Eerste landbouwers op de Veluwe

Grafheuvels bij Garderen vanaf 2500-800 v.Chr.

Klokbeker gevonden aan de Hunnenweg te Garderen

Foto 1/5

De grafheuvels langs de Houtbeek aangegeven op het Actueel Hoogtebestand Nederland

Foto 2/5

Een klokbeker, koperen tongdolkje en een polsbeschermer uit een grafheuvel bij de Houtbeek bij Stroe

Foto 3/5

Bronzen zwaard gevonden op de Bergsham

Foto 4/5

Video 5/5

In de gemeente Barneveld treffen we op de Bergsham, het Sol en langs de Houtbeek enkele tientallen grafheuvels aan. Het zijn niet alleen markante bolletjes in het landschap, zij staan symbool voor een vierduizend jaar oud grafritueel. Er wordt zelfs wel gesproken van een grafheuvellandschap. Hoewel zij uiterlijk veel op elkaar lijken, ging onder deze heuvels een grote variatie aan grafgebruiken schuil: crematies, lijkbegravingen, soms met veel of juist weinig grafvondsten. Het waren de graven van de eerste landbouwers op de Veluwe.

Niet alle grafheuvels hebben de tijd doorstaan. Uit een verdwenen grafheuvel aan de Hunnenweg is een 4300 jaar oude klokbeker afkomstig die te zien is in Museum Nairac (afb. 1). De beker is de mooiste uit ons land: de ‘Nachtwacht’ van het einde van de nieuwe steentijd. De strakke vormgeving en de zorgvuldig aangebrachte versiering, die perfect symmetrisch is aangebracht, zijn een toonbeeld van het vakmanschap van de pottenbakster.

Grafheuvels langs een weg bij Stroe

Langs de Houtbeek bij Stroe ligt een aantal grafheuvels (afb. 2) op een rijtje haaks op de beek. Er wordt wel verondersteld dat het om de markering van een weg naar een doorwaadbare plaats in de beek gaat. In een van de heuvels werden een klokbeker, een polsbeschermer en een koperen tongdolkje gevonden (afb. 3). De laatste twee voorwerpen wijzen op contacten met Groot-Brittannië of Midden-Europa. Deze Klokbekercultuur wordt in grote delen van Europa aangetroffen. Ondanks dat de bevolking in Nederland niet veel groter zal zijn geweest dan 10.000 inwoners, onderhielden zij contacten over grote afstanden.

Grafheuvels op de Bergsham uit de Bronstijd

De vijf grafheuvels op de Bergsham (1800 – 1500 v. Chr.) zijn enkele honderden jaren jonger. Heuvel 3 kende een bijzondere geschiedenis. Enkele jaren geleden zijn de opgravingsresultaten uit 1935 door een team van de Universiteit van Leiden opnieuw bekeken waardoor wij een beter beeld hebben van de graven. Eerst werden de crematieresten van een persoon begraven en kort daarna in een kist de crematieresten van een vrouw en een kind (rond 1700 v. Chr.). Boven dit graf werd een zeldzaam dodenhuisje met acht palen geplaatst. Vervolgens werd een lage grafheuvel over het graf opgeworpen. Rond 1600 v. Chr. werden nog twee crematies in het centrum van de grafheuvel geplaatst. Een van de beide doden kreeg een zeldzaam bronzen zwaard voorzien van een houten gevest mee (afb. 4). We noemen dit dan ook wel het krijgersgraf. Nadat een nieuwe grafheuvel werd opgeworpen, werden nog tientallen personen begraven.

Crematies vertellen ook een verhaal

In totaal werden op de Bergsham 36 graven aangetroffen. Er werden resten van zeven mannen (gemiddelde leeftijd 28 jaar), negen vrouwen (gemiddelde leeftijd 24 jaar) en acht kinderen (gemiddeld 4 jaar) begraven. Niemand werd ouder dan 40 jaar! Ook kon in enkele gevallen nog worden vastgesteld dat een vrouw van 30 – 40 jaar slijtage had aan de wervelkolom en aan een ellebooggewricht. Een iets jongere vrouw had ook slijtage aan de wervelkolom, terwijl een vrouw van 20-25 jaar bloedarmoede had. Onooglijke crematieresten kunnen dus nog een heel verhaal vertellen.

Dit verhaal is onderdeel van de canon van Barneveld. Het volgende venster is hier te vinden.