Harselaar in de IJzertijd

Resten van nederzettingen uit 800-15 v. Chr.

Afb. 1 Plattegrond van een huis uit de IJzertijd gevonden bij een opgraving in Harselaar Zuid in 2003. De zwarte grondsporen teken...

Foto 1/3

Afb. 2 Een kleiner huis met een spieker is bij het Celtic Field bij de Vijfsprong in Lunteren gereconstrueerd. Foto: Peter Schut

Foto 2/3

Afb. 3 Een cultusplaats of grafmonument in Harselaar West-West (2011). De rechthoekige greppel die doorsneden wordt door enkele sc...

Foto 3/3

De Gelderse Vallei bestond 2000 jaar geleden grotendeels uit een nat en venig gebied. Op sommige plaatsen bevonden zich zelfs veenkussens van meer dan zes meter dik. Broekbossen met elzen en berken hadden hier de overhand. Het was een gebied waarvan lang werd aangenomen dat het niet geschikt was voor landbouw en dus voor bewoning.

Tijdens de laatste IJstijd was langs de beide oevers van de Esvelderbeek zand opgewaaid, waardoor zogenoemde dekzandruggen waren ontstaan. Deze hogere zandruggen waren in tegenstelling tot het broekgebied wel geschikt voor de landbouw.

IJzertijdboerderijen langs de Esvelderbeek

Vanaf Harselaar Zuid tot aan de A30 in Harselaar West-west zijn uit de IJzertijd resten van nederzettingen gevonden. Op de plaats waar de palen (gebinten) van de boerderij in de grond waren gegraven, verraden donkere verkleuringen in de gele grond hoe de boerderij was gebouwd en ingedeeld (afb. 1). In Lunteren is bij de Vijfsprong een IJzertijd-boerderij met spieker nagebouwd (afb.2).

Zwervend erf

Hoewel het aantal erven aanzienlijk is (tenminste 15) waren ze niet allemaal gelijktijdig in gebruik. De erven zwierven als het ware door het landschap. Hiervoor zijn er twee redenen. Wanneer de houten palen van de boerderijen verrot waren, moest men de boerderij repareren of herbouwen. Tegelijkertijd werd de opbrengst van de akkers door overbeakkering geleidelijk minder en moest men verder weg nieuwe akkers aanleggen. Bij deze gelegenheid werd de boerderij vaak verplaatst. Hoeveel boerderijen er gelijktijdig in het gebied stonden weten we nog niet. Wanneer we uitgaan van een bewoningsduur van driehonderd jaar en een maximale leeftijd van vijftig jaar voor iedere boerderij, dan komen we uit op tenminste twee tot drie gelijktijdige erven. Er is echter nog maar een klein deel van het nederzettingsgebied opgegraven waardoor het werkelijke aantal nog hoger kan zijn.

Unieke vondst

In Harselaar Zuid zijn de resten van een grafveld teruggevonden. In Harselaar West-west is een omgreppeld terrein gevonden van circa 10 x 8 meter waarvan de archeologen vermoeden dat het ooit een cultusplaats is geweest (afb. 5). Dit is een unieke vondst voor Midden-Nederland.Einde aan de bewoningKort na het begin van de jaartelling lijkt een einde te zijn gekomen aan de bewoning op de dekzandruggen. De oorzaak hiervan is niet precies bekend. Misschien werd het gebied natter en daardoor minder geschikt voor bewoning. In ieder geval duurde het ongeveer 1000 jaar voordat deze dekzandruggen weer bewoond werden en het natte gebied definitief werd ontgonnen.

Dit verhaal is onderdeel van de canon van Barneveld. Het volgende venster is hier te vinden.

Meer informatie

Populair wetenschappelijk

Jager, S. ,Parels van de Veluwe (2011)
Ginkel E. van & L. Verhart, L., Onder onze voeten (2009)
Schut, P., Harselaar West-West; duizenden jaren bedrijvigheid. Uitgave Gemeente Barneveld (2014, in druk)

Romans

http://histoforum.net (kinderboeken)

Documentaires

Er kan gebruik gemaakt worden van documentaires betreffende zelfvoorzienende agrarische samenlevingen.

Eropuit

Archeon, Alphen a/d Rijn
IJzertijdboerderij Apeldoorn, www.hapsproject.nl
IJzertijdboerderij en celtic field, Lunteren, De Vijfsprong