Evacuatie van Zaltbommel

Dolle Dinsdag

Op zondagavond 3 september hoort bezet Nederland de volgende boodschap vanuit Londen via Radio Oranje: ‘Gij weet dat de bevrijding voor de deur staat’. De dag daarna wordt Antwerpen bevrijd en op 5 september wordt op Radio Oranje gemeld dat de geallieerden inmiddels ook de Nederlandse grens zijn overgestoken: ‘Volgens officiële berichten hebben Britse troepen Breda bereikt’. Zo groot als de vreugde bij de meeste Nederlanders hierover is, zo groot is ook de paniek bij veel NSB’ers. Van de honderdduizend slaan er naar schatting zestigduizend op de vlucht op 5 en 6 september 1944.

Zaltbommel

In Zaltbommel is, net als in de rest van het land, de vreugde op Dolle Dinsdag groot, maar de kater op 6 september gigantisch. Op Dolle Dinsdag lieten de Duitsers de feestende Hollanders grotendeels maar op hun beloop, maar de dag erna is het ‘gewoon’ weer oorlog. De bevrijding blijkt nog lang niet zo dichtbij als veel mensen dachten. In Zaltbommel blijkt dit 6 september om 12:00, wanneer de stadsomroeper een trieste mededeling heeft. Vóór 15:00 moet iedereen de stad verlaten hebben, op straffe van de kogel. Een paar Bommelaren met essentiële beroepen voor de Duitsers, zoals de bakker, mógen juist niet weg en moeten blijven.

Waarheen?

De gedwongen evacués krijgen van de Duitsers de opdracht via de Spoorbrug en de Verkeersbrug de stad te verlaten, de Waal over. Niet iedereen houdt zich hier echter aan. Sommige Bommelaren proberen onderdak te vinden in de Bommelerwaard zelf: hier hebben ze immers meer familie en bekenden wonen, waar eventueel onderdak te vinden is. Richting het noorden is dat minder het geval voor veel Bommelaren.

Terugkeer

In de verzetskrant Trouw van 15 maart 1945 is een verslag van de gebeurtenissen vanaf september 1944 in de Bommelerwaard opgetekend. Hierin staat onder meer dat de geëvacueerde inwoners van Zaltbommel in december 1944 weer terug naar huis mochten van de bezetter. Ook kwam, volgens het artikel in Trouw, rond Kerstmis ’44 de na Dolle Dinsdag gevluchte NSB-burgemeester Boll weer opdagen in Zaltbommel. Hij werd ‘niet met open armen ontvangen’.

Bronnen en verder lezen:

• Omroep Gelderland
• Andere Tijden
• WO2GLD
• A. Vervoorn, ‘Geallieerden kregen de Bommelse brug niet klein’, in: Reformatorisch Dagblad (21-8-1991).
• Trouw, 15 maart 1945, via Delpher
• Cees Kooman, Zaltbommel 1942 – 1945: een gemeente onder nationaalsocialistisch bestuur (Zaltbommel 2008).

Rechten

Elmar van de Ree, CC-BY-SA