Sporen van slavernijverleden

Deze special beschrijft iedere maand een spoor van het slavernijverleden in de periode van Nederlandse kolonisatie wereldwijd.

Lees intro

105 verhalen
Bekijk volledige kaart

In januari 2020 is het project Sporen van Slavernijverleden in Gelderland van start gegaan. Ook in Gelderland zijn sporen van slavernij te traceren. Binnen dit project doen Gelderse organisaties onderzoek naar mensen, plaatsen, gebeurtenissen, huizen en kastelen die verband hebben met het slavernijverleden.

Zo blijkt uit de archieven van een aantal Gelderse families dat zij eigenaren waren van plantages in Suriname en Guyana. Er is bekend dat ook hier Afrikanen als bedienden werkten, die eerder in slavernij leefden en dat in een aantal kastelen op portretten ook Afrikaanse bedienden te zien zijn. Een aantal plantages in Suriname hebben Gelderse namen: onder meer Gelderland, Beekhuizen en Arnhem. In Harderwijk was het Koloniaal Werfdepot voor de KNIL gevestigd dat ook aanknopingspunten biedt voor sporen van slavernijverleden. Ook zijn er sporen naar Zuid-Afrika en Indonesië gevonden. Er wonen ook in Gelderland nazaten van tot slaaf gemaakten of marrons die in verband staan met de geschiedenis van slavernij. 

Voor veel sporen is gebruik gemaakt van de index 'Surinaamse emancipatie 1863', samengesteld door Okke ten Hove en Heinrich Helstone. De index is te vinden op de website van het Nationaal Archief.

Publicatie

In juni 2023 verscheen de online publicatie 'Sporen van Slavernijverleden in Gelderland', waarin alle verhalen uit deze special zijn gebundeld. Je kunt de publicatie hier doorbladeren

De akte voor de vrijheid van Andries, notaris mr. H.B. van Daalen, nr. 25, d.d. 13 maart 1823, GAW, Notariële Archieven, inv.nr. 1568. © CC-BY
Andries Lau en Zephir, Wageningers met Afrikaanse roots in de negentiende eeuw
<p>Andries Lau woonde rond 1820 bij dominee Conrad Conrad Schwiers en zijn vrouw Mary Stafford.(1) In de Heerenstraat in Wageningen was Zephir huisknecht bij de...
Diorama van plantage Kerkshoven in Suriname © Valkhof Museum, CC BY
Diorama van Plantage Kerkshoven
<p>Dit diorama van de koffie- en katoenplantage Kerkshoven aan de Warappakreek in Suriname is sinds 1914 in bezit van het Valkhof Museum in Nijmegen.</p>
Thomas Matulesija, opperhoofd der rebellen. © Maurits Ver Huell, collectie Museum Arnhem, GM 01358, PD.
De Pattimura oorlog, strijd voor vrijheid - Deel 1
<p>De noordelijke Molukken en Ambonse eilanden vormden de belangrijkste locaties voor kruidnagel. Net als op de zuidelijker Banda-eilanden werd door Nederlandse kolonialisten met bruut geweld...
Huis het Hassink © Erfgoedcentrum Zutphen, PD
Huis het Hassink
<p>In 1863 ontvangt de bewoonster van huis Het Hassink, Anna Agnesia Schimmelpenninck, weduwe van Mr. George Isaac Bruce, een compensatie van negenhonderd gulden vanwege de...
Portret Barbara Esseboom © Erik 't Hullenaar
Een levend verleden
<p>Mijn naam is Barbara Esseboom. Ik ben geboren in Paramaribo en getogen in Arnhem met verhalen, liederen en rijmpjes die op een subtiele, onderhuidse manier...
Koloniaal Werfdepot aan de Smeepoortstraat te Harderwijk, 1899 © Wikimedia/PD
Hoe het Koloniaal Werfdepot in Harderwijk komt
<p>Harderwijk staat bekend om de visserij, de Hanze en de universiteit. Minder besef is er over de connecties met koloniale slavernij. Deze serie sporen laat...
Archiefstuk uit het IISG: 'Anna met de juffrouwen De Vree naar Holland gegaan' © Ineke Mok, CC-BY-NC-SA
Anna op Vossenburg
<p>We volgen in dit vierdelige spoor Anna van Vossenburg, ook Anna Vossenburg genoemd. Een opvallende verschijning in achttiende-eeuws Arnhem, geboren rond 1710.</p>
Kasteel Enghuizen in Hummelo, datum onbekend © Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, CC-BY SA 4.0
Gecompenseerden uit Hummelo: Anna Maria Schas (1800-1891)
<p>Suikerplantage Dijkveld aan de Surinamerivier is rond 1671 door Johannes van Dijk aangelegd. In 1770 koopt Christiaan Roepel de plantage samen met zijn vrouw Anna...
Prentbriefkaart achtergevel Rhederoort ©  collectie RCE
Gelderse slavenhouders plantage Vossenburg
<p>In 1851 ontvangt Mr. Jacob Pieter Johan Theodore Brantsen (1803-1880), bewoner van Rhederoord en tevens burgemeester van Rheden een brief uit Suriname. Het gaat over...
Detail panorama Tafelbaai met equipagewerf, Robert Jacob Gordon, 1778 © Rijksmuseum, PD
Damiaan Hugo Staring en slavernij aan de Kaap de Goede Hoop
<p>Damiaan Hugo Staring komt in de Kaapkolonie op verschillende manieren in aanraking met slavernij. Als equipagemeester is hij verantwoordelijk voor tientallen tot slaaf gemaakte mensen...
Maquette van de voormalige slavenloge in Kaapstad © Jnanaranjan Sahu, CC BY-SA
Komst van slavernij naar de Kaap de Goede Hoop
<p>De samenlevingen van Khoikhoi en San in Zuidelijk Afrika kenden geen slavernij. Het is de Gelderlander Jan van Riebeeck die van de VOC-bewindhebbers uiteindelijk toestemming...
Henck Arronstraat 12, Paramaribo, Suriname (Bisschopshuis, het huis van de familie Vereul). © Otter/Wikimedia Commons CC BY SA 4.0
Gecompenseerden en plantage-eigenaren uit Doesburg
<p>In 1843, twintig jaar voor de afschaffing van de slavernij, stuurden Amsterdamse aandeelhouders en belanghebbenden van Surinaamse plantages een verzoekschrift aan de minister van Koloniën....
Kosten voor de zieke Anna, uit voogdijrekening van Derk de Vree ©
Anna in Arnhem
<p>We volgen in dit vierdelige spoor Anna van Vossenburg, ook Anna Vossenburg genoemd. Een opvallende verschijning in achttiende-eeuws Arnhem, geboren rond 1710. Dit derde deel...
Portret van Quirijn Maurits Rudolph Ver Huell (1787-1860) op 25-jarige leeftijd © Anoniem, collectie Museum Arnhem - PD
Maurits Ver Huell - Marineofficier, tekenaar en schrijver
<p>Quirijn Maurits Rudolph Ver Huell (Zutphen, 11 september 1787 – Arnhem, 10 mei 1860) is de oudste zoon van mr. Everhard Alexander Ver Huell (1759-1829)...
Portret Van Daalen © Iconografisch Bureau/Beeldbank Wageningen
Gecompenseerden uit de Wageningse elite, deel 1
<p>Goedhart, Bloemenperk, Boomblad, en Rook: het is een greep uit de achternamen die zijn gegeven aan de slaafgemaakte personen die gebonden waren aan plantage Zorgvliet....
Lodewijk Laurens Kleijn van Brandes © Rijksmuseum, PD
Twee kinderen uit Guyana te Gorssel (deel 2)
<p>Op enig moment hebben de twee oudste kinderen van Charlotte Constantia en Laurens Kleijn, Laurens Lodewijk en Maria Anna, zich vanuit Demerary gevoegd bij hun...
Huis Dordt aan de Bathmenseweg in Gorssel © van Weenenk en Snel den Haag
Twee kinderen uit Guyana naar Gorssel
<p>Toen in Guyana in 1834 de slavernij werd afgeschaft, ontving Laurens Kleijn ruim 770 pond als compensatie voor de veertien personen die hij tot zijn...
Portret Marlène Melfor © Rens Plaschek, fotograaf
Twee landen in mijn hart
<p>Marlène Melfor (67) werd geboren op Curaçao, waar ze haar jeugd doorbracht tot ze dertien jaar oud was. Ze ging in haar eentje naar Nederland....
Fort Zeelandia near Paramaribo in Suriname with in the background Chief Commissioner of Suriname Charles Bentinck, his nephew F.C. Bentinck and a groom (L. van Panhuys) © RKD
Surinaams erfgoed bij Middachten - deel 3
<p>Voor dit laatste deel keren we terug naar de derde aquarel van Louise Van Panhuys die eerder in deel één kort besproken is. Op dit...
Portret Jonkheer mr. Dirk Bas Backer (circa 1840-1860). © CODA archief, id.nr. GA-026154, publiek domein.
De Apeldoornse burgemeester Dirk Bas Backer en zijn relatie met slavernij
<p>Waarom is Dirk Bas Backer met slavernij verbonden? Dirk Bas Backer (Amsterdam, 1816 – Apeldoorn, 1896) werd op 26-jarige leeftijd benoemd tot burgemeester van Apeldoorn.(1)...
Gezusters Spiering © Regionaal Archief Rivierenland
Gezusters Spiering
<p>Dat ook filantropische instellingen in Nederland profiteren van gedwongen arbeid van Afrikanen en Aziaten in de koloniën, blijkt uit het verhaal van de zusters Johanna...
Ambachtskwartier en equipagewerf, Johannes Rach, ca. 1780 © National Library of Indonesia, PD
Damiaan Hugo Staring: equipagemeester en ondernemer aan de Kaap
<p>Het leven van de Gelderse zeeofficier Damiaan Hugo Staring is op verschillende manieren verbonden met slavernij in de tweede helft van de 18e eeuw. Als...
Stanley Veldwachter © Alle rechten voorbehouden
Een symbool van je afkomst
<p>Het diorama van plantage Kerkshoven in de collectie van het Valkhof Museum in Nijmegen kreeg voor Stanley Veldwachter een belangrijke betekenis. “Lange tijd wist ik...
Louise von Barckhaus-Wiessenhütten (1763-1844), gehuwd Panhuys © Wikipedia: PD
Surinaams erfgoed op Middachten - deel 2
<p>Louise van Panhuys werd in 1763 te Frankfurt geboren als Frederike Auguste Louise van Barckhaus-Wiessenhütten. Haar vader was koopman, haar moeder zorgde ervoor dat ze...
Prent van Reinier Vinkeles in de uitgave van Reinhart, of Natuur en Godsdienst. 1791-1792 © Collectie Rijksmuseum
Elisabeth Maria Post
<p>De schrijfster Elisabeth Maria Post (1755-1812) ligt begraven op de natuurbegraafplaats van het Landgoed Tongeren. Zij is bevriend met de familie Rauwenhoff die op het...
Christina Martha door Mauritus Ver Huell. © Maurits Ver Huell, Museum Arnhem, GM 01361, PD.
Christina Martha Tiahahu en Maurits Ver Huell - Deel 1
<p>“Met eene kruis-Orangbaai van Noessa Laut werd bij ons aan boord gebragt, het hoofd der muitelingen van dat eiland, Paulus Triago, Radja van Aboeboe, vergezeld...
Waterkant, bij de Surinamerivier Paramaribo, in de tijd dat Van Herwaarden in Suriname woonde © Pierre Jacques Benoit, 1839, PD
Suriname en een koperslagerij uit Aalten
<p>Jacobus Hendricus van Herwaarden kwam uit een koperslagersfamilie in Aalten en ging met zijn vader en oom naar Suriname. Daar gebruikte hij het ambacht van...
Grafsteen van Arend van den Brandhof op de Algemene Begraafplaats in Terborg ©
Boeroes uit Gelderland: Arend van den Brandhof in Terborg
<p>Arend van den Brandhof, een dominee uit Veenendaal, doet in 1840 samen met enkele anderen een voorstel bij het ministerie van Koloniën voor een kolonisatie...
De Oude Jan in Velp, eerste helft twintigste eeuw © Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, CC BY-SA
Mabba uit Angola, alias Christiaan Lespau van de kust van Guinee
<p>In deze kerk in Velp deed op 21 april 1812 Mabba uit Angola belijdenis. Bij zijn doop, vijf dagen later in dezelfde Nederduits-gereformeerde kerk, nam...
Henri Thierry Daendels (1837-1926), vermoedelijk gefotografeerd op landgoed De Veenkamp, 1926. © Foto uit CODA archief, inventarisnummer GA-004968.
Hoe komt Apeldoorn aan de Daendelsweg?
<p>Nakomelingen uit maar liefst vijf generaties van de bekende gouverneur-generaal in Nederlands-Indië Herman Willem Daendels vestigden zich in Apeldoorn, dat te boek stond als een...
Schimmelpenninck van der Oije, 1875 © PD
Asueer Jacob baron Schimmelpenninck van der Oije (deel 1)
<p>Pita Schimmelpenninck van der Oije (Rheden, 1971) komt uit een oude Gelderse familie. Tot haar vijftiende woonde ze met haar ouders en broer in Ellecom,...
Onderkomens op de plantage Berg en Dal, waarvan Jacoba Marina deeleigenaar was © PD
Jacoba Maurina Spiering (Suriname 1806 - Zaltbommel 1865) - Deel 1
<p>Jacoba Maurina Spiering werd in 1806 in Suriname geboren als jongste dochter van Johanna Elisabeth Philippina Thomas en Frederik Hendrik Spiering. Toen Jacoba Maurina op...
Eerste pagina van het testament dat Lippert in 1765 in Arnhem laat vastleggen, dit testament was eerder opgemaakt in Suriname in 1730. Lippert machtigt de heer Opten Noorth het testament in Arnhem te registeren © Gelders Archief
Plantage Arnhem
<p>Albertus Lippert (1700-1767) is geboren in een katholieke familie uit Zevenaar, dat toen onderdeel was van het Hertogdom Kleef. In 1700 wordt hij gedoopt in...
Kelkglas met voet, tekst: ‘HET WELVAAREN VAN DE PLANTAGIE KLEINSLUST’ © Museum Arnhem
Wijnglas met wingewest in Museum Arnhem
<p>Een van de objecten uit de collectie van het Museum Arnhem waarop tot slaafgemaakten staan afgebeeld, is een kelkglas van Jacob Sang uit 1764.</p>
L. Darcis naar G. Morland, De vruchten van een vroege industrie en economie (1800) © Collectie Geldersch Landschap & Kasteelen (PD)
Een bescheiden geluid tegen slavernij op Huis Zypendaal
<p>Wie op zoek is naar sporen van slavernij in Gelderland, komt een keer bij Huis Zypendaal in Arnhem uit. De familie Brantsen die onder andere...
Portret en- face van Syntax Bosselman, 60 jaar oud, door Roland Bonaparte, 1883. Syntax Bosselman was één van de inwoners van het Surinaamse dorp, onderdeel van de Wereldtentoonstelling van 1883 op het Museumplein. © Bron: Stadsarchief Amsterdam, PD.
Freule Hartsen: slavernij en caritas
<p>Jonkvrouw Henriëtte Sarah Hartsen, beter bekend als freule Hartsen, werd op 22 oktober 1860 in een zeer welgestelde Amsterdamse koopmansfamilie geboren.(1) Zij was een dochter...
Schilderij Anne de Bye met zwarte bediende, ca 1690 © Wikimedia Commons, CC0
Zwarte bediende van Anne de Bye
<p>Nicolaas van Ravesteijn (1661-1750) schilderde rond 1690 Anna de Bye (1636-1713), vrouwe van Wayestein (Wadestein), die net als hij in Zaltbommel woonde. Naast haar is...
John Hoogwoud © Alle rechten voorbehouden
'Bewustwording van je eigen verleden is voor iedereen relevant'
<p>John Hoogwoud werd in 1957 geboren in Paramaribo. Hij woonde daar tot zijn veertiende en vertrok drie jaar voor de Surinaamse onafhankelijkheid met de boot...
Johanna Klein (1880-1944) © Van ‘t Lindenhoutmuseum
Gestolen kinderen of weeskinderen?
<p>Het onderzoek naar beide zusjes is grotendeels gedaan door Anne Marie Jansen. Hoe kwam dat? Anne-Marie wilde graag op een historische plek wonen en kwam...
Portret Ida Jacoba Reigersman © RKD
Gecompenseerden uit de Wageningse elite, deel 2
<p>In 1821 stierf Johannes Emilius Phaff in de Gelderse stad Wageningen. (1) De vader van deze kolonel, dominee Johannes Phaff, was ooit eigenaar van de...
Pendantportret Jan Bavius de Vries  toegeschreven aan Dominicus van der Smissen tussen 1750 en 1760 © RKD (Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis)
Jan Bavius de Vries
<p>Harderwijk staat bekend om de visserij, de Hanze en de Universiteit. Minder besef is er over de koloniale slavernij connecties van de oude Zuiderzeestad. Deze...
Portret van Jan van Riebeeck (1619-77), anoniem, ca. 1660 © Rijksmuseum, PD
Jan van Riebeeck – Culemborgers aan de Kaap
<p>Culemborger Jan van Riebeeck wordt door de VOC uitgestuurd om aan de Kaap de Goede Hoop een verversingsstation te vestigen. Onder zijn verantwoordelijkheid worden kolonisten-boeren...
Oranjestein, Kerkstraat 95 (Hees, Nijmegen). © CC0
Een Nijmeegs aandeel in de slavernij
<p>In 1821 trad koopman en later locoburgemeester van Nijmegen Wilhelm Triebels in het huwelijk met Anna Maria Bedloo, telg uit een Surinaamse plantersfamilie. Het kersverse...
Portret Marlène Melfor © Rens Plaschek, fotograaf
Een strijd voor gelijkheid
<p>Marlène Melfor (67) werd op Curaçao geboren, waar ze tot haar dertiende gewoond heeft. Op twaalfjarige leeftijd is ze zonder haar familie naar Nederland verhuisd,...
Landgoed Mariëndaal in Oosterbeek © Pim van Tend/Wikipedia, CC BY-SA
Landgoed Mariëndaal
<p>Landhuis Mariëndaal, van oorsprong een klooster, wordt in 1734 gebouwd in opdracht van Johan Brantsen (1699-1774) samen met zijn echtgenote, Hester Henriëtte de Vree (1712-1742).</p>
Marokkaanse muntjes - met dank aan Jennine Staring © Jennine Staring, in copyright
Tot slaaf gemaakt in Marokko
<p>Damiaan Hugo Staring is in Gendringen geboren als zoon van dominee Antonij Staring (1692-1740) en diens tweede echtgenote Anna Christina Lucretia Ver Huell (1703-1794). Zowel...
Inschrijving van de familie Pichot-Spiering 'uit Suriname' in het bevolkingsregister in de Gemeente Nijmegen in 1832 © Regionaal Archief Nijmegen
Clazina uit Suriname
<p>In september 1832 verhuisde Clazina met de familie Pichot-Spiering van Haarlem naar Nijmegen, naar de Vleeshouwerstraat. Clazina was 25 jaar, geboren in Suriname en lid...
Louise van Ommeren, 'Patriotse visie op slavernij' © Rijksmuseum CC-BY
Een geborduurd protest tegen de slavernij
<p>‘Komt, daar onse harten bloeden / Dat hier onse daden spreken / Op het zien van slavernij / Laten wij dit Muisje vrij.’(1)</p>
Damiaan Hugo Staring, maker en datum onbekend © Collectie De Wildenborch, in copyright
Slavenloon voor Damiaan Hugo Staring
<p>Binnen de Gelderse familie Staring worden sinds 1753 twee zilveren muntstukjes bewaard. Het zijn munten die de tot slaaf gemaakte tiener Damiaan Hugo Staring (1736-1783)...
Ooit stond hier kasteel Dordt, dat al deels afgebroken was toen Laurens Kleijn het in 1832 definitief liet slopen om er dit huis te bouwen. © Onbekend
Twee kinderen uit Guyana te Gorssel (deel 1)
<p>De familie Kleijn liet Huis Dordt in Gorssel bouwen na terugkeer uit Guyana in 1831. Kasteel Dorth werd ervoor afgebroken. Toen in Brits Guyana in...

Contactgegevens

Erfgoed Gelderland
Team mijnGelderland
Westervoortsedijk 67-D
6827 AT Arnhem

info@mijngelderland.nl

Inschrijven nieuwsbrief

mijnGelderland Sociale media

erfgoed gelderland

Contactgegevens

Erfgoed Gelderland
Team mijnGelderland
Westervoortsedijk 67-D
6827 AT Arnhem

E info@mijngelderland.nl