Sporen van koloniale slavernij in de Nijkerkse kerk

Van Rensselaer en Van Curler

Welke koloniale sporen in Nijkerk verwijzen naar slavernij en slavenhandel (1)? Ver hoeven we niet te zoeken. We beginnen bij Van Rensselaer en eindigen bij Van Curler. In de Grote Kerk in Nijkerk is een opvallende grafsteen van de stamvader van de Van Rensselaers aan de muur bevestigd, die in opdracht van Kiliaen van Rensselaer (1586-1643) was vervaardigd en die door bemiddeling van Amerikaanse nakomelingen in 1938 op deze plek werd bevestigd. De nazaten van Van Curler hadden al in 1909 een gedenkplaat aan Arendt gewijd in deze kerk.

Mede-oprichter WIC

De koopman Kiliaen van Rensselaer was één van de oprichters in 1621 van de West Indische Compagnie (WIC), bekend van het monopolie op de trans-Atlantische slavenhandel. De familieboerderij van Kiliaen van Renselaer, die zelf trouwens in Hasselt werd geboren en in Amsterdam en het Gooi woonde, staat aan de Beulenkamperweg in Nijkerk. In Dutch New York Histories - Geschiedenissen van Nederlands New York over de connecties tussen Afrikaans, inheems Amerikaans en slavernij-erfgoed is de naam Van Rensselaer prominent aanwezig.(2)

Kolonisatie

De WIC had een kolonisatieplan gemaakt, waarin slavernij van Afrikanen gepaard ging met kolonisatie door Europeanen. Een investeerder als Van Rensselaer mocht met inheemse Amerikanen onderhandelen over de aankoop van een stuk land. Dit ging echter voorbij aan de manier waarop de inheemse Amerikanen met land omgingen. Zij gebruikten het land op een meer flexibele manier, afhankelijk van seizoenen. Wat voor de Europeanen als landaankoop gold, was voor hen meer een ‘pachtcontract’. Bezit en afgrenzen van land hoorde niet bij de cultuur. De kolonisatie begon vriendelijk, veelal met ruilhandel. Vooral beverhuiden werden geruild voor allerlei artikelen. Maar al snel ging kolonialisme gepaard met dwang, geweld, landroof en slavernij.(3) In 1629 had de West-Indische compagnie beloofd te zullen ‘proberen om de kolonisten te voorzien van zo veel mogelijk zwarten als mogelijk’.(4) Daarmee bedoelde men tot slaaf gemaakte Afrikanen.

Dit is deel één van het sppor van de maand februari. Lees deel twee hier.

Meer informatie over het project bij Erfgoed Gelderland.

Geïnteresseerd in meer verhalen over het slavernijverleden van Gelderland, Nederland of de wereld? Kijk dan vooral op de website van Mapping Slavery. 

Bronnen:

(1) Nijkerk kent meer dan tien historische plekken die verbonden zijn met de staat New York. Petra Groen en Elly Touwen, twee enthousiaste wandelaars die zich tijdens hun werkend leven al in koloniale archieven    verdiepten, maakten een interessante route langs het koloniaal erfgoed, verbonden met de namen Van Rensselaer, Van Curler, Van Twiller en Van Slichtenhorst. Maar het woord slavernij komt in deze tocht niet voor.

(2) Dienke Hondius, Nancy Jouwe, Dineke Stam, Jennifer Tosch, Dutch New York Histories. Connecting African, Native American and Slavery Heritage | Geschiedenissen van Nederlands New York, tweetalige Gids,    (Volendam 2017). 

(3) R. Raben, lezing op 3 november 2017 in Bronbeek , Nascholingdag oorlog en dekolonisatie Nederlands-Indië / Indonesië, 1942-1949 ; georganiseerd door Nationaal Comité 4 en 5 mei.

(4) ‘Vrijheden en Exemptiën’, art. 30, 7 juni 1629.

Rechten

D. Stam, CC-BY-NC