Beerputten en mestvaalten in Zutphen

Afval in de middeleeuwen

Uit onderzoek is gebleken dat een stad rond het jaar 1400 met circa zesduizend inwoners, jaarlijks gemiddeld zo’n vijfentachtig miljoen liter vloeibaar afval produceerde en ongeveer 1200 ton afval. Het mestafval werd verzameld in mestvaalten of gebruikt om terrein op te hogen, zoals de demping van de gracht bij de Groenmarkt, in Zutphen.

Ophaalsysteem en secreetgoten

In de vijftiende eeuw kwamen er regels, met de zogenaamde keurboeken. Hierin werd opgenomen dat iedereen bij zijn woning “een stille putte, privaet of heymelicheit” moest hebben die “vrij staen int lant sonser te dienen of te gaen in enigen graften of wateren.” Veel beerputten hadden een koepel tegen de stank. Later kwamen er overdekte ‘secreetgoten’ waarbij de ontlasting via de goot de gracht in liep. In Zutphen zijn hiervan overblijfselen gevonden.

Meer hygiëne

In de negentiende eeuw kwam cholera veel voor. Artsen en ingenieurs namen het initiatief voor een goede riolering en watervoorziening. In 1901 werd de Gezondheidswet landelijk ingevoerd. Hierdoor werden de gemeenten officieel verantwoordelijk voor riolering en schoon drinkwater.

Archeologisch onderzoek

In Zutphen zijn in de huizen in het oude centrum veel beerputten gevonden. Het toilet werd ook gebruikt als afvalbak, waardoor gebruiksvoorwerpen, botjes, graten, zaden en schillen eruit tevoorschijn kwamen. Aan de hand hiervan is geprobeerd de sociale status van de bewoners van het pand af te lezen. Voorbeelden hiervan zijn de beerput van familie Op ten Noort en die van de familie van Heeckeren in Zutphen.

Een beerput van lange duur

Van de steden op de zandgronden is bekend dat deze regelmatig werden geleegd. Dit verklaart ook de relatief weinige vondsten in de Oost-Nederlandse beerputten. Een gunstige uitzondering hierop is de vondst van de beerput van de Lange Hofstraat 5, te Zutphen. De put zat ingeklemd en was zeer diep, het werd daarom nooit geleegd. Daardoor zijn vrijwel alle vondst-lagen vanaf het midden van de vijftiende eeuw bij de opgraving in 1997 in de put aangetroffen.

Ontdek op de beeldbank van het Regionaal Archief Zutphen de oude beerputten van Zutphen!

Bronnen en verder lezen:

• Ed Taverne (red.) e.a., Nederland Stedenland (Nai010, 2012);
• M. Groothedde, H.E. Henkes, Vijf eeuwen afval, Zutphens stadhuis, keramiek en glas uit beerput 7, Zutphense Archeologische publicatie 38;
• Erfgoedcentrum Zutphen, Op de kaart;
• Wikipedia, Cholera negentiende eeuw;
• Wikipedia, Beerput;
• Wikipedia, Woningwet.

Rechten

Olga Spekman, CC-BY