Gecompenseerden uit de Wageningse elite, deel 2

Ontstaan van plantage Zorgvliet

In circa 1745 werd plantage Zorgvliet opgericht door mr. Jacobus Staes van Halewijn, Heer van Werven. Deze Jacobus van Halewijn emigreerde in 1742 naar Suriname en had daar de hoge functie van Raad-fiscaal. Hij trouwde met Maria Emilia de la Rivière.In Suriname kregen zij een dochter: Jacoba Emilia van Halewijn. Toen Jacobus van Halewijn in 1746 stierf, kreeg Maria Emilia de la Rivière de plantage Zorgvliet in haar bezit. Vervolgens huwde Maria Emilia de la Rivière met drs. Johannes Phaff.(2)

Dominee en plantage-eigenaar

In 1742 kwam deze dominee Phaff naar Suriname. Hoewel dominee Phaff het christendom predikte, kreeg hij tegelijkertijd meerdere plantages in bezit via zijn eerste huwelijk.(3) Toen hij in 1749 trouwde met Maria de la Rivière, krijg hij nog een plantage in mede-eigendom: plantage Zorgvliet. Het eigenaarschap van deze dominee zorgde ervoor dat de plantage door slaafgemaakten ook wel 'domini' werd genoemd.(5) Johannes Phaff en Maria de la Rivière vertrokken na hun huwelijk naar Den Haag.(4) Hier kregen zij twee zonen: Johannes Emilius Phaff werd geboren in 1751 te Huize Werve. Van hun tweede zoon Maurits Adriaan Phaff is het onbekend wanneer en waar hij werd geboren.(6) Johannes Phaff keerde nog terug naar Suriname, in 1757, en kwam terug naar Nederland in 1760.(7) In tegenstelling tot haar man is Maria Emilia de la Rivière nooit teruggekeerd naar Suriname.(8) Johannes Phaff stierf in 1762, zijn vrouw in 1796.(9)

Militaire familie in Wageningen

Zoon Johannes Emilius werd militair en trouwde in Breda met Ida Jacoba Reigersman in 1766.(10) Uit dit huwelijk kwamen vier kinderen voort. Vanaf hun huwelijk woonden Johannes Emilius Phaff en Ida Jacoba Reigersman in Breda.(11) En vanaf ongeveer 1813 woonden zij in Wageningen. In 1814 ging Johannes met pensioen.(12) Hij was amateurschilder, net als zijn vrouw.(13) Het is waarschijnlijk dat dit Wageningse deel van de familie Phaff de koffieplantage Zorgvliet niet heeft bezocht. Daarnaast zijn er geen aanwijzingen gevonden dat slaafgemaakte personen een band hadden met de familie in Nederland.

In Wageningen woonden Johannes en Ida Phaff met hun kinderen en hun dienstboden op de toenmalige Achterstraat, de huidige Heerenstraat en Boterstraat. Specifiek woonden zij een tijdje in een van de huizen bij het statige Bassecour.(14) Dit is hetzelfde pand waar Andries Lau rond 1820 woonde met dominee Conrad Schwiers en zijn vrouw Mary Stafford.(15) Andries Lau, geboren als slaafgemaakte, werd vrij in Wageningen in 1823. Rond 1820 verhuisde de familie Phaff uit het Bassecour en kochten zij twee panden aan de ‘Agterstraat 266’, waarschijnlijk de huidige Boterstraat 26 en 28.(16)

Aandelen

Plantage Zorgvliet is via vererving, via de huwelijken van Maria Emilia de la Rivière en haar huwelijken met Jacobus van Halewijn en Johannes Phaff, in 1863 onder vijftien aandeelhouders onderverdeeld.(17) Elke zoon of dochter van Johannes Emilius Phaff en Ida Jacoba Reigersman erfde een aandeel van 30/360.(18) Een van de dochters, Jeanne Emilie Wilhelmine Phaff, erfde net als haar broers en zussen 30/360 aandeel in de plantage Zorgvliet. In 1821 trouwde Jeanne Emilie Wilhelmine met mr. Hermanus Bernardus van Daalen, notaris in Wageningen. De familie van Daalen kwam daarmee via Jeanne Wilhelmine Phaff aan aandelen in de plantage Zorgvliet.

Wageningse elite

Uit de verhalen van de families Phaff en Van Daalen blijkt uit dat de Wageningse elite een hechte gemeenschap was. De kinderen van oud-militair Johannes Emilius Phaff groeiden op in de binnenstad van Wageningen, om de hoek van notarissen, dominees, renteniers, zakenmannen en andere vooraanstaande Wageningers. Deze families deden zaken met elkaar en trouwden ook met elkaar, zoals zichtbaar in het geval van een van de dochters van Johannes Emilius Phaff. Door met stadsnotaris H.B. van Daalen te trouwen gaf Jeanne Phaff haar geërfde aandelen in plantage Zorgvliet door aan de dochters die voortkwamen uit dit huwelijk. Zo kwamen verschillende families in de Wageningse elite in aanraking met elkaar – en met slavernij.

Deze serie sporen over ‘gecompenseerden’ uit Gelderland is tot stand gekomen dankzij een samenwerking met de opleiding Geschiedenis van de Radboud Universiteit. Lees ook het Spoor van Inge de Vries over de familie van Daalen.

Geïnteresseerd in meer verhalen over het slavernijverleden van Gelderland, Nederland of de wereld? Kijk dan vooral op de website van Mapping Slavery. 

Bronnen en verder lezen:

1. Gelders Archief (GA) Burgerlijke stand Gelderland, dubbelen, Wageningen, archief 0207, inventarisnummer 2637, 08-08-1823, aktenummer 54.
2. F. O. Dentz, 'De familie Van Halewijn van de Werve in Suriname', De West-Indische Gids 13 (1), 531-533, (1932).
3. Dikland, koffie plantage Zorgvliet aan de Commewijnerivier (2000, aangevuld 2012).   
4. Idem. 
5. F.O. Dentz, 'De Herkomst en de beteeknis van Surinaamsche Plantagenamen', De West-Indische Gids 26(27) (1944-45) 147-161, aldaar 155; Dikland, Zorgvliet.
6. GA, Burgerlijke stand Gelderland, dubbelen, Lochem, archief 0207, inventarisnummer 3721, 02-04-1879, aktenummer 21.
7. Dentz, 'De Herkomst en de beteeknis'. 
8. Nationaal Museum van Wereldculturen, Plantage Sorgvliet.
9. Rotterdamsche Courant, 04-06-1796.
10. Stadsarchief Breda (SB), Trouwen nh Grote kerk 1762-1783, archiefnummer CB, Collectie DTB Breda, inventarisnummer 45, blad 233.
11.  SB, J.H. Roelants, Allerhande acten (Minuten), 1776, Notariële archieven Breda, inventarisnummer 1039, aktenummer 24.
12. M. Geerdink-Schaftenaar, Correspondentie van J.E. Phaff (2020).
13. RKD, Johannes Emilius Phaff.
14. Anton Zeven, Wie woonden waar in Wageningen?
15. Wageningers met Afrikaanse roots in de negentiende eeuw, mijnGelderland.
16. GA, Memoires van Successie Johannes Emilius Phaff, inventarisnummer 6, 0036 Memoires van Successie, Kantoor Wageningen, folio 234-237-240.
17. Nationaal Archief, Archief 2.02.09.08 Inventaris van het archief van de Algemene Rekenkamer 1814-1919: Comptabel Beheer, inventarisnummer 228 Plantage-slaven Suriname: plantages T-Z, NL-HaNA_2.02.09.08_228_0839, borderelnummer PL232.
18. Idem.

Rechten

Inge de Vries, CC-BY