Het Kleigat bij Hotel Beekhuizen

Op deze kaart is te zien dat de Beekhuizense beek ontspringt in het terrein dat van oudsher aangeduid wordt als 'Den Bruil', een oud markebos. Vroege bewoners zullen hier een natte plek hebben gevonden, 'de Zomp'. Ze zullen de verschillende waterkommen bij deze 'Zomp' hebben vergraven om voldoende water op de watermolens te houden. Vanaf hier stroomde in vroegere tijden een beekje naar lager gelegen terreinen, dat de huizen langs de benedenloop van drinkwater voorzag. Deze bron, de toenmalige  'oorsprong' van de beek, werd eind 18e eeuw door de eigenaar van het landgoed Van Spaen verder vergraven tot de grote vijver.

Watermolens

Hij liet daarna hogerop ook een nieuwe sprengkop uitgegraven, het huidige 'Kleigat', en kwelplekken aldaar werden verder vergraven tot een sprengenbeek. Deze sprengenbeek werd tussen de 'Ketelbergh' en 'den Keijenbergh' verder naar beneden geleid. Al voordat 'het Kleigat' er was, werden er in de buurt van 'de Zomp'  sprengkoppen gegraven, opdat er meer water door de beek werd gestuwd. Deze werden 'het Koendersgat', 'de Paardenkolk' en 'het Mayengat' genoemd. Ze zijn nog te zien rechts van de Beekhuizenseweg, komend vanuit Velp, ter hoogte van de sportvelden. Dat extra water was noodzakelijk voor het aandrijven van meerdere watermolens (5 in totaal) langs de Beekhuizense beek.

Kaart van Van Geelkercken

Op de kaart van Van Geelkercken staat een boerderij met de naam 'Beeckhuijsen'. Dit 'erff ind guedt geheten Groet Beeckuysen, soe als dat in zyner bepaelinge mit uytdrifft, heyde, water ind weyde, voert mit alle zijnen rechten ind toebehoer, mit noch een malder saetslandt in Velper Enck, aen den Braem onder den Keyenberch […]' was in 1569 aangekocht van 'Everdt Vermaet ende Bibberich, zijn wijff.' Ook vanaf deze plek liep een gegraven sprengkop richting de lager gelegen beek. Meer westelijk staat 'Klein Beeckhuijsen' ingetekend. 'Oud Beekhuizen' was in de 19e eeuw een uitspanning vlak bij de 'Molen op Beekhuizen', die op het kaartje van J. Willemse uit 1823 ook genoemd wordt. De naam 'Oud Beekhuizen' wordt nog steeds gekoppeld aan het monumentale pand aan de Alteveerselaan 24, te Velp. (Zie: www.monumenten.nl/monumenten Monumentenbeschrijving 528754.)

Andere bronnen:

• Mehrtens U.M. en H.M.J. Tromp, De aanleg van BILJOEN en BEEKHUIZEN in de tijd van  J.F.W. baron van Spaen van Biljoen, Zeist, 1984.
• Moerman, J.D., 'Over de Veluwse beken', In: Tijdschrift K.N.A.G., 1934.
• Kerkkamp, H., 'Het beekje met zijn molens', In: Kasteel Biljoen en daar rondom, Broekerhave, Biljoen, Over- en Nederhagen en Beekhuizen te Velp, 1964, p. 120-128.

Rechten

Marianne Poorthuis, ErfgoedLeeft, CC-BY-SA