De Velhorst

Landgoed met vele namen en vele eigenaren

Een van de oudste (land)goederen in de buurt van Almen is de Velhorst. Tegenwoordig eigenaar Natuurmonumenten biedt gelegenheid er naar hartenlust te wandelen en fietsen in een oase van rust en ruimte en natuur- en cultuurhistorie.

Het huis op het landgoed, in sobere, middenachttiende-eeuwse baksteenarchitectuur, is ontstaan na ingrijpende verbouwingen in 1741 en 1819. Ook voor die tijd had het huis een roerige geschiedenis.

Vrollehorst, Varlehorst of Varlehorst?

De Velhorst is een van de oudste goederen in de omgeving van Almen. Het komt in annalen onder diverse benamingen voor. De huidige naam wordt vanaf 1506 gebruikt. Al in 1105 is er sprake van een Wenzo de Vrollehorst, waarschijnlijk een dienstman op een Hof van die naam. In 1313 hield Herbertus van Putten de Hof te Varlehorst in leen van de graaf van Gelre en waarschijnlijk zal er een horige hoeve bij gelegen hebben, want in datzelfde jaar horen we van een Wolterus de Varlehorst. Wat wij nu kennen als het landgoed Velhorst zal zijn voortgekomen uit het horige goed, eigendom van een familie die zich Van Verlehorst noemde, en de laatste vermelding daarvan is in 1420.

In vele handen

In de dan volgende eeuwen verwisselde het goed vele malen van eigenaar, door huwelijk en erfenis. Hendrik van der Leeuw, die in 1648 overleed, liet het goed na aan zijn dochter Helena, die in 1660 trouwde met Diederik van de Wall. Tot dusver stond op de Velhorst slechts een boerderij en pas deze Diederik stichtte een huis, dat naar hem ook wel 'Wallshuis' werd genoemd. In de achttiende eeuw sprak men ook van het Spieker op Velhorst, waaruit blijkt dat het hier om een vrij klein huis ging. Jan Carel Jacob van Löben Sels liet in 1819 de achterzijde van het huis ingrijpend verbouwen, waarbij de resten van het oude spieker werden verwijderd. In die tijd werden ook de bijgebouwen verbouwd en vergroot. Bekend wetenschapper Allard Pierson bracht zijn laatste levensjaar door op de Velhorst. Tegenwoordig bevinden zich op de Velhorst behalve het hoofdgebouw diverse authentieke boerderijen met beschilderde luiken en een tuinmanswoning. De bongerd en de broeihof zijn een lust voor het oog. Hier wordt met hulp van vrijwilligers de rijke tuinhistorie in leven gehouden.

Tekst naar: Jan Harenberg, CeesJan Frank en Natuurmonumenten