Een bronzen portretkop van keizer Trajanus

Uit een Romeinse legerplaats (Vetera II)

Bronzen portretkop van Trajanus, eind 1ste eeuw n.Chr., gevonden vlakbij Xanten.

Deze bronzen kop van een wat oudere man is rond 1955 gevonden in de Rijn ten oosten van Nijmegen, vrijwel zeker bij baggerwerkzaamheden in de buurt van het Duitse Xanten. Daar lag vanaf het einde van de 1ste eeuw een Romeinse legerplaats (Vetera II) die in later tijd door de Rijn is overspoeld. Het bronzen portret toont een man met vele plooien in het gezicht, naar voren gekamde haren, geprononceerde wenkbrauwbogen en diep liggende, amandelvormige ogen, die oorspronkelijk waren ingelegd met email of glaspasta. Hij heeft een rechte neus, smalle lippen en een brede, krachtige kin.

Het maakproces

Het portret is gegoten met de "verloren was"-methode (à cire perdue). Bij dit procédé wordt een beeld gemodelleerd in was en daarna voorzien van een laag klei. De was wordt er vervolgens uitgestookt, waarna in de zo ontstane vorm het brons kan worden gegoten. Aan de binnenkant is de nog ruwe giethuid goed zichtbaar. De buitenkant van het beeld is zorgvuldig gepolijst. De kop is zeker geen afbeelding van een godheid, maar duidelijk een gelijkend portret van een hooggeplaatst persoon.

Wie was deze persoon?

Was het een hoge officier, een hoge ambtenaar of de keizer zelf? Het meest waarschijnlijk is dat het portret heeft behoord bij een bronzen beeld van een keizer in militaire uitrusting. In de Romeinse tijd was het gebruikelijk dat op alle belangrijke openbare plaatsen in de stad een beeld van de regerende keizer stond. En vanzelfsprekend ook in de legerplaatsen, want de macht van de keizer was afhankelijk van de steun van het leger. In onze streken zijn geen complete beelden van keizers teruggevonden, alleen delen ervan, zoals handen, tenen en vingers.

Hoog bezoek

Een vergelijking met portretten op munten en marmeren keizerkoppen brengt ons bij keizer Marcus Ulpius Traianus, die regeerde van 98 tot 117. Hij was het ook die de ontwikkeling van de nederzetting Noviomagus - in het westen van het huidige Nijmegen - stimuleerde, zijn familienaam Ulpia aan de stad verbond en haar rond 100 na Chr. stadsrechten verleende. Vanaf die tijd heette de stad officiee Municipium Batavorum Ulpia Noviomagus. Omstreeks dezelfde tijd gaf keizer Trajanus ook aan de nabijgelegen burgerlijke nederzetting in het huidige Xanten het stadsrecht en de naam Colonia Ulpia Traiana. Mogelijk houdt de oprichting van dit beeld van de keizer in de legerplaats in Xanten zelfs verband met zijn aanwezigheid in de provincie Germania Inferior in het jaar 98 na Chr.