Van Bovenberg tot Berkelruïne

Het sluitstuk van de Zutphense Nieuwstad

De Berkelruïne gezien vanaf de waterkant.

Foto 1/5

De Berkelruïne.

Foto 2/5

Zicht vanuit het westen op de Berkelruïne.

Foto 3/5

De Berkelruïne komt voor op vele ansichtkaarten.

Foto 4/5

Ridders van Gelre - Berkelruïne Zutphen

Video 5/5

De ommuring van de Nieuwstad, een uitbreiding van Zutphen in noordelijke richting, vindt zijn hoogtepunt in 1325 met de bouw van de Bovenberg, een gevechtswaardige waterpoort met drie bogen over de Berkel. Dit was een puur militaire fortificatie waarmee de Berkel afgesloten kon worden. Gebouwd met wachttorens, schietspleten en afsluitbare moordgaten, kantelen en een weergang in twee lagen.

Bovenberg

De oorspronkelijke benaming was Bovenberg, met als tegenhanger de eerder afgebroken Benedenberg aan het andere kant van de stad. Dat is waar de Berkel de stad weer verlaat en in de IJssel uitmondt. Wanneer de naam Bovenberg veranderde in Berkelpoort en daarna in Berkelruïne is nog onbekend.

Valhekken

Voor het neerlaten en optrekken van de valhekken in de bogen, zaten er sleuven in de pijlers. Op de eerste weergang die aansluit op de weergang rond de stad, stonden draaibare dwarsbalken met handspaken waar de kabels van de valhekken zich oprolden.

Hordijs of herstelwerk?

In de muur aan de veldkant zitten kleine rechthoekige openingen. Ooit bedacht iemand dat daar balken ingestoken konden worden om een hordijs te maken. Dat is een soort balkon aan de buitenkant. Via de grote rechthoekige gaten, die met luiken afgesloten konden worden, zouden dan stenen en ander materiaal in de boten van de vijand gegooid kunnen worden. Tijdens de restauratie van 2011 bleek dat die gaten niet ver genoeg doorlopen om een dragende balk in te steken. De gaten waren nodig om een steiger te kunnen bouwen voor herstelwerk.

Torens en kantelen

Om de hoogte van het optrekken van de valhekken te beperken, werden de bogen van boven tot halverwege gevuld met baksteen. Daar is nog één opvulling van over. Via trappen in de beide arkeltorentjes (arkel van erker), die dienden als uitkijk, was de tweede weergang met schietspleten en kantelen bereikbaar. Ruimte voor kanonnen was er niet, die waren tijdens de bouw nog niet aan de orde.

Poortersklokje

Als, vanaf 1772, om tien uur ‘s avonds het poortersklokje op de Broederenkerk luidde, werden de valhekken neergelaten en de stadspoorten gesloten. Dit ritueel hield stand tot 15 januari 1853. Het klokje luidt nog.

Verval en restauratie

Het militaire nut van de poort eindigde begin 1600, toen Zutphen een nieuw verdedigingsring bouwde. Er trad een tijd aan van verval. Tussen 1888-1890, 1951-1952 en 2010-2011 vonden restauraties plaats. Markant detail: er heeft nooit een vijand voor de poort gestaan.

De Berkelruïne is te bezoeken!