Kasteel Oud-Wisch en kasteel Wisch in Terborg

Vanaf de zestiende eeuw gaan de heren van Bergh, Bronkhorst, Bahr en Wisch zich bannerheren noemen. Bannerheren zijn ridders die op het slagveld een zelfstandige afdeling mogen aanvoeren onder hun eigen banier. Zij hebben hierdoor meer aanzien dan gewone ridders. Een oud rijmpje over de vier bannerheren van het graafschap Zutphen bevestigt de reputatie van de heren van Wisch:

Bergh de rijkste, Bronckhorst de adellijkste, Baer de oudste, Wisch de stoutste.

Van de oude naar de nieuwe ‘borg’

De heren van Wisch stichten een kasteel dat in 1207 voor het eerst een vermelding krijgt. Het kasteel ligt aan de zuidkant van de Oude IJssel en ten westen van Gaanderen. Oud-Wisch heeft geen voorburcht, maar wel een kapel en een molen. Na de vijftiende eeuw woont er niemand meer op het kasteel. Een oorkonde maakt in 1291 melding van een nieuwe ‘borg’ die aan de overzijde, op de oostelijke oever van de Oude IJssel ligt. Daar ontstaat later Terborg. Dit nieuwe kasteel ligt op een gunstige plek, dicht bij de Oude IJssel en de handelsweg van Anholt naar Doetinchem en Doesburg. Kasteel Wisch grenst in het westen aan het landgoed van Huis Bergh.

Moeizame tweedeling in de heerlijkheid Wisch

Twee neven uit het geslacht van Wisch verdelen in 1390 de heerlijkheid. Het is onduidelijk of zij ieder de helft van éénzelfde burcht gaan bewonen of toch twee naast elkaar gelegen huizen. Van deze huizen blijft het zogenaamde ‘Stirumse’ huis tot 1583 in bezit van het geslacht Wisch. Het andere, het ‘Berghse’ huis, komt door het huwelijk van Stevina van Wisch in 1409 met Hendrik I van Homoet in handen van de familie Homoet. Kleinzoon Hendrik II van Homoet en Wisch, die blijft wonen op kasteel Wisch, verkoopt zijn helft van de heerlijkheid Wisch in 1486 aan Oswald I van den Bergh. De tweedeling veroorzaakt natuurlijk moeilijkheden. Joachim van Wisch verovert in 1528 het andere deel van kasteel Wisch op Oswald van den Bergh. Van het Berghse huis blijft alleen een toren staan. Oswald van den Bergh vraagt hertog Karel van Gelre om een gerechtelijke uitspraak in zijn voordeel, maar Joachim van Wisch weigert deze te erkennen. De hertog van Gelre laat zijn veldheer Maarten van Rossem Terborg in 1531 belegeren en innemen.

De plichten van pachters

Adellijke families geven vanaf de vijftiende eeuw hun land grotendeels in termijnpacht uit. Daar komen vaak andere verplichtingen bij: de toepacht. Ook de pachters van Wisch moeten verschillende hand- en spandiensten verrichten. Zo helpen zij na de dood van de vrouwe van Wisch in 1612 bij het uitgraven en opmetselen van een grafkelder op het koor van de kerk in Terborg. Er is daarbij een duidelijke taakverdeling: boeren met een kar en een paard moeten materiaal aanvoeren en zand wegbrengen. De minder vermogende keuterboeren doen het graafwerk. Maar de adellijke families hebben zelf ook verplichtingen tegenover hun pachters.

Hereniging van het bezit van Wisch

• In 1644 komt door koop de Berghse toren in Stirums bezit. Dit vererft tot aan de negentiende eeuw aan vorsten van Nassau-Siegen, de hertogen van Koerland en de markgraven van Brandenburg.
• In 1756 koopt de familie Steengracht en daarna het geslacht Van Nagell deze helft van Wisch.
• In 1849 krijgt het geslacht Van Schuylenburg Wisch in handen en maakt van de heerlijkheid Wisch weer één geheel.
• In 1944 treffen twee zware bombardementen het kasteel en komt jonkheer Richard van Schuylenburg om het leven. Zijn dochter Olga erft Wisch en trouwt in 1949 met iemand uit het geslacht Vegelin van Claerbergen.
• Vanaf 1951 laten zij het kasteel restaureren. In 1957 vindt, in samenwerking met de Stichting Vrienden der Geldersche Kastelen, herstel plaats van het rechthoekige hoofdgebouw en de vierkante en de ronde toren met zijn zestiende-eeuwse schijnvoegen, waardoor deze natuursteenimitatie de schijn van grotere weerbaarheid geeft.

Kasteel Wisch en park zijn in particuliere handen en niet toegankelijk voor het publiek, maar wel goed zichtbaar vlakbij het centrum van Terborg.

Bronnen:

• Jan Vredenberg (eindred.), Kastelen in Gelderland, Uitgeverij Matrijs, Utrecht 2013, p. 37, 43, 47, 59, 80, 388, 394-397, 408, 434-435.

Rechten

Ben Boersema, CC-BY