© PD.
© Museum Arnhem, GM-01361, PD
© Henk van Rinsum, collectie Tropenmuseum Amsterdam, TMnr_20017956,...
Auteurs, biografen en historici hebben vanaf midden negentiende eeuw bij de beschrijving van Christina Martha Tiahahu veelvuldig teruggegrepen op de 'Herinneringen van eene reis naar de Oost-Indiën,' die Maurits Ver Huell in 1835-1836 in twee delen publiceerde. Aan haar verhaal zijn vanaf het begin veel fictieve elementen toegevoegd.
Dit gebeurde al door Ver Huell zelf, die Christina Martha, net als eerder al Roosje, beschrijft met de hem kenmerkende Europees paternalistische houding en gelijkertijd vol verwondering en romantische bewondering. Oprecht geïnteresseerd en met empathie, niet zelden ook bijzonder denigrerend over de inheemse bevolking. Bij zijn beeld worden bijbehorende waarden en karaktereigenschappen toegedicht. (1)
Na, of bij het schrijven van zijn 'Herinneringen' raakte Ver Huell opnieuw zo geïnspireerd door Christina Martha, dat hij haar gebruikte als personage in een fictieve liefdesgeschiedenis. ‘Christina Martha. Oostersch-Romantisch-Historisch-Tafereel’ speelt tegen de achtergrond van de Pattimura oorlog. Op 28 februari 1837 droeg Maurits deze vertelling voor bij de Rotterdamse afdeling van de prestigieuze Hollandse Maatschappij van Fraaije Kunsten en Wetenschappen. (2)
In loop der tijd werden door latere auteurs veel ‘nieuwe’ fictieve elementen en gebeurtenissen toegevoegd aan het karakter en de daden van Christina Martha. Zacharias, auteur van de Indonesische staatsbiografie over ‘Martha Christina’ schrijft dat de historische bronnen buitengewoon schaars zijn en de overgeleverde verhalen overwoekerd door verzinsels. (3) Op Nusalaut of binnen de familie Tiahahu lijkt geen lokale orale traditie te zijn geweest die het leven en verhaal van Christina Martha vanuit haar perspectief heeft voortgebracht. (4)
Het voortleven van Christina Martha als Martha Christina is niet per se gebaseerd op historische werkelijkheid en de reden voor de opvallende omdraaiing van de voornamen blijft onduidelijk. Martha Christina is in 1969 uitgeroepen tot Pahlawan Kemerdekaan Indonesia, ‘Heldin van de Indonesische Vrijheid’. Als Pahlawan nasional, nationale heldin, is zij van onschatbare waarde als instrument en verbindende factor in het grote en verscheiden Indonesië. Een land vol littekens uit het verleden – aangebracht door koloniale bezetters en de verschillende regionale en religieuze bevolkingsgroepen onderling. Net als Pattimura wordt Martha Christina ingezet door maatschappelijke organisaties en ter inspiratie van jongere generaties. Daarnaast speelt zij een belangrijke rol bij de emancipatie van meisjes en vrouwen. Keerzijde van deze institutionalisering van Indonesische geschiedenis is, speciaal voor de Molukken, dat net als de koloniale geschiedschrijving, de Indonesische geschiedenis een opgelegd verleden is. (5)
De historische Christina Martha, zo ongelukkig, kwetsbaar en eenzaam in gevangenschap aan haar einde gekomen, leeft voort in de sterke en onafhankelijke vrouw Martha Christina en is zo levende geschiedenis geworden. De rol van Martha Christina als agent naar zelfbeschikking en -bestemming is uiteindelijk in oorsprong gebaseerd op het beeld dat Maurits Ver Huell van Christina Martha creëerde. Zijn verhaal over haar hartstochtelijke inzet en strijd vormde de basis van mythe- en beeldvorming. Al blijft het tragische leven van de jonge vrouw helaas grotendeels ongrijpbaar, de historische Christina Martha mag niet worden vergeten en verdient herinnering.
Geïnteresseerd in meer verhalen over het slavernijverleden van Gelderland, Nederland of de wereld? Kijk dan vooral op de website van Mapping Slavery.
Noten:
Aschwin Drost, Scribe Diem, CC-BY
Sporen van slavernijverleden
Oost - West
1700-1800
Arnhem
Arnhem e.o.
