Maurits Ver Huell - Marineofficier, tekenaar en schrijver

Verschillende familieleden uit de twee belangrijke Gelderse patriciërsgeslachten Ver Huell en Staring waren bestuurlijk actief in Gelderland. Zowel zijn vader als beide grootvaders waren burgemeester in Zutphen, Doetinchem en Doesburg. De families hadden daarnaast generaties lang binding met de VOC en marine. Ook voor Maurits Ver Huell was een carrière als zeeofficier voorbestemd, onder de hoede van oom Carel Hendrik (held van Doggersbank en admiraal van Napoleon).

Kapitein-luitenant-ter-zee

Maurits diende in voor Nederland roerige tijden achtereenvolgens onder de vlag van de Bataafse Republiek, het Koninkrijk Holland onder Lodewijk Napoleon en als onderdeel van het Franse keizerrijk onder Napoleon. Na de vrede met Groot Brittannië in 1814 werd de ‘teruggave’ geregeld van de koloniën die door de Britten in 1806 afhandig waren gemaakt. In 1815, na de definitieve val van Napoleon, werd een vloot uitgezonden naar de Indonesische archipel om het gezag van de Engelsen over te nemen. Maurits Ver Huell kreeg toestemming om op non-activiteitstraktement naar Oost-Indië te reizen en daar als kapitein-luitenant-ter-zee dienst te doen. (1)

In Batavia werd hij eerste officier op het schip Admiraal Evertsen van de in Bemmel geboren commandant kapitein-ter-zee Dirk Hendrik Dietz (1766-1817). Toen deze onderweg naar Banda op zee overleed nam Maurits Ver Huell het commando over. Op 27 maart 1817 arriveerde het schip bij Banda Neira, waar op 2 april de machtsoverdracht van de Banda-eilanden aan het Nederlandse koloniale regime plaatsvond ten overstaan van Ver Huell. Later dat jaar was hij betrokken bij de grote opstand in de Molukken, beter bekend als de Pattimura oorlog.

Terug in Nederland trouwde hij in 1821 in Doesburg met Louise de Vaynes van Brakell. Het jaar erop werd zoon Alexander geboren. Het jonge gezin vertrok naar Rotterdam waar Maurits (onder)equipagemeester werd. Na zijn pensionering in 1850 verhuisde het gezin Ver Huell naar Arnhem, waar hij in 1860 overleed. Zowel Maurits, echtgenote Louise als zoon Alexander liggen in een familiegraf op de Algemene Begraafplaats van Doesburg.

Tekenaar, schrijver, verzamelaar

Maurits Ver Huell heeft zijn leven lang getekend en geschilderd. In Rotterdam werd hij lid van verschillende wetenschappelijke clubs en heeft hier zijn ervaringen in onder andere de Indonesische archipel in woord en beeld op papier gezet. In 1835-36 publiceerde hij de tweedelige Herinneringen van eene Reis naar Oost-Indiën. Hij gaf in de volgende jaren meerdere lezingen over zijn reiservaringen in Oost en West voor de Hollandsche Maatschappij van fraaie Kunsten en Wetenschappen en verzorgde ook (voornamelijk etymologische) illustraties bij wetenschappelijke publicaties. (2)

‘Kind der natuur’

Maurits Ver Huell was wat betreft zijn houding tot de natuur en andere culturen gevormd en beïnvloed door de ideeën van de Zutphense predikant en natuurkundige Jan Floris Martinet (1729-1795) en de Franse filosofen en wetenschappers Jean-Jacques Rousseau en Jacques-Henri Bernardin de Saint-Pierre. In de traditie van deze laatste twee beschrijft Ver Huell in zijn Herinneringen en ‘Levensherinneringen’ inheemse en tot slaaf gemaakte kinderen en jonge vrouwen zoals Ida en Roosje in termen van ‘edele wilde’ en ‘kind der natuur’ en representatief voor een inheemse bevolking, onschuldig en nog niet bedorven door invloeden van buitenaf, ofwel Europese decadentie. (3)

Van Fraassen en Klapwijk beschrijven Ver Huell treffend als volgt: ‘Door de bril van een paternalistische patriciër keek hij naar de benedenlaag van de samenleving en door de roze bril van een romanticus keek hij naar de exotische maatschappij’. Met de classificatie van ‘kind der natuur miskende Ver Huell echter dat Roosje, en vrouwen als zij, slachtoffer zijn van het koloniale slavernijsysteem en juist werden ontmenselijkt door de Europese bezetter in de archipel. De persoonlijke beleving van Ver Huell staat centraal en vormt de norm voor zijn interpretaties van de gedachten en beweegredenen van de inheemse bewoners en de slaafgemaakten. Ook wanneer Ver Huell zich op inlevende en gevoelige wijze uit over Roosje, Ida en later, tijdens de Pattimura oorlog, over Christina Martha Tiahahu, overal blijkt de diepgewortelde ongelijkheid die de basis vormt van het koloniale- en slavernijsysteem. (4)

Dit was deel vier. Lees ook de andere verhalen van dit spoor: Roosje in de herinneringen van Maurits Ver Huell, Ida en muskaatnotenperken en Nederland en Banda!

Geïnteresseerd in meer verhalen over het slavernijverleden van Gelderland, Nederland of de wereld? Kijk dan vooral op de website van Mapping Slavery. 

Noten en verder lezen

1 Nationaal Archief, Inventaris van het archief van het Ministerie van Marine, openbaar verbaal, 1813-1900, 2.12.01.32, verbaal 27 januari 1815; Hagen, Piet, Koloniale oorlogen in Indonesië (Amsterdam/Antwerpen 2018), p. 174.

2 Maurits Ver Huell heeft al tijdens de reis zijn ervaringen in de Indonesische archipel aan het papier toevertrouwd, in woord en beeld. Door schipbreuk op de terugreis is veel van zijn collectie, tekeningen en notities verloren gegaan. Jaren later heeft hij zijn herinneringen uitgegeven in het tweedelige reisverslag. Het familiearchief wordt tegenwoordig bewaard binnen het Gelders Archief, Museum Arnhem en Erfgoedcentrum en Bibliotheek Rozet in Arnhem. Een groot deel van de Collectie Ver Huell is op de websites van de verschillende instellingen online raadpleegbaar.

3 Hogenboom, Jeanne, ‘Schetsen op de plaats zelve: over de reisillustraties van Q.M.R. Ver Huell’, in: Arnhem de Genoeglijkste (1996), p.127; Ver Huell, Herinneringen I (1835), p.108-110. Vergelijk ‘Levensherinneringen’, Gelders Archief, Toegang 2039, inv.nr. 58, scans 0487-0490.

4 Fraassen/Klapwijk, Herinnering aan een reis naar Oost-Indië, p.27.

Een goede biografie is die van Chris van Fraassen, Een romanticus bij de marine. Het leven van Maurits Ver Huell tegen de achtergrond van zijn milieu en zijn tijd (Zutphen 2008). Dit werk is als cd-rom toegevoegd aan: Fraassen, Chris F. van & Pieter Jan Klapwijk, Herinnering aan een reis naar Oost-Indië. Reisverslag en aquarellen van Maurits Ver Huell, 1815-1819 (Zutphen 2008)."

Rechten

Aschwin Drost, Scriebe Diem, CC-BY