De oorlogsjaren

De meidagen van 1940

Op tien mei 1940 vallen de Duitsers ons land binnen. De Maas-IJssellinie waarvan het Maas-Waalkanaal een onderdeel is moet ze tegen houden. De bruggen over het kanaal zijn hierbij van strategisch belang. Het Nederlandse leger weet de meeste te verwoesten. Alleen in Heumen gaat het mis. Enkele N.S.B.-ers vermommen zich als Nederlandse marechaussees en zeggen dat ze een groep van dertig Duitse ‘deserteurs’ begeleiden. De sluiswachter laat de hefbrug zakken en eenmaal op de brug beginnen de Duitsers te schieten. Het lukt de Nederlandse militairen niet meer de brug op te blazen. De Duitsers kunnen westwaarts rijden. Op diezelfde dag steekt het Nederlandse leger in Niftrik alle gebouwen die boven de dijk uitkomen in brand. Dit om te voorkomen dat de Duitsers vanaf deze gebouwen Ravenstein beschieten.

Verenigingsleven

In 1940 is in het gebied tussen Maas en Waal nog niet veel van de oorlog te merken. Er laten zich maar weinig Duitsers zien. Alleen in Druten en Wijchen is een Ortskommandatur. Maar allengs wordt de oorlog meer voelbaar. Eind 1941 stellen de Duitsers de Kulturkammer in. Ze willen hiermee de kunst en cultuur kunnen controleren. Elke vereniging moet lid worden. Maar vrijwel alle verenigingen weigeren en houden voorlopig op te bestaan.

Schaarste

Gelukkig hebben de meeste mensen in het gebied tussen de Maas en de Waal een moestuintje en een varken voor de slacht. De mensen lijden daarom weinig honger. Wel wordt het steeds moeilijker om aan allerlei goederen te komen.

Onderduiken

Jongens en mannen moeten in Duitsland gaan werken. Wie zich aan deze ‘Arbeitseinzatz ‘wil onttrekken, moet onderduiken. Ook joden moeten onderduiken. Het verzet zorgt voor onderduikadressen. Sommige verzetsstrijders moeten dit met de dood bekopen. Burgemeester Luske van Bergharen en Horssen is actief in het helpen van onderduikers. Als tijdens een razzia een aantal onderduikers wordt gesnapt, geven er drie, na ernstige martelingen toe, dat de burgemeester heeft bemiddeld bij het onderduiken. Luske komt in 1944 in het concentratiekamp Neuengamme terecht, waar hij op 43-jarige leeftijd overlijdt.

Ook pater Sebaldus uit Alverna helpt veel onderduikers en wordt daarvoor in kamp Vught gefusilleerd. In het algemeen worden er weinig mensen tijdens razzia’s opgepakt. Dit komt door goede waarschuwingssystemen. Zo hebben de sluiswachters in Weurt een telefoonketen: als er vanuit Nijmegen een Duits konvooi de sluis passeert, bellen ze naar caféhouders, die op hun beurt weer anderen waarschuwen. De molenaar in Wijchen zet bij een razzia de molenwieken in een bepaalde stand. Onderduiken gebeurt soms op vreemde plaatsten. Zo verbergt koster Hendrik van den Bovenkamp in Batenburg anderhalf jaar lang een joods echtpaar in de St. Viktorkerk. Pastoor Zijlmans in Beneden-Leeuwen verbergt een joods gezin op een zoldertje in de Alphonsuskerk.

Vliegtuigen

Maas en Waal ligt in de aanvliegroute naar het Duitse Ruhrgebied. Er komen veel vliegtuigen over. Ze maken een beangstigend kabaal en de mensen zijn doodsbang dat er een neerstort of zijn bommen afwerpt. In totaal storten 280 vliegtuigen in Maas en Waal neer. Bij luchtgevechten vluchten veel mensen de schuilkelders in.

Einde van de oorlog

Het bombardement op Nijmegen in februari 1944 telt ook veel Maas en Waalse slachtoffers. Gelukkig wordt in september 1944 Zuid-Nederland bevrijd. Maar het gevaar is dan nog niet geweken. Maas en Waal ligt tot mei 1945 in de frontlinie. In deze periode vallen de meeste oorlogsslachtoffers. 

Dit verhaal is onderdeel van het Verhaal tussen Maas en Waal. Het volgende venster is hier te vinden.

Bronnen en verder lezen:

• 'Pater Sebaldus Linders', Tweestromenland 169 (2016).
• P. Deurloo, De Nije Weg (Beuningen 2017).
• 'Bergharen in de oorlogsjaren', Jan van Gelderstichting.
• Horssen in de Tweede Wereldoorlog.
• Wamel in de Tweede Wereldoorlog.
• 'Het oorlogsverhaal van Leeuwen'.
• Erfgoed Heumen, 'De inval' (pdf).
• Wijchens Nieuws, 'Pater Sebaldus onderscheiden'.

Rechten

Adriaan Maters, Historisch Besef Beuningen, Redactie Tweestromenland, CC-BY-NC