24/7 tussen de bakstenen

Vijftig jaar in dienst bij steenfabriek De Rijswaard

Mardi Kamphuis (1953) groeide op tussen de bakstenen. Nét 17 was hij toen hij startte bij steenfabriek De Rijswaard in Aalst. De fabriek werd zijn leven. Na een dienstverband van een halve eeuw ging Mardi met pensioen. Tussen 1970 en 2020 veranderde er veel.

De Rijswaard in Aalst begon in 1900 en is uitgegroeid tot een van de grootste landelijke spelers in de bakstenenbranche. Met een productiecapaciteit van meer dan 130 miljoen bakstenen per jaar en zo’n 136 soorten stenen. Het productieproces verloopt sinds 2008 volledig automatisch.

Oorspronkelijk was het procedé van klei-aanvoer, voorbewerking, stenen vormen tot drogen en stoken zeer arbeidsintensief. Rond 1930 had De Rijswaard nog zo’n tweehonderd medewerkers en meerdere paarden die dit zware werk deden. Maar mens en dier maakten gaandeweg plaats voor machines. Nu monitoren acht mensen de productie, die zeven dagen per week doorgaat. Trots blikt Mardi terug op zijn aandeel in de veranderingen: ‘Innoveren deed je eigenlijk constant. Het kan altijd ergens beter.’

Steenovengasten

"Mijn roots liggen in het Overijsselse Fortmond. Daar stonden twee steenfabrieken: Fortmond en Het Haasje. Mijn vader werkte bij Het Haasje als persmachinist van de steenpers. Toen ik acht jaar oud was, verhuisden we naar wat de koloniehuizen werd genoemd. Daar woonden nog meer arbeiders van de steenfabriek. Je had mensen en steenovengasten, daar was een duidelijk verschil tussen. Het was wel zwaar, maar toch geen slecht werk."

Voor een kwartje

"Mijn neven werkten er ook. Ik was acht of tien jaar toen ze vroegen: wil je een kwartje verdienen? Nou, dat wilde ik wel. Er stonden droogrekken met stenen die rechtop gezet moesten worden. 'Opsnijden' heet dat. Dan deed ik de onderste drie plankjes en hoefden zij niet door de knieën. Als je geen zin had was het ook goed, hoor. Maar voor een kwartje kon je toen drie ijsjes kopen." 

Naar Aalst

"Steenfabriek Het Haasje werd gesaneerd en we verhuisden naar Aalst, Gelderland. Mijn vader werd persmachinist bij De Rijswaard. Ik was toen 12 jaar en heb hier nog een halfjaartje op de lagere school gezeten. Daarna naar de technische school in Gorinchem om elektricien te worden. Elektronica vond ik prachtig! Ik was niet echt een sterleerling. Ze zeiden: elektricien, dat is voor jou te hoog gegrepen. Metaalbewerking lukte ook niet, hoofdzakelijk door de zenuwen."

Bekend en veilig

"Mijn vader zei: je gaat maar werken. Ik was een manneke van net 17. Hij introduceerde me bij De Rijswaard. Daar werkten toen zo’n 64 man en drie paarden. Op 3 augustus 1970 begon ik. Eerst bij de steenpers, daarna gaf mijn vader me steeds meer ander werk. Ik had nooit iets anders dan bakstenen gezien. Het voelde allemaal heel bekend en veilig aan. Dat heeft me wel geholpen." 

Voortgezet in de bloedlijn

"Mijn vader was best wel trots. Het werk in de steenfabriek werd voortgezet in de bloedlijn. Voor hem was die steenfabriek alles. Dat heeft hij aan mij doorgegeven. Heel dat bakproces is een 24/7 proces, dat blijft maar doorgaan. Mijn geboortedatum is ook 24/7, dus dat zat me gewoon in het bloed. En als het eens niet wil, zei hij, dan slaap je er een nachtje over of tel je tot tien, voordat je verdergaat. Hij was ook heel secuur. Dan wordt het wel eens moeilijker, maar dan ben je gelijk aan het leren, zei hij."

Carrière 

"Ik heb weinig in het productieproces gezeten, soms moest ik invallen. Er kwamen steeds meer elektrisch en elektronisch gestuurde machines bij. Dan kom je weer uit bij wat ik altijd al had willen doen. De fabriek kreeg een eigen elektricien. Dat was Aard Hogeboom, hij was mijn leermeester. Ik hielp altijd al mee met reviseren en opknappen, dus mechanisch werd ik er steeds meer bij betrokken. Toen kwam ik in de werkplaats terecht, waar we machineonderdelen maakten."

Volautomatisch

"Later kwamen die programmeerapparaten van Siemens om machines mee te besturen. Zat ik op de computer te programmeren in plaats van te schroeven en draadjes om te steken. Je maakte voortdurend de afweging: hoe kan ik het het beste aanpakken, wat werkt het snelst? Hoe meer producten met de minste middelen, dan had je het gewonnen. Het gaat nu allemaal volledig automatisch. Er is alleen monitortoezicht. Je raakt vrijwel geen stenen meer aan. Alleen als er iets fout gaat."

Gouden jubileum

"Eigenlijk zou ik in 2019 al met pensioen gaan. Maar ik heb gevraagd of ik de 50 jaar mocht volmaken. Op 3 augustus 2020 was mijn gouden jubileum. We waren met z’n drieën. Vanwege corona was er geen feest. Een jaar later hebben ze een boottocht met een diner georganiseerd. Toen hebben we toch lekker feestgevierd met al het personeel.

Ik kom trouwens nog regelmatig op De Rijswaard."


Rechten

Interview: Vincent Wibier, tekst: Lucienne Bartels Tekst & Erfgoed, 2024, Regionaal Archief Rivierenland, CC-BY-SA

  • Sprekende Herinneringen

  • Industrie

  • 1950-2000

  • Zaltbommel

  • Archieven

  • Rivierengebied

Relevante links

Verwante verhalen

Lees meer

Contactgegevens

Erfgoed Gelderland
Team mijnGelderland
Westervoortsedijk 67-D
6827 AT Arnhem

info@mijngelderland.nl

Inschrijven nieuwsbrief

mijnGelderland Sociale media

erfgoed gelderland

Contactgegevens

Erfgoed Gelderland
Team mijnGelderland
Westervoortsedijk 67-D
6827 AT Arnhem

E info@mijngelderland.nl