Vitensterrein, ‘Hoge West’ te Zutphen

Waterzuiveringsbedrijf

De sanering van het waterzuiveringsbedrijf van Vitens op het Hoge West (Weg naar Vierakker) was de aanleiding om in 2018 en 2019 een archeologisch en historisch onderzoek uit te voeren. Hoewel het terrein door de waterleidinggebouwen en de vele leidingen sterk was verstoord, kwamen er in de fase van het proefsleuvenonderzoek zoveel vondsten en sporen aan het licht dat een opgraving zinvol werd geacht.

Opgravingen

De opgravingen hebben diverse vindplaatsen opgeleverd met een tijdsspanne van zo’n 8500 jaar. De oudste vondsten dateren uit het mesolithicum. Op de flank van het duin werd een zone van mesolithische bewoningssporen aangetroffen: kuilen, vuurstenen werktuigen en kookstenen. De vulling van de kuilen bevatte houtskool en een 14C-datering hiervan kwam uit op ca. 6.598BC (ofwel ca. 5.600 v. Chr) het midden-mesolithicum. Dergelijke kuilen zijn waarschijnlijk gebruikt om voedsel in te garen, waarbij het gebruik overeenkomsten had met kookkuilen die nu nog steeds over de hele wereld gebruikt worden. In deze kuilen worden kolen of hete stenen gelegd, het voedsel wordt op een rooster van bijvoorbeeld natte takken boven de kuil geplaatst, waarna het geheel overdekt wordt met aarde. Op deze manier wordt het voedsel gegaard.

Artefacten

De plek werd jaar op jaar opnieuw bezocht blijkt uit het vondstmateriaal, dat zowel duidelijk vroeg-mesolithische als midden-mesolithische componenten heeft. Tot die slotsom komen de archeologen vooral aan de hand van kenmerkende vuurstenen pijlspitstypen. Deze pijlspitsen duiden uiteraard op jacht. Daarnaast zijn er artefacten die duiden op het bewerken van huiden.

Ook zijn er aanwijzingen gevonden voor bewoning in de volle middeleeuwen. Een vijftal greppels lijken de periode elfde-twaalfde eeuw te representeren. Er is een 14C-datering (1058-1155), en verder is er wat kogelpot en Pingsdorfaardewerk (ca. 1050-1130) gevonden. Deze droge greppels lopen met het natuurlijke reliëf mee en gaven waarschijnlijk de grens tussen akkerland (hoog) en weiland (laag) aan, iets dat we vaak tegen komen bij middeleeuwse erven.

Greppels

Eén greppel staat daar haaks op en zal voor ontwatering zijn gebruikt. Middeleeuwse boerderijen zelf liggen vaak niet op de hoge kopppen, maar juist op de grens van hoog naar laag land. De fasering geeft aan dat het Hoge West in deze periode in ieder geval continu in gebruik is geweest. Verder werden twee greppels uit latere perioden aangetroffen. De ene greppel dateert vermoedelijk uit de veertiende eeuw en is op kaartmateriaal van de zestiende tot twintigste eeuw nog goed te volgen. Het is de grens tussen land met de naam Hoge West en de Laermansheuvel. Die laatste naam is vreemd, omdat hier geen heuvel was maar een flank van het Hoge West. Waarschijnlijk sloegen beide namen oorspronkelijk dan ook op dezelfde hoogte. De naam Laerman komen we als pachter in de buurschap Wesse tegen rond 1400. De tweede greppel lijkt in de zeventiende eeuw slechts kortstondig in gebruik te zijn geweest.

Loopgraaf

De opgraving heeft ook nog een loopgraaf uit 1945 opgeleverd. Het is een Duitse loopgraaf die deel uitmaakte van een uitgebreid netwerk van verdedigingswerken dat in het voorjaar van 1945 om de stad heen lag. Het aantreffen van zowel ontstekingen als doppen van brisantgranaten van Britse makelij doet vermoeden dat de stelling eerst door de Canadezen is beschoten, is ingenomen, en dat men van daaruit zelf beschietingen heeft uitgevoerd richting de stad, waar de Duitsers zich hadden teruggetrokken.

Dit verhaal is onderdeel van de Gelderse Archeologische Kroniek 2019.

Verder lezen:

De opgravingen zijn uitgevoerd door team archeologie van de gemeente Zutphen. De opgravingen zijn gepubliceerd: Bert Fermin, Diederik Rijs en Jos van Dalfsen, 'Mesolithicum, middeleeuwen en waterzuivering op het Hoge West. Archeologisch en historisch onderzoek naar menselijke activiteit op het voormalige Vitensterrein, Weg naar Vierakker 47 Zutphen', in: Zutphense Archeologische Publicaties 136 (2019).

Rechten

Bert Fermin en Michel Groothedde, CC-BY-NC