Aaltje Bannink laat zich niet verleiden

Aaltje en haar man Jan Bannink wonen op boerderij Kinkelerije. Op een avond komt domineeszoon Henricus Rumpius de boerderij binnenstappen. Vanonder zijn rok haalt hij een doek tevoorschijn met daarin ‘roggemeel, twee rijmen spek en enige eieren’. Hij vraagt haar die aan te pakken en met hem mee te gaan naar de voormalige pastorie. Daar wil hij ‘zijn wille’ met haar doen. Wat moet dit verleidelijk zijn geweest. Maar Aaltje is sterk. Henricus kan niet anders dan afdruipen.

Later probeert hij het opnieuw. Bij zijn laatste poging valt hij haar zelfs om de hals, kust haar en belooft ‘een schepel boekweit’ te brengen. Weer weigert Aaltje. Als hij veel later op deze verleidingspogingen wordt aangesproken, doet hij het af als ‘lacherij’. Hij was nog maar een kind, nog geen 12 jaar oud (in werkelijkheid was hij 19)! Justitie laat vervolgens Aaltje ondervragen.

Twee verklaringen

Het is inmiddels 1683 en Rumpius is inmiddels dominee als de rechter aan Aaltje vraagt wat er in 1674 precies is gebeurd. Alles wat ze zegt, wordt genoteerd, maar pas later uitgewerkt. Daarna leest de rechter die verklaring aan de ondervraagde voor en die tekent voor akkoord. Daarmee verklaart deze tevens dat het verslag waarheidsgetrouw is. Maar in dit geval is geen handtekening gezet, want Aaltje is inmiddels naar Ruurlo afgereisd om haar zieke moeder te verzorgen. Dat heeft de rechter althans genoteerd.

Twee dagen later is Aaltje terug, want dan legt ze een verklaring af op verzoek van de dominee. Deze heeft ze wél ondertekend. Hierin staat dat Aaltje geweigerd heeft de tekst van de rechter te ondertekenen. Aaltje: ‘Er stond niet wat ik verteld had. Hij had van alles weggelaten en … toegevoegd. De dominee was destijds nog maar een kleine jongen. Het was alleen maar ‘kinderwerk en lacherij’. Dát heb ik verklaard, maar dát stond niet in het verslag. Daarom heb ik geweigerd te tekenen.’

Maar wat is de waarheid? Door wie is Aaltje onder druk gezet? Door de rechter of door Rumpius? De rechter is geen fan van deze dominee. Maar Rumpius vecht voor zijn ‘eer, goede naam en faam’.

Naar Zutphen

Begin 1684 wordt Aaltje gedagvaard bij het (hogere) landdrostengerecht in Zutphen. Je bent dan verplicht om te verschijnen. Aaltje komt echter niet. Maar na een tweede oproep gaat ze wel. Haar wordt gevraagd: ‘Waarom bent u de vorige keer niet gekomen?’ Aaltje: ‘Ik moest vlas hekelen voor mijn landheer. Bovendien was mijn kind ziek, zo ziek dat het de dag erna gestorven is.’

Ze wordt een derde keer gedagvaard, nu voor 18 maart. Maar de dag ervoor komt de dominee bij Aaltje. Hij heeft een brief bij zich. ‘Deze brief komt van de rechtbank’, zo zegt hij. Er staat in dat ze morgen niet naar Zutphen hoeft. Rumpius zegt nog: ‘Ik sta voor alle hinder en schade in.’ Aaltje antwoordt kordaat: ‘Maar ik ga wel.’

Op 18 maart gaat ze inderdaad naar Zutphen. Bij de rechtbank wordt ze gemaand om de waarheid te spreken. Dit ‘op poene van verlos van ziel en zaligheid’. Dan leest de Zutphense rechter voor wat de Hengelose rechter destijds heeft opgeschreven, en vraagt: ‘Klopt dat?’ ‘Ja, dat klopt’, antwoordt ze. De rechter vraagt dan: ‘Heeft dominee Rumpius u na dat verhoor dronken gevoerd met brandewijn of andere sterke wateren en u zo misleid om een andere verklaring af te leggen?’ Aaltje geeft geen antwoord. Dat zegt genoeg.

Rechten

Alice Garritsen, 2022, CC-BY-NC