Het Burgemeesterhuys aan de Vischmarkt 55/57 te Harderwijk

Militair, slavenhouder en bestuurder in Suriname

Willem Hendrik van Steenbergen (1725-1788 - ook Steenberch) komt 31 mei 1744 aan in Suriname, een 'gereformeerd officier' met dertien militairen.(1) Zelf van gegoede komaf, maakt hij snel deel uit van de koloniale elite. Het huwelijk in 1747 met Hendrietta Susanna de Vries (voor 1750-1883) zal daar zeker aan hebben bijgedragen. Zij is een dochter van de commandeur van Suriname en de zus van Jan Bavius de Vries. Willem Hendrik van Steenbergen en zwager Jan Bavius krijgen ook een zakelijke relatie, waarbij ze over en weer elkaars belangen behartigen.

Plantages in familiehanden

Willem Hendrik van Steenbergen is eigenaar van plantages aan de Commewijne en de Warappakreek, waaronder de plantages Dwingelo, Driesveld en Alderat. Vlakbij ligt plantage Bodenburg/Saffin van Jan Bavius de Vries. In 1753 wordt Van Steenbergen ontvanger van 'kassa tegen weglopers'. Uit dit systeem worden mensen betaald om marrons - slaafgemaakten die wegvluchten van de plantages - na te jagen en opnieuw gevangen te nemen.(2) In 1754 is Van Steenbergen raadsheer van het Hof van Civiele Justitie. In de periode 1755 tot 1762 – als het huis in Harderwijk wordt gebouwd – is hij lid van de Raad van het Hof van Politie en Criminele Justitie. In 1763 koopt hij de plantage Vriesenburg Nova van Jan Bavius de Vries, die zelf met zijn gezin sinds 1762 in Harderwijk woont.

Verzet en protest

De plantage Driesveld is deeleigendom van Van Steenberg en De Vries tot deze rond 1800 overgaat naar het negotiatie fonds Hudig en Whaley. In 1829 probeert de slaafgemaakte Jacquelina daar de directeur te vergiftigen. Haar verzet is gruwelijk bestraft. Het bekende anti-slavernijboek van M.D. Teenstra uit 1842 beschrijft haar verhaal: 'Jaquelina, van de plantaadje Driesveld, werd, wegens poging ter vergiftiging van haren Meester, een oude, stroeve paai, die haar bij herhaling den toegang tot haren minnaar bleef weigeren, ter dood veroordeeld, ofschoon de drijfveer dier misdaad, in mijn oog, van een 'verzachtenden aard was, echter werd zij, in 1830, door het Hof van Politie en justitie, ter dood veroordeeld'.(3)

Naar Harderwijk

Op 25 april 1768 varen Willem Hendrik van Steenbergen en Henrietta Susanna de Vries uit Suriname naar Rotterdam, 'meenemende de Aucasche bosneger genaamd Jacob, de vrije mulatte meisjes Maria en Maria van Breda, de vrije Mulatte Jonge Paulus en drie slaven als de Negers Cornelis en Quadrille en Negerin Marretje.' Een andere passagier is de 'Oud raad van Civiele justitie Frans Saffin met zijn desselfs negerjongen Arlequin.' Op hetzelfde schip, De Vrouwe Catharina, is ook een lading koffie, cacao, katoen, oud koper ingeladen.(4) De Aukaners behoren tot de zogenaamde marrons mensen die in vrijheid leefden in het binnenland van Suriname. Of Jacob ook helemaal vrijwillig meeging, is de vraag, net als bij de andere drie vrije personen die waarschijnlijk een vader van Europese en een moeder van Afrikaanse herkomst hadden. Van alle bedienden was er één een kok, die later Hendrik de Kock werd gedoopt. Van Steenbergen krijgt in 1768 het groot burgerschap van Harderwijk, maar lang woont het gezelschap niet aan de Vismarkt.(5) In het jaar na aankomst koopt Van Steenbergen, in 1769, kasteel Keenenburg in Schipluiden, gelegen nabij Delft.(6) Dankzij het kerkelijk register van Schipluiden weten we iets over Hendrik de Kock.(7) Van de anderen weten we helaas nog niets.

Een huis als doopgeschenk

Kort na het overlijden van zijn vrouw Hendriette Susanna (1783) geeft Willem Hendrik van Steenbergen het Harderwijkse burgemeestershuis als doopgeschenk, of pillegift, aan de neef van zijn vrouw Wilhelm Hendrik van Steenbergen de Vries (geboren 1752, zoon van Jan Bavius), een kapitein in het regiment Orange Vriesland, die tien jaar later het huis aan zijn oudere broer Johan Cornelis Franciscus de Vries verkoopt. Die is dan toegetreden tot het Harderwijkse stadsbestuur.

Dit is het tweede deel van een serie 'sporen van slavernijverleden in Harderwijk'. Lees deel 1, over Jan Bavius de Vries, hier.

Geïnteresseerd in meer verhalen over het slavernijverleden van Gelderland, Nederland of de wereld? Kijk dan vooral op de website van Mapping Slavery. 

Bronnen:

(1): Gereformeerd was in die tijd een aanduiding voor protestants, de godsdienst die nauw was verbonden met de Republiek, later Nederlands Hervormd. Nationaal Archief Gouverneursjournalen op 31 mei 1744. Nationaal Archief 1.05.03, inventarisnummer: 199, folionummer: 491.

(2): Surinaamsche Staatkundige Almanach voor den Jaare 1794.

(3): M.D. Teenstra, De negerslaven in de kolonie Suriname (1842), p. 156. & Jacqueline. Slavin van Plantage Driesveld, Landelijk Netwerk Slavernijverleden.

(4): Nationaal Archief.

(5): Streekarchivariaat Noord-West Veluwe, afdeling Harderwijk.

(6): De vorige eigenaar was Reinhard Menno Larcher uit Venlo, die met een andere zus van Van Steenbergen was gehuwd, Louisa Helena Anthonia van Steenberge die 24-8-1750 naar Suriname vertrekt, trouwt en weduwe wordt van Gabriel de la Jaille of Gaille. R.M. Larcher komt ook als luitenant naar Suriname.

(7): J.W. Moerman, in: Midden-Delfkrant, jr. 18, nr. 2 (12-5- 1994), p. 19. Zie ook: Bubobooks & Werkgroep Caraibische Letteren.

Rechten

Rune Sassen, Dineke Stam en Else Gootjes , CC-BY-NC