Jan van Schaffelaar

Het vroegere Gelre maakte in de late middeleeuwen deel uit van het Bourgondische rijk. De hertog van Bourgondië streefde naar politieke en bestuurlijke eenheid in zijn machtsgebied. De edelen en de steden hadden hierover regelmatig een verschil van mening en vochten dit op allerlei manieren uit. Hierdoor is er in de veertiende en vijftiende eeuw vaak sprake van oorlog en strijd. Deze strijd ging vaak over het verkrijgen en behouden van invloed op het bestuur en het bekleden van winstgevende functies in de landsregering. We noemen dit de periode van de Hoekse en Kabeljouwse twisten. De Kabeljouwen waren voor en de Hoeken tegen Bourgondië.

Strijd om Gelre

Jan van Schaffelaar is als militair in dienst van de heer van IJsselstein, Frederik van Egmond. Deze Frederik is legeraanvoerder in dienst van aartshertog Maximiliaan van Oostenrijk. Deze laatste is gehuwd met Maria van Bourgondië die in 1477 haar vader opvolgt als hertogin van Bourgondië, de machtigste persoon in het hertogdom. De Hoekse tegenstanders proberen samen met de hertog van Kleef grote delen van Utrecht en Gelre te veroveren. In deze strijd komt het zover dat Jan van Schaffelaar met een groep van 19 soldaten de toren van Barneveld inneemt en probeert te verdedigen.

Toren van Barneveld

De soldaten die proberen de toren in hun bezit te houden, worden belegerd en aangevallen door een groep Hoeken uit Amersfoort en Nijkerk. Zij schieten met kanonnen op de toren waarbij enkele soldaten om het leven komen. Dat is een reden om te onderhandelen over overgave. De resterende soldaten in de toren willen zich overgeven, maar de Hoeken zijn hiermee niet tevreden. Ze eisen dat Jan van Schaffelaar uit de galmgaten van de toren wordt gegooid. Dat weigeren de soldaten uit solidariteit met hun leider. Maar Jan ziet dat de enige mogelijkheid om nog meer levens te sparen, een zelfgekozen dood is. Hij maakt daarom de keuze om zelf van de omloop van de toren te springen. Hij springt in zijn harnas naar beneden. Ondanks de hoogte overleeft hij de val, maar hij wordt vermoord door de belegeraars. Hierna kunnen de overgebleven Kabeljouwen zich overgeven.

Het duurt tot 1483 voordat het politiek evenwicht is hersteld en Bourgondië weer (onbetwist) aan de macht is.

Dit verhaal is onderdeel van de canon van Barneveld. Het volgende venster is hier te vinden.

Meer informatie

Om verder te lezen:

• Gerjan Crebolder en Dick Veldhuizen, Jan van Schaffelaar (1482-1982) van onbekend 'ritmeester' tot vaderlandse held. Catalogus van de herdenkingstentoonstelling ter gelegenheid van zijn 500ste sterfdag.
• Els Helle, Jelle van der Meulen en Adèle Nieuweboer, "Enen geheten Jan van Schaffelaar." De geschiedenis van het voortleven van een held.

Eropuit:

• Museum Nairac

Rechten

Peter van Beek, CC-BY-SA