Joannes Anastasius Veluanus

Hervorming in Garderen vanaf 1544

In 1912 werd in de hervormde kerk van Garderen deze gedenksteen geplaatst. Collectie Gemeentearchief Barneveld

Gerard Overeem maakte dit beeld van Anastasius Veluanus. Het staat op het grasveld voor de toren. Collectie Gemeentearchief Barnev...

Foto 2/4

De sokkel van het beeld dat Gerard Overeem maakte van Anastasius Veluanus. Collectie Gemeentearchief Barneveld

Foto 3/4

De dorpskern van Garderen in 1744 op een tekening van G. van den Hoff uit 1994. G. van den Hoff.

Foto 4/4

In het midden van de zestiende eeuw is er op kerkelijk gebied veel onrust. Dit zal uiteindelijk leiden tot de zogenaamde Reformatie. In Duitsland is Maarten Luther een bekende tegenstander van de katholieke leer. Op de Veluwe is dit de pastoor van Garderen, Jan Gerritszoon Versteghe.

Jan wordt waarschijnlijk in 1519 geboren in Stroe. Hij groeit op bij zijn ouders op de boerderij en blijkt een slimme jongen te zijn. Hij gaat naar school in Harderwijk en later in Amersfoort en wordt uiteindelijk priester.

Bijbeluitleg

In 1544 werkt hij in de toen nog katholieke kerk van Garderen. Hij is het alleen niet zo eens met de manier waarop in de kerk van die tijd gedacht wordt over de bijbeluitleg en het leven en sterven van Jezus. Vooral bij het avondmaal is dit een probleem. Hij preekt hier veel over en de mensen vanuit omliggende plaatsen komen graag naar hem luisteren.

Inquisitie

De Paus van Rome en met hem veel andere geestelijken zijn niet blij met deze beweging, later Hervorming of Reformatie genoemd. Daarom wordt er een soort kerkelijke rechtbank opgezet, de zogenaamde inquisitie. Dat Jan Gerritszoon Versteghe het niet eens is met de leer van de kerk, wordt ook aan de inquisitie verteld. En op 1 januari 1550 wordt hij gearresteerd en naar Arnhem gebracht. Daar wordt hij drie dagen verhoord en moet hij gedwongen zeggen dat hij verkeerde dingen heeft gezegd. Al zijn eigendommen worden in beslag genomen en hijzelf wordt voor de rest van zijn leven gevangen gezet.

Schuilnaam

Na drie jaar wordt deze straf omgezet in een verplichte godsdienststudie in Leuven. Alleen heeft hij dat niet gedaan en is hij gevlucht naar Duitsland. Daar schrijft hij zijn meest bekende en in die tijd beruchte boek "Der Leken Wechwyser" dat in 1554 wordt uitgegeven. Hij schrijft dit boek onder de schuilnaam Joannes Anastasius Veluanus, wat de latijnse naam is voor "Jan, de verrezen Veluwenaar". Hij schrijft daarna nog meer boeken waarin hij bezwaar maakt tegen de meningen in de katholieke kerk. Uiteindelijk sterft hij in 1570; hij is dan predikant in het Duitse Bacharach in de buurt van Koblenz. Bij de dorpskerk in Garderen is een gedenksteen en een monument voor hem te zien.

Dit verhaal is onderdeel van de canon van Barneveld. Het volgende venster is hier te vinden.

Verder lezen:

G. Morsink, Joannes Anastasius Veluanus, Jan Gerritsz. Versteghe. Levensloop en ontwikkelingsgang (Kok, Kampen en Vrije Universiteit, Amsterdam)

Eropuit:

Museum Nairac, vaste presentatie over godsdienst in Barneveld
Bezoek aan de hervormde dorpskerk in Garderen (Mazenhofstraat 4) met daarvoor het monument en in de kerk de gedenksteen