Verbeelding van de Waal
Verbeelding van de Waal laat letterlijk alle aspecten van de Waal zien. Vooral in beeld, maar ook in woord. De special is thematisch opgebouwd:
Verbeelding van de Waal is een samenwerkingsproject tussen De Bastei, Museum Het Valkhof, Erfgoed Gelderland, Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, gemeente Nijmegen en Overland. Financieel mogelijk gemaakt door de provincie Gelderland.
Betrokken organisaties
-
De Bastei
Centrum voor natuur en cultuurhistorieEen dagje uit in de natuur bij Nijmegen start hier! In dit interactieve...
-
Erfgoed Gelderland
Samen verleden toekomst gevenErfgoed Gelderland is een coöperatie van en voor erfgoedorganisaties....
-
Museum Het Valkhof
Kunst en archeologieIn Museum Het Valkhof vindt u een topcollectie Romeinse archeologie,...
Bloeitijd van de riviervisserij
In de late middeleeuwen begon de bloeitijd van de riviervisserij. Grote trekvissen als zalm en steur konden tot die tijd alleen met spiezen, harpoenen of...
Rivierbaden, recreatievaart en struintochten
Hoewel vooral de stuwwal, het Waalfront en de weidse gezichten tot de verbeelding van de welgestelde negentiende-eeuwse reiziger spraken, oefende de rivier zélf ook altijd...
Voorden, kano's en ponten
Vroeger, toen Nederland nog grotendeels bedekt was met moerassen en bossen, was de rivier de handigste weg om van A naar B te gaan. Maar...
Waalbruggen in oorlogstijd
Bruggen waren in oorlogstijd van enorm strategisch belang. Zonder bruggen zijn rivieren nauwelijks passeerbaar voor troepen en materieel. Om die reden worden in oorlogstijd bruggen...
Nijmegen bedreigd door het water
De ligging aan de buitenbocht van een rivier houdt gevaar in zich, omdat de rivier naar buiten toe kan opschuiven. Voor een handelsstad is die...
Zandwinning bij de Waal
In het rivierengebied wordt niet alleen klei, maar ook veel zand gewonnen. Het wordt gebruikt als bouwmateriaal in cement, bijgemengd met klei voor baksteen en...
Van dorpspolder naar waterschap
Na het vertrek van de Romeinen is er waarschijnlijk eeuwen lang weinig aan rivierbeheer gedaan. Totdat in de loop van de Middeleeuwen het rivierengebied dichter...
Overstromingen in de uiterwaarden
Al circa 800 jaar heeft de Waal een sluitende bedijking. Toch vinden bijna jaarlijks nog overstromingen plaats. Gelukkig gebeurt dat precies op de plek die...
Een nieuwe toekomst voor Dijkmagazijn Beuningen
Langs de Waaldijken zijn op verschillende plekken nog zogenaamde dijkmagazijnen te vinden. De meeste dijkmagazijnen werden in de negentiende eeuw gebouwd. Een van deze dijkmagazijnen...
De rivier gunstig stemmen met offers
De belevingswereld van de vroege bewoners van het rivierengebied was vol van mythen en religieuze betekenis. Ze hadden geen tempels of kerken waar ze hun...
Een nieuwe toekomst voor Dijkmagazijn Bemmel
De dijkmagazijnen langs de waaldijken werden in de negentiende eeuw gebouwd, maar verloren in de tweede helft van de twintigste eeuw hun functie. Tegenwoordig zijn...
Vroege bewoners aan de Waal
De hoge oevers van de grote rivieren zijn altijd aantrekkelijke woonplaatsen geweest, zowel voor prehistorische jagers, als voor de Bataven in de Romeinse tijd als...
Romeinen sturen de Rijnlopen
Ooit was de Rijn een rivier die vrij door de delta stroomde, zich vertakte, naar believen overstroomde en soms een andere loop nam. De prehistorische...
Tachtigjarige Oorlog: Fort Sint Andries
In de Bommelerwaard bij Heerewaarden, op een punt waar de rivieren de Waal en Maas elkaar bijna raken, bouwden de Spanjaarden tijdens de Tachtigjarige Oorlog...
De Waal als inspiratiebron
Rivieren hebben niet alleen betekenis als grens, als handelsader, als visleverancier of als dreigend gevaar. Als duizenden jaren lang hebben rivieren ook een ‘hogere’ betekenis.
Castella, kastelen en steden
Grote rivieren zijn in tijden van strijd en oorlog van enorm strategisch belang. Door hun goede bevaarbaarheid spelen ze een grote rol bij de aanvoer...
Van beteugeling naar ruimte geven
Vanaf 1850 werkte Rijkswaterstaat aan de normalisatie van de Waal. In honderd jaar tijd werd de rivier met dijken en kribben beteugeld. In de tweede...
Dagelijks leven aan de Waal
Vanaf de zestiende en zeventiende eeuw werd steeds vaker het dagelijks leven langs de Waal geportretteerd, van scheepvaart, bedrijvigheid en landbouw tot pontjes en bruggen....
Twee bijzondere handelsproducten: wijn en hout
Eeuwenlang vormde de handel in Rijnwijn een van de belangrijkste pijlers onder de economische voorspoed van Nijmegen. Dertig tot vijftig procent van alle schepen die...
De Hollandse Waterlinie aan de Waal
Water is een effectief middel om de vijand op afstand te houden. Om het rijke West-Nederland te beschermen werden lage gebieden onder water gezet. Juist...
Tachtigjarige Oorlog: Schenkenschans
De Schenkenschanze werd in 1586 door Maarten Schenk van Nydeggen aangelegd als vesting in het strategisch belangrijke gebied rond de splitsing van de rivieren Rijn...
Omgaan met de grillen van de rivier
Toen de mensen 5000 jaar geleden vaste woonplaatsen kregen en de door de rivier afgezette kleigronden gingen bewerken, waren er nog geen dijken. Instanties als...
Ondergang van de riviervisserij
Trekvissen als steur en zalm voelden zich in de loop van de afgelopen eeuwen steeds minder thuis in de Waal. De aanleg van sluizen en...
De Waal als natuurlijke en beteugelde rivier
Al miljoenen jaren vormen de voorlopers van de Rijn en de Waal grote delen van ons land. Al die tijd komen ze uit de Alpen...
Rijnromantiek
Aan het begin van de negentiende eeuw ontdekten schrijvers en schilders het Duitse Rijndal als misschien wel het meest romantische landschap van Europa. Al snel...
Tachtigjarige Oorlog aan de Waal
De rivieren Maas en Waal vormden tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568 – 1648) een belangrijke natuurlijke barrière. De versterkingen, die lagen op de plaatsen waar...
De Waal als toekomstopgave
De duizenden jaren oude geschiedenis van de rivier en de mensen die er woonden is overal langs de Waal aan het landschap af te lezen.
De eerste dijken
De bewoners van het rivierengebied hebben zich vanaf de middeleeuwen enorme moeite getroost om het water door middel van dijken in te tomen. Dat leidde...
Verbeelding van de Waal - inleiding
Verbeelding van de Waal laat letterlijk alle aspecten van de Waal zien. Vooral in beeld, maar ook in woord. Verwonder je over de Waal en...
Nieuwe forten voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie
In de Nieuwe Hollandse Waterlinie, die vanaf 1815 werd aangelegd om het westen van het land te verdedigen, kregen oude forten en kastelen nieuwe betekenis,...
Een weidse rivier aan een on-Nederlandse stuwwal
De ligging van Nijmegen, aan de voet van de stuwwal en aan de oever van een weidse rivier, maakte van de stad en het omliggende...
De Waalbrug bij Nijmegen
De komst van de Waalbrug heeft veel voeten in de aarde gehad, en niet iedereen in Nijmegen is er blij mee. Niettemin is de brug...
Schrijvers, schilders en de opkomst van het toerisme
In de negentiende eeuw ontdekten ook in Nederland romantische schrijvers en wandelaars de stuwwal bij Nijmegen en het rivierenlandschap. In hun voetsporen volgden de schilders....
Een golf van liefdadigheid
De hulpverlening na een ramp gebeurde in eerste instantie plaatselijk, vanuit naburige steden en via de kerken. Na een overstroming in 1741 in onder andere...
Recreatiehaven in plaats van overslaghaven
Nog steeds is de Rijn een van de belangrijkste transportaders van Europa, maar het economische belang van de tussenliggende steden als overslaghaven of industriegebied...
Opkomst en bloei van de Hanze
In de middeleeuwen ontwikkelde de handel in onze contreien zich sterk. Ook de handel over de Rijn en de Waal bloeide. Gelderse steden als Nijmegen,...
Boerderijen, kerken en dorpen vanaf de middeleeuwen
Het huidige Waallandschap, hangt samen met de landbouw die zich vanaf de middeleeuwen op de oeverwallen en komgronden ontwikkelde. Ook de dorpen hebben hun oorsprong...
Voorbeeld, de ramp van 1855
Sinds de bedijking is het rivierengebied geteisterd door honderden overstromingen, de ene ernstiger dan de andere. Er bestaan verslagen van de grotere rampen. Die werden...
Overstromingen door hoogwater en ijsgang
Voordat er dijken waren, waren overstromingen niet zo’n probleem voor de bewoners van de Waaloevers. Door op hoge plekken te wonen kon men zich tegen...
De Rijn als god
In de Romeinse tijd was de Rijn een belangrijke rivier. Behalve een imposant natuurverschijnsel was het de grens van het Romeinse rijk en een handelsader....
Rivieren verschuiven
Niet alleen bij extreem hoogwater of ijsgang, ook bij normale waterstanden konden dijken worden bedreigd. Rivierlopen konden naar de dijk toe verschuiven. Langs de Waal...
De beteugelde rivier
Na eeuwen van maatregelen om de rivier in te dammen en op zijn plaats te houden is de rivier veiliger en voorspelbaarder geworden. Toch verlangen...
De Waal als barrière
Toen Nederland nog grotendeels bedekt was met moerassen en bossen, vormden rivieren de verbindingen tussen verschillende streken.
Nieuwe Waallandschappen met oude wortels
Vanaf 1990 zijn veel uiterwaarden opnieuw ingericht voor nieuwe natuur en ruimte voor de rivier. Zo is het uiterwaardenlandschap de afgelopen 25 jaar langzamerhand...
Dijken in het landschap bij Beuningen en Weurt
De dijk bij Beuningen, ten zuiden van de Waal, heeft niet altijd op deze plek gelegen. Tussen grofweg Weurt en Winssen is de dijk enkele...
De eerste bruggen
Wie snel de rivier wil oversteken, is niet tevreden met een veerpont. Die wil een brug. Militairen, al in de Romeinse tijd, hadden als eerste...
Schipmolens op de Waal
Al in de middeleeuwen werd de energie van het stromende Waalwater gebruikt om molens aan te drijven. Die oude schipmolens zijn een inspiratie van nieuwe...
Inbraakkolken
Vroegere dijkdoorbraken hebben hun sporen nagelaten in het landschap. Bij een doorbraak schuurt het binnenstromende water een gat in de bodem. Die gaten zien we...
Alarm bij overstromingen
Vanaf omstreeks 1600 werden overstromingen ernstiger en kwamen ook vaker voor. De bewoners van het rivierengebied waren vaak al gealarmeerd door overstromingen stroomopwaarts in Duitsland,...
Steenovens langs de Waal
Vanaf de achttiende eeuw steeg de productie van baksteen in het rivierengebied. Dat leidde tot de bouw van steeds weer grotere en modernere steenovens.
Bloeitijd van de riviervisserij
In de late middeleeuwen begon de bloeitijd van de riviervisserij. Grote trekvissen als zalm en steur konden tot die tijd alleen met spiezen, harpoenen of...
Rivierbaden, recreatievaart en struintochten
Hoewel vooral de stuwwal, het Waalfront en de weidse gezichten tot de verbeelding van de welgestelde negentiende-eeuwse reiziger spraken, oefende de rivier zélf ook altijd...
Voorden, kano's en ponten
Vroeger, toen Nederland nog grotendeels bedekt was met moerassen en bossen, was de rivier de handigste weg om van A naar B te gaan. Maar...
Waalbruggen in oorlogstijd
Bruggen waren in oorlogstijd van enorm strategisch belang. Zonder bruggen zijn rivieren nauwelijks passeerbaar voor troepen en materieel. Om die reden worden in oorlogstijd bruggen...
Nijmegen bedreigd door het water
De ligging aan de buitenbocht van een rivier houdt gevaar in zich, omdat de rivier naar buiten toe kan opschuiven. Voor een handelsstad is die...
Zandwinning bij de Waal
In het rivierengebied wordt niet alleen klei, maar ook veel zand gewonnen. Het wordt gebruikt als bouwmateriaal in cement, bijgemengd met klei voor baksteen en...
Van dorpspolder naar waterschap
Na het vertrek van de Romeinen is er waarschijnlijk eeuwen lang weinig aan rivierbeheer gedaan. Totdat in de loop van de Middeleeuwen het rivierengebied dichter...
Overstromingen in de uiterwaarden
Al circa 800 jaar heeft de Waal een sluitende bedijking. Toch vinden bijna jaarlijks nog overstromingen plaats. Gelukkig gebeurt dat precies op de plek die...
Een nieuwe toekomst voor Dijkmagazijn Beuningen
Langs de Waaldijken zijn op verschillende plekken nog zogenaamde dijkmagazijnen te vinden. De meeste dijkmagazijnen werden in de negentiende eeuw gebouwd. Een van deze dijkmagazijnen...
De rivier gunstig stemmen met offers
De belevingswereld van de vroege bewoners van het rivierengebied was vol van mythen en religieuze betekenis. Ze hadden geen tempels of kerken waar ze hun...
Een nieuwe toekomst voor Dijkmagazijn Bemmel
De dijkmagazijnen langs de waaldijken werden in de negentiende eeuw gebouwd, maar verloren in de tweede helft van de twintigste eeuw hun functie. Tegenwoordig zijn...
Vroege bewoners aan de Waal
De hoge oevers van de grote rivieren zijn altijd aantrekkelijke woonplaatsen geweest, zowel voor prehistorische jagers, als voor de Bataven in de Romeinse tijd als...
Romeinen sturen de Rijnlopen
Ooit was de Rijn een rivier die vrij door de delta stroomde, zich vertakte, naar believen overstroomde en soms een andere loop nam. De prehistorische...
Tachtigjarige Oorlog: Fort Sint Andries
In de Bommelerwaard bij Heerewaarden, op een punt waar de rivieren de Waal en Maas elkaar bijna raken, bouwden de Spanjaarden tijdens de Tachtigjarige Oorlog...
De Waal als inspiratiebron
Rivieren hebben niet alleen betekenis als grens, als handelsader, als visleverancier of als dreigend gevaar. Als duizenden jaren lang hebben rivieren ook een ‘hogere’ betekenis.
Castella, kastelen en steden
Grote rivieren zijn in tijden van strijd en oorlog van enorm strategisch belang. Door hun goede bevaarbaarheid spelen ze een grote rol bij de aanvoer...
Van beteugeling naar ruimte geven
Vanaf 1850 werkte Rijkswaterstaat aan de normalisatie van de Waal. In honderd jaar tijd werd de rivier met dijken en kribben beteugeld. In de tweede...
Dagelijks leven aan de Waal
Vanaf de zestiende en zeventiende eeuw werd steeds vaker het dagelijks leven langs de Waal geportretteerd, van scheepvaart, bedrijvigheid en landbouw tot pontjes en bruggen....
Twee bijzondere handelsproducten: wijn en hout
Eeuwenlang vormde de handel in Rijnwijn een van de belangrijkste pijlers onder de economische voorspoed van Nijmegen. Dertig tot vijftig procent van alle schepen die...
De Hollandse Waterlinie aan de Waal
Water is een effectief middel om de vijand op afstand te houden. Om het rijke West-Nederland te beschermen werden lage gebieden onder water gezet. Juist...
Tachtigjarige Oorlog: Schenkenschans
De Schenkenschanze werd in 1586 door Maarten Schenk van Nydeggen aangelegd als vesting in het strategisch belangrijke gebied rond de splitsing van de rivieren Rijn...
Omgaan met de grillen van de rivier
Toen de mensen 5000 jaar geleden vaste woonplaatsen kregen en de door de rivier afgezette kleigronden gingen bewerken, waren er nog geen dijken. Instanties als...
Ondergang van de riviervisserij
Trekvissen als steur en zalm voelden zich in de loop van de afgelopen eeuwen steeds minder thuis in de Waal. De aanleg van sluizen en...
De Waal als natuurlijke en beteugelde rivier
Al miljoenen jaren vormen de voorlopers van de Rijn en de Waal grote delen van ons land. Al die tijd komen ze uit de Alpen...
Rijnromantiek
Aan het begin van de negentiende eeuw ontdekten schrijvers en schilders het Duitse Rijndal als misschien wel het meest romantische landschap van Europa. Al snel...
Tachtigjarige Oorlog aan de Waal
De rivieren Maas en Waal vormden tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568 – 1648) een belangrijke natuurlijke barrière. De versterkingen, die lagen op de plaatsen waar...
De Waal als toekomstopgave
De duizenden jaren oude geschiedenis van de rivier en de mensen die er woonden is overal langs de Waal aan het landschap af te lezen.
De eerste dijken
De bewoners van het rivierengebied hebben zich vanaf de middeleeuwen enorme moeite getroost om het water door middel van dijken in te tomen. Dat leidde...
Verbeelding van de Waal - inleiding
Verbeelding van de Waal laat letterlijk alle aspecten van de Waal zien. Vooral in beeld, maar ook in woord. Verwonder je over de Waal en...
Nieuwe forten voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie
In de Nieuwe Hollandse Waterlinie, die vanaf 1815 werd aangelegd om het westen van het land te verdedigen, kregen oude forten en kastelen nieuwe betekenis,...
Een weidse rivier aan een on-Nederlandse stuwwal
De ligging van Nijmegen, aan de voet van de stuwwal en aan de oever van een weidse rivier, maakte van de stad en het omliggende...
De Waalbrug bij Nijmegen
De komst van de Waalbrug heeft veel voeten in de aarde gehad, en niet iedereen in Nijmegen is er blij mee. Niettemin is de brug...
Schrijvers, schilders en de opkomst van het toerisme
In de negentiende eeuw ontdekten ook in Nederland romantische schrijvers en wandelaars de stuwwal bij Nijmegen en het rivierenlandschap. In hun voetsporen volgden de schilders....
Een golf van liefdadigheid
De hulpverlening na een ramp gebeurde in eerste instantie plaatselijk, vanuit naburige steden en via de kerken. Na een overstroming in 1741 in onder andere...
Recreatiehaven in plaats van overslaghaven
Nog steeds is de Rijn een van de belangrijkste transportaders van Europa, maar het economische belang van de tussenliggende steden als overslaghaven of industriegebied...
Opkomst en bloei van de Hanze
In de middeleeuwen ontwikkelde de handel in onze contreien zich sterk. Ook de handel over de Rijn en de Waal bloeide. Gelderse steden als Nijmegen,...
Boerderijen, kerken en dorpen vanaf de middeleeuwen
Het huidige Waallandschap, hangt samen met de landbouw die zich vanaf de middeleeuwen op de oeverwallen en komgronden ontwikkelde. Ook de dorpen hebben hun oorsprong...
Voorbeeld, de ramp van 1855
Sinds de bedijking is het rivierengebied geteisterd door honderden overstromingen, de ene ernstiger dan de andere. Er bestaan verslagen van de grotere rampen. Die werden...
Overstromingen door hoogwater en ijsgang
Voordat er dijken waren, waren overstromingen niet zo’n probleem voor de bewoners van de Waaloevers. Door op hoge plekken te wonen kon men zich tegen...
De Rijn als god
In de Romeinse tijd was de Rijn een belangrijke rivier. Behalve een imposant natuurverschijnsel was het de grens van het Romeinse rijk en een handelsader....
Rivieren verschuiven
Niet alleen bij extreem hoogwater of ijsgang, ook bij normale waterstanden konden dijken worden bedreigd. Rivierlopen konden naar de dijk toe verschuiven. Langs de Waal...
De beteugelde rivier
Na eeuwen van maatregelen om de rivier in te dammen en op zijn plaats te houden is de rivier veiliger en voorspelbaarder geworden. Toch verlangen...
De Waal als barrière
Toen Nederland nog grotendeels bedekt was met moerassen en bossen, vormden rivieren de verbindingen tussen verschillende streken.
Nieuwe Waallandschappen met oude wortels
Vanaf 1990 zijn veel uiterwaarden opnieuw ingericht voor nieuwe natuur en ruimte voor de rivier. Zo is het uiterwaardenlandschap de afgelopen 25 jaar langzamerhand...
Dijken in het landschap bij Beuningen en Weurt
De dijk bij Beuningen, ten zuiden van de Waal, heeft niet altijd op deze plek gelegen. Tussen grofweg Weurt en Winssen is de dijk enkele...
De eerste bruggen
Wie snel de rivier wil oversteken, is niet tevreden met een veerpont. Die wil een brug. Militairen, al in de Romeinse tijd, hadden als eerste...
Schipmolens op de Waal
Al in de middeleeuwen werd de energie van het stromende Waalwater gebruikt om molens aan te drijven. Die oude schipmolens zijn een inspiratie van nieuwe...
Inbraakkolken
Vroegere dijkdoorbraken hebben hun sporen nagelaten in het landschap. Bij een doorbraak schuurt het binnenstromende water een gat in de bodem. Die gaten zien we...
Alarm bij overstromingen
Vanaf omstreeks 1600 werden overstromingen ernstiger en kwamen ook vaker voor. De bewoners van het rivierengebied waren vaak al gealarmeerd door overstromingen stroomopwaarts in Duitsland,...
Steenovens langs de Waal
Vanaf de achttiende eeuw steeg de productie van baksteen in het rivierengebied. Dat leidde tot de bouw van steeds weer grotere en modernere steenovens.
