Alarm bij overstromingen

Deze tekst maakt onderdeel uit van de special Verbeelding van de Waal, De Waal als natuurlijke en beteugelde rivier, thema Waterwolf de Waal.

Bij de aankondiging van hoogwater werden in de kerken verschillende oproepen gedaan. Boeren werden opgeroepen paarden, palen en materialen voor dijkherstel gereed te houden. Mensen moesten beschikbaar zijn voor wachtdiensten, schippers en schuiten moesten paraat zijn. Zodra zich een ijsdam vormde, moest men snel handelen. Om te voorkomen dat het opstuwende water over de dijkkruin kon stromen, werden bekistingen opgezet, twee rijen met schotplanken met daartussen grond.

Vluchten naar hoge plekken

Bij hoogwater werden klokken geluid en vlag- en lichtsignalen vanuit torens gegeven. Kerken, vaak op de hoogste plek in het dorp, waren een toevluchtsoord. Maar ook op de dijk werd het druk. Dijken waren immers vaak de enige hoge plek in de omgeving. Mensen die hun huizen waren ontvlucht namen vee en huisraad mee. Zelfs op de dijk konden deze mensen natte voeten krijgen, want het hoog opgestuwde, ijskoude water kon over de kruin van de dijk of zelfs over de bekisting stromen.

Mollengangen

Overlopen van dijken was een probleem, maar het grootste gevaar was een echte dijkdoorbraak. Veel dijken waren niet goed onderhouden en extra verzwakt door mollengangen. Als het water tegen verzwakte dijken werd opgestuwd dan konden ze gemakkelijk doorbreken of wegspoelen. Soms kon men de mollengangen dichtstoppen en de dijk met palen of heiwerken verstevigen. Zo kon een doorbraak worden uitgesteld, totdat het water weer ging zakken doordat de ijsdam afbrokkelde.

Overkant

Soms was de hoop ook gevestigd op een dijkdoorbraak aan de overkant van de rivier, dat leverde namelijk direct een uitweg voor het opgestuwde water. Niet zelden zal er gejuich hebben geklonken als men de noodklokken aan de overzijde hoorde luiden. Het kwam zelfs voor dat mensen probeerden de dijken aan de overkant te doorgraven. Van de rivier de IJssel weten we nog dat werd geschoten op mensen die bij hoogwater met bootjes de rivier overstaken.

Bron

• Niets is Bestendig, de geschiedenis van de rivieroverstromingen in Nederland, 1996, G.P. van de Ven en A.M.A.J. Driessen.
• Korte Beschrijving van den Watersnood in Maas en Waal in Maart 1855 en eene uitslaande plaat voorstellende de dijkbreuk te Dreumel.
• Historische atlas van het Rivierenland, Nederbetuwe en Gelderse Waarden, 2014, M. de Bruijn en S. van Doornmalen.

Vervolg: Voorbeeld, de ramp van 1855

Rechten

Overland, in opdracht van De Bastei, Nijmegen, CC-BY-NC