Kasteel Swanenburg in de Oude IJsselstreek

Van vroegmiddeleeuws kasteel naar torenruïne

Kasteel Swanenburg (ca. 1890-1900)

Tussen Gendringen en Megchelen in de gemeente Oude IJsselstreek ligt in een weiland nog het overblijfsel van de onderbouw van een ronde toren. Ooit was dit de linker toren van de voorburcht van kasteel Swanenburg. De grachten die dit kasteel omgrenzen, zijn vanaf de middeleeuwen tot in de negentiende eeuw verbonden met de rivier de Oude IJssel.

Onderdanig aan de hertog van Gelre

Lubbert van Swane, in 1272 eigenaar van een landgoed bij Werth in Westfalen, is vermoedelijk de eerste heer van de Swanenburg. Een halve eeuw later wordt Willem van Heeckeren genoemd als bezitter van het goed bij Werth en de Swanenburg. Verkoop brengt kasteel Swanenburg aan het begin van de vijftiende eeuw in handen van het geslacht Van Aeswijn. Enkele leden van die familie beschouwen Arnoud van Egmond niet als hun heer. Deze hertog slaat in 1425 vlak voor de Swanenburg een beleg op, dat binnen een week tot succes leidt. Het kasteel wordt een Gelders leen en de hertog beschouwt het als een ‘open huis’.

Vele verervingen en verkopen

De familie Van Raesfeldt komt door een huwelijk in 1462 in bezit van de Swanenburg en houdt deze tot in de zeventiende eeuw vast. Het kasteel wordt dan uitgebreid met een voorburcht en een huiskapel. Spaanse troepen plunderen in 1580 tijdens de Tachtigjarige Oorlog, in hun poging de opstand van de Nederlandse gewesten neer te slaan, het kasteel Swanenburg. Ze verwoesten het echter niet helemaal. Door vererving en verkoop volgen in snel tempo vijf adellijke families elkaar op.

Verbonden met de Oude IJssel

Een tekening van Abraham de Haen uit 1731 toont een door een gracht omgeven kasteel met een weerbare voorburcht. Een eeuw later, in 1832, laat een kadastrale tekening zien dat er één enkele gracht om hoofd- en voorburcht heen loopt. Verder wordt het hele terrein van het landgoed doorkruist en begrensd door een ingewikkeld stelsel van grachten, die in verbinding staan met de Oude IJssel.

De restanten van een weerbare burcht

In de negentiende eeuw sloopt men de weermuren en wordt het kasteel onder andere verhuurd als klooster. In 1900 wordt het landgoed geveild, nadat het al vanaf 1880 leeg staat. Onder voorwaarde dat het kasteel wordt afgebroken, koopt de familie Mey het, maar laat een toren van de voorburcht staan. Deze toren wordt tijdens de Tweede Wereldoorlog flink beschadigd en vervalt tot de huidige staat. Het weiland om de torenruïne heen verbergt eventueel nog fundamentresten.

Bronnen: