Zutphen filmstad

Eerste begin is moeilijk

Vanaf 1903 wordt Zutphen bezocht door reizende bioscopen. De glorietijd van de reizende bioscopen is na 1910 voorbij en de vaste bioscoop komt op. Op 10 augustus 1912 opent ‘Elite Bioscoop’ op de Berkelkade. Door financiële problemen lukt het niet om de bioscoop draaiende te houden en in mei 1916 sluit de bioscoop. Een nieuwe bioscoopexploitant opent op 11 augustus 1917 ‘Het Odeon’.

Opening Zutphensche Bioscoop Luxor

Op vijf oktober 1918 opent de Zutphensche Bioscoop Luxor (400 zitplaatsen) de deuren. Een schot in de roos! Zo vermeldt de Zutphensche Courant: “Bij de opening van Luxor was het zoo, dat het publiek zich aan den ingang verdrong om toch maar kaarten te kunnen krijgen.” Het succes neemt een vlucht in 1919, met stomme films met live begeleiding en een explicateur. Vanaf 1924 draaien de wekelijkse polygoonjournaals in doorlopende voorstellingen in Zutphen.

Een derde bioscoop

Door al dit succes wordt er op 4 februari 1925 een derde biscoop geopend in de Oranje Sociëteit: de Schouwburg-bioscoop. De start van de nieuwe bioscoop verloopt stroef en de eerste drie exploitanten gaan failliet. Pas met de komst van Johannes Sante Thedinga in 1937 krijgt de Schouwburgbioscoop een stabiel bestaan.

Tijden van terugval

In het interbellum breken moeilijke tijden aan voor de cinema. Er ontstaat discussie over de moraal van de cinema. Geregeld wordt er toezicht gehouden op toneel- en bioscoopvoorstellingen. Daarnaast is er door de crisis een afname van het aantal bioscoopbezoekers. Dit wordt nog verder in de hand gewerkt door de ingevoerde gemeentelijke vermakelijkheidsbelasting. Met het voortduren van de crisis in de jaren dertig stijgt echter ook weer de behoefte aan vertier. De gemeente ziet hierin aanleiding de vermakelijkheidsbelasting nog verder te verhogen tot 35%. Met de komst van de televisie vermindert de belangstelling voor de film en de Schouwburgbioscoop (1971) en Odeon (1983) sluiten.

Luxor: sluiting en wederoprichting

In 1950 wordt Luxor geschrapt voor het lidmaatschap van de Nederlandse Bioscoopbond. Luxor wordt een filmhuis. Het verschil met een reguliere bioscoop zit voornamelijk in de programmering. Een filmtheater is onafhankelijk en geeft meer ruimte aan internationale producties buiten de door de Nederlandse Bioscoopbond geëxploiteerde films. De vertoonde films brengen echter niet genoeg op, waardoor Luxor in 1987 moet sluiten. Al vlug worden er door verschillende partijen plannen ontwikkeld voor een herstart van het Luxor Theater. Uiteindelijk vindt op 28 april 1989 de heropening plaats.

Een modern filmtheater met een historische uitstraling

Tegenwoordig heeft Zutphen twee bioscopen: een commerciële bioscoop het Cinemajestic, geopend in 2008 en het Filmtheater Luxor. De uitstraling van het monumentale pand uit 1469 met een art-deco gevel en zaalinterieur uit 1925, maakt het zien van een film in Luxor een ervaring die refereert aan een lange geschiedenis in de filmvertoning.

Met speciale dank aan Greet Jongerling, zakelijk directeur Luxor Zutphen.

Bronnen: 

• Beleidsplan Luxortheater 2011-2015
• Prikkelend in hoge mate. Een geschiedenis van de bioscopen in Zutphen  ter gelegenheid van het 100 jarig bestaan van het Luxor theater op 5 oktober 2018 (Hans Heesen uitgeverij Siemes, 2018), blz 7-14,15-22, 23-26, 33-36,77-82,93-96.

Rechten

Olga Spekman, CC-BY-SA