Surinaams erfgoed op Middachten - deel 1

Aquarel 1 – Landschap in Suriname, ofwel plantage Berg en Dal 

We beginnen bij de grootste aquarel (50 bij 70 cm) die bij de RKD vermeld staat als Landschap in Suriname en door Van Panhuys zelf View of Surinam is genoemd.(1) Het werk ziet er blauwig uit, kan zijn dat het verkleurd is, maar aannemelijk is dat we hier niet zomaar een willekeurig landschap zien, maar de Blauwe Berg en de bebouwing van plantage Berg en Dal aan de Surinamerivier. Het idee dat het hier gaat om plantage Berg en Dal wordt gesterkt door enkele afbeeldingen van plantage Berg en Dal waarop deze heuvel eveneens te zien is. Achter de berg vangen we nog een glimp op van een kerktoren. 

De aquarel geeft niet alleen informatie over de soorten bebouwing, maar ook over de vaartuigen die toen gebruikt werden, alsof Van Panhuys de kijker hierover uitvoerig wilde informeren. We zien een kajak, vrachtbootjes waarop de goederen zoals koffie en suiker vanaf de plantages naar de stad werden geroeid voor verkoop en verder vervoer naar de Republiek. Er zijn drie tentboten met respectievelijk acht, zes en vier roeiers, terwijl de bootsman staand achter de overkapping aanwijzingen geeft. Wie er worden vervoerd is niet te zien, maar onder de overkapping zaten doorgaans de Europese bestuurders of plantagehouders, veilig beschut tegen regen en zon. In de kajak lijkt een vrouw te zitten, gekleed in een panji, de andere boten worden door mannen geroeid, zonder kleding. Net als de vrouw werden zij waarschijnlijk in slavernij gehouden. Verder rechts aan de oever bevindt zich nog een aantal personen, wat zij doen, is niet zo duidelijk. 

Aquarel 2 - Landschap bij Paramaribo

De tweede aquarel, aangeduid met Landscape of Paramaribo in Surinam toont het plein, het huidige Onafhankelijkheidsplein, dat ooit dus wat glooiend was en waarop runderen graasden. Daarachter is de Surinamerivier te zien, rechts het hoekhuis aan Waterkant, bekend vanwege de beruchte bewoonster Susanne Du Plessis. Het verhaal gaat dat zij onderweg in een boot de baby van een vrouw in slavernij overnam toen het maar niet ophield met huilen. Ze hield het kind net zo lang onder water tot het verdronk. Deze wrede daad leeft voort in Suriname; vindt iemand dat je een Duplessis-streek hebt geleverd, dan heb je heel wat goed te maken. 

In het hoekhuis startte de stadsbrand van 1821 die bijna geheel Paramaribo in de as legde. Iets naar rechts is het oudste nog bewaarde café van Paramaribo te zien, de Dixiebar. En aan de oever zien we de trap richting de rivier, aangelegd rond 1770 en die ook met de verhoging van de kade een paar jaar geleden, is behouden. Hier werden de Afrikaanse mannen, vrouwen en kinderen gedwongen aan land te gaan, om als slaven te worden verkocht aan de hoogste bieder. Voor een deel van hen stond de prijs tevoren vast; zij waren in Afrika ‘op bestelling’ aangekocht. Een wachter, een wachthuisje in het midden, die onder een dek van palmblad kan schuilen tegen de zon of de regen, aan weerzijden palen, waarschijnlijk voor de lantaarns. En natuurlijk zien we de vrouw links, een mand op haar hoofd, een kindje op haar rechterzij, ze passeert het gouvernementshuis waarvoor de imponerende tamarindebomen staan. 

Aquarel 3 - Fort Zeelandia bij Paramaribo

De volledige titel van dit schilderij staat op de achterkant en is door de RKD ook in zijn geheel overgenomen: Fort Zeelandia near Paramaribo in Suriname with in the background Chief Commissioner of Suriname Charles Bentinck, his nephew F.C. Bentinck and a groom. Dit is wat ze wilde tonen aan de kijkers, hoewel er veel meer te zien is, want wat te denken bijvoorbeeld van de inheemse personen op de voorgrond, die beter te zien zijn dan de twee Bentincks en de staljongen?

Om je een voorstelling te maken van Fort Zeelandia in de tijd van de slavernij is deze aquarel waardevol. Hier bijvoorbeeld werden slaafgemaakten naar toegebracht en opgesloten in de kerker aan de cour, in afwachting van hun veroordeling. In de kern lijkt het fort op het huidige fort, maar de kerk, de gracht en de bruggen eromheen, zijn evenals de wachters, allang verdwenen.

Met de naam Bentinck krijgen we een vermoeden van de relatie tussen Van Panhuys en Middachten. Die relatie komt aan de orde in deel 3. Tijd om eerst in het volgende blog aandacht te besteden aan de schilderes Louise van Panhuys zelf en haar connectie met Suriname.

Dit is deel 1 van een driedelige serie over de schilderijen van Van Panhuys. Lees deel 2 hier, en deel 3 hier.

Geïnteresseerd in meer verhalen over het slavernijverleden van Gelderland, Nederland of de wereld? Kijk dan vooral op de website van Mapping Slavery. 

Bronnen:

(1) Met dank aan dhr. Conijn, conservator van kasteel Middachten, die de achterkanten van de aquarellen heeft gefotografeerd waarop de oorspronkelijke titels staan.

Rechten

Ineke Mok, CC-BY