Een Afrikaans sieraad in een Gelderse greppel

Waarom eigenlijk niet? Het Romeinse Rijk was enorm groot. De Nederrijn boven Huissen lag aan de noordgrens. De zuidgrens van het rijk doorsneed noordelijk Afrika en oostwaarts strekte het zich uit tot in Egypte en Azië. Handelaren passeerden die grenzen, expedities kwamen voorbij de Sahara. En vanuit het koninkrijk van Aksum, in het huidige Ethiopië en Eritrea, bestonden al relaties met India, Perzië, Nubië én met de Romeinen (2).

Een kosmopolitische samenleving?

Migratie hoort bij zo’n uitgebreid gebied en handelsnetwerk. Schilderingen in Pompeii tonen dan ook een veelkleurige samenleving. Dichterbij bracht Brits onderzoek aan het licht dat in Engeland Afrikaanse militairen gestationeerd waren, terwijl ver buiten de legerkampen ook vrouwen uit Afrika woonden. De Britse archeologe Hella Eckhardt veronderstelt zelfs dat Engeland toen wellicht diverser was dan nu (3). 

Meer Afrikaans erfgoed

Of dat ook voor de Lage Landen geldt? Bij Bunnik was een militair uit noordelijk Afrika gelegerd en daar is een munt gevonden die naar Afrika verwijst. Om bij Gelderland te blijven: in de toren van de Hervormde Kerk in Dodewaard zat een grafsteen gemetseld van Marcus Traianus Gumattius, veteraan van de ruiterafdeling van Afrikanen, ‘ala Afrorum’ (4).

De Romeinse ring duidt in ieder geval op een relatie met Afrikanen. Dat geldt ook voor het bronzen beeldje, gevonden te Tiel, van een Afrikaans jongetje op een olifant. Mogelijk vormde het met nog twee of drie van deze figuurtjes de standaard van een lamp of bronzen vat (5).  Met de ring lijkt dit beeldje het oudste erfgoed in Nederland waarop een Afrikaan is afgebeeld.

De betekenis van de ring

De ring is gemaakt van git, een gefossiliseerd hout.  Zegt dat iets over het gebruik ervan? Van oudsher worden sieraden van git gemaakt, onder meer rouwsieraden. Sieraden van git zijn bijvoorbeeld aangetroffen in de Drentse Hunebedden. Was de ring soms ook een grafgeschenk? Of was de ring een liefdesgeschenk, ging het de drager om de heilzame werking van het git?

Het blijft gissen naar de betekenis van de ring toen (6). De ring heeft nu, hoe klein ook, voor mij het venster van Romeins-Gelderland definitief wijd opengezet, tot in Afrika. Naar een cultureel diverse samenleving die voor een groot deel bestond uit slaafgemaakten, waarin huidkleur, anders dan bij de trans-Atlantische slavernij, niet allesbepalend was. Sommige Romeinse wetten en gebruiken jegens slaven overleefden  echter de middeleeuwen, maar dat is een ander verhaal.  

Geïnteresseerd in meer verhalen over het slavernijverleden van Gelderland, Nederland of de wereld? Kijk dan vooral op de website van Mapping Slavery. 

Noten:

1. Deze beschrijving wijkt af. De beschrijving bij bij Collectie Gelderland luidt: 'een klein hoofd van een negroïd persoon. Het hoofd is enigszins gestileerd weergegeven met kroeshaar en sterk geaccentueerde lippen.’
   
2. The Guardian, 'Ancient Ethiopia gravesite treasure Rome'.
3. Leach, S., H. Eckhardt e.a., 'A Lady of York: migration, ethnicity and identity in Roman Britain’, in: Antiquity, Vol.84, deel 323:131-145 (Cambridge University Press, 2010). Zie ook: Phys, 'Roman era'.  
4. Romeinen.nl, De grafsteen in de hervormde kerk. Met dank aan Louis Swinkels, voormalig conservator van Museum het Valkhof. Hij attendeerde mij op deze steen en de twee andere objecten, een munt en het beeldje en heeft mij de foto’s van deze objecten gestuurd. 
5. Duiding is ontleend aan: Swinkels, L., ‘Een exotisch beeldje uit de Betuwe’, Nieuwsbrief Vrienden Museum het Valkhof Nijmegen (november 2010), nr. 24.
6. Voor deze veronderstelling zie ik geen grond: ‘De zwarte Afrikaan liet zich in Huissen kenmerken door een gitzwarte ring te dragen’. Uit: Evert van Ginkel,  ‘Zwarte man op zwarte ring; de ring die een Afrikaan kenmerkte'.

Rechten

Ineke Mok, Cultuursporen, CC-BY