de ‘gecorrumpeerde oude cultuur’. Woeste gebieden als de Alpen, die voorheen vaak afschuwwekkend werden gevonden, kregen een nieuwe aantrekkelijkheid. Reizen werd een culturele aangelegenheid. Het werd mode om als welgestelde jongeling een grand tour door Europa te maken.

Loreley

Ook de Rijn werd een populaire bestemming. Vooral de Middenrijn was geliefd, met zijn smalle, bochtige dal, zijn hoge kliffen, overdonderende landschap en verlaten burchten. Het werd het ’vaderland van de ziel’ genoemd, en in het kielzog van schrijvers als Lord Byron en Victor Hugo vond een groeiende groep welgestelde reizigers zijn weg langs de Rijn. Deze, vooral door Engelsen gecultiveerde Rijnromantiek vond al spoedig ook weerklank in Duitsland zelf. De Loreley-sage werd nieuw leven ingeblazen, en vooral Heinrich Heines ‘Lied von der Loreley’ uit 1827 werd mateloos populair. Oude burchten werden herbouwd.

Rijntoerisme

Vooral de Britten waren in het begin van de negentiende eeuw de wegbereiders van het ontluikende Rijntoerisme. Schilders zoals William Turner speelden daar een belangrijke rol in. Met hun schilderijen, gedichten en verhalen creëerden ze een volkomen nieuwe blik op het Rijnlandschap. Minstens even belangrijk was de opkomst van de stoommachine. Het eerste stoomschoepenschip op de Waal was de in Engeland gebouwde ‘Defiance’, dat in juni 1816 in Keulen afmeerde. De passagiersstoomvaart nam daarna een hoge vlucht. In 1827 was er een dagelijkse verbinding tussen Mainz en Keulen, met jaarlijks 18.000 passagiers – waarvan de helft Britse toeristen, en rond 1850 was het aantal passagiers gegroeid tot meer dan een miljoen. Toerisme werd een bloeiende bedrijfstak. In 1838 verscheen John Murray’s Handbook for Travellers on the Continent, en in 1855 nam de Britste reisorganisator Thomas Cook de Rijnreis van Keulen naar Mainz op in zijn aanbod.

Overnachting in Nijmegen

Ook langs de Waal kwam al snel een geregelde stoomvaartverbinding op gang. Volgens Murray’s reisgids uit 1838 vertrokken er vanuit Rotterdam dagelijks raderboten naar Keulen, met een eerste overnachting in Nijmegen – een weinig aantrekkelijke stad, volgens de gids, met dure en slechte hotels.

Bronnen:

• Plessen, Marie-Louise von. 2016. Der Rhein. Eine europäische Flussbiografie. Bundeskunsthalle Bonn / Prestel München. 
• Wim Huijser, 2014. Voetsporen – Op schrijverspad door het land van de grote rivieren. Uitgeverij Blauwdruk, Wageningen. 
• John Murray. 1838. Handbook for Travellers on the Continent. Londen. Klik hier voor de digitale uitgave.
• Bleumink, H. & J. Neefjes. 2010. Kroondomein Het Loo. Matrijs, Utrecht.

Vervolg: Schrijvers, schilders en de opkomst van het toerisme

Rechten

Hans Bleumink, Bureau Overland in opdracht van De Bastei, Nijmegen, CC-BY-SA