De Apeldoornse burgemeester Dirk Bas Backer en zijn relatie met slavernij

Als burgemeester had hij vermoedelijk niet met slavernij te maken, maar in zijn privéleven wel. Hij trouwde in 1843 met Johanna Maria Anna Petronella barones Van Heeckeren van Brandsenburg (Utrecht, 1816 - Delft, 1853). Zij kregen twee kinderen. De familie van Johanna had, door vererving via haar moeders grootvader Matthijs Straalman heer van Duist (1722-1808), belangen in Suriname, met aandelen in de suikerrietplantages Meerzorg (4) en Vossenburg.(5) Er zijn geen aanwijzingen dat Johanna zelf ooit in Suriname is geweest.

Afschaffing slavernij in 1863 en vergoeding aan slavenhouders

Twaalf familieleden Van Heeckeren van Brandsenburg werden in gecompenseerd voor de afschaffing van de slavernij. Op de plantage Meerzorg stonden in 1863 bij de Emancipatie 324 slaafgemaakten geregistreerd. De compensatie van fl. 96.300 werd verdeeld over 65 eigenaren. De vijf minderjarige kinderen Van Heeckeren van Brandsenburg, die op de borderel genoemd staan, bezaten ieder een 11/81.000 deel en ontvingen ieder 13 gulden en 8 cent, omgerekend zo’n 152 euro.(6) De zes volwassen familieleden ontvingen bedragen tussen fl. 356 en fl. 7.133. Op de borderel van de plantage Vossenburg staat één familielid genoemd als eigenaar. Hij ontving fl. 1.815 aan compensatie.

Johanna was al in 1853 overleden. De kinderen van Dirk en Johanna staan niet genoemd bij de lijst met eigenaren op de bordeel van Meerzorg. Waarschijnlijk was dit een omissie en heeft Dick Bas Backer dat er niet bij laten zitten. Hij ontving als vader en wettige voogd van hun kinderen in 1865 alsnog compensatie, waarbij in de officiële kennisgeving werd vermeld “waaronder de alsnog verschuldigde tegemoetkoming ter zake van de opheffing der slavernij”.(7) Een broer van Johanna, Paul Jacques van Heeckeren van Brandsenburg, kreeg in 1863 wel compensatie voor 1/36 aandeel van de plantage Meerzorg, te weten fl. 2.708 (nu € 31.595).(8) Hij stond onder curatele van Dirk Bas Backer vanwege ‘zwakheid van geestesvermogen’.(2)

Voor- of tegenstanders van slavernij?

Dirk Bas Backer was een liberaal en aanhanger van Thorbecke. De liberalen betoonden zich halverwege de 19e eeuw in meerderheid voor een (geleidelijke) afschaffing van slavernij. De eveneens door de liberalen verlangde compensatie voor plantagehouders was lang een financieel obstakel dat afschaffing van de slavernij in de weg stond. Pas in 1863 was de Nederlandse schatkist, als gevolg van het cultuurstelsel in Nederlands-Indië, genoeg gevuld om de afschaffing van de slavernij te kunnen doorvoeren.(9)

De namen van Dirk Bas Backer en Johanna Maria Anna Petronella Van Heeckeren van Brandsenburg zijn beide te vinden in de database van De geschiedenis van het Humanitarisme in Nederland,(10) wat suggereert dat zij aanhangers van deze beweging waren en voorstanders van de afschaffing van de slavernij. Helaas is hierover niet meer bekend. Het past in het beeld van liberaal en humanist om enerzijds tegen slavernij te zijn en anderzijds wel de compensatie te accepteren.

Dirk Bas Backer hertrouwde in 1858 met Julia Elisabeth Gallé (1828-1911). Zij was een achter-achterkleindochter van August Derk Daendels. Bas Backer woonde met zijn gezin in een fraaie villa aan de Hoofdstraat 11 (nu Vosselmanstraat 4). Dit Huis Bas Backer is thans het Roparunhuis in bezit van de Stichting kLeef!, die samen met de Gelre Ziekenhuizen hier het Verpleegkundig Spreekuur Nazorg bij Kanker organiseert. Op de begraafplaats Soerenseweg ligt het familiegraf van Van Heeckeren van Brandsenburg: het graf met de engelen.

Dit verhaal is geschreven door Marlies Stouthard in het kader van onderzoek naar Sporen van slavernijverleden in Apeldoorn in opdracht van en samenwerking met CODA Apeldoorn.

Bronnen

1. https://www.biografischwoordenboekgelderland.nl/bio/5_Dirk_Bas_Backer
2. Een burgemeester kreeg in die tijd een jaarwedde, niet bepaald een vetpot. Een burgemeester had dus vaak andere inkomsten of eigen vermogen. Bas Backer ontving gedurende zijn burgemeesterschap een jaarwedde van tussen fl.660 en fl.1000 (omgerekend € 8000 en € 11677; bron IISG omrekentool). CODA archief nr. 004, inv.nrs. 377 en 396.
3. https://genootschap-heraldiek.nl/wp-content/uploads/2019/02/Backer-Amsterdam-OV.pdf
4. Nationaal Archief, Den Haag, nummer toegang 2.02.09.08, inventarisnummer 226.
5. Nationaal Archief, Den Haag, nummer toegang 2.02.09.08, inventarisnummer 228.
6. Houtekamer, C. & Jong, W. de. Hoe Nederland met de slavenhouders in Suriname afrekende. NRC, 30-06-2023.
7. Uit Delpher.nl: Surinaamse Courant en Gouvernements Advertentie Blad, 5-10-1865, nr.119.
8. Omrekentool van IISG https://iisg.amsterdam/nl/onderzoek/projecten/hpw/calculate.php
9. https://www.nemokennislink.nl/publicaties/meer-protest-tegen-slavernij-dan-gedacht/
10. http://www.humanitarisme.nl/personen/index.php?m=family&id=I12278
11. https://www.geheugenvanapeldoorn.nl/apeldoorn-getekend/huis-bas-backer/pointofinterest/detail

Rechten

Marlies Stouthard i.s.m. CODA Apeldoorn, CC-BY-NC