Gecompenseerden uit Hummelo: Anna Maria Schas (1800-1891)

Na het overlijden van Anna Fontane in 1820 worden de aandelen van de plantage verdeeld over haar kinderen en kleinkinderen. Op deze manier erft kleindochter Anna Maria Schas (1800-1891), getrouwd met een Gelderse baron uit de Van Heeckeren familie, 3/21^ste aandeel in de plantage.

‘Tegemoetkoming’ in 1863

De aandelen van Anna Maria Schas zijn, naast van haar grootmoeder, afkomstig van een tante, twee ooms en haar jong overleden zus. Door de afschaffing van de slavernij op 1 juli 1863 ontvangt Anna Maria als eigenaar ƒ 11.914,29 (ongeveer € 127.000,-) als ‘tegemoetkoming’ voor het wegvallen van eigendom: de slaafgemaakten in haar bezit.(2) Na de afschaffing van de slavernij heeft plantage Dijkveld nooit contractarbeiders aangetrokken, zoals bij andere plantages in de kolonie wel gebeurde. De plantage werd verkocht en in 1880 formeel opgeheven.(3)

Een plantersfamilie

Anna Maria wordt in december 1800 in Paramaribo geboren als dochter van Daniël François Schas (1772-1848) en Juliana Andresa Roepel (1777-1811). Anna Maria’s voorouders aan moederskant zijn betrokken bij plantage Dijkveld. Haar vader Daniël François Schas is in 1814 door Koning Willem I benoemd tot lid van de Raad van Koophandel en Koloniën. Hij is ook eigenaar van de plantages Esthersrust en Barbados die in 1853 worden verkocht.(4) De plantages in het bezit van de familie Schas worden door de slaafgemaakte personen ook wel Skassi genoemd.(5)

Verzet op plantage Dijkveld

''De slaven-bevolking van de plantage Vrouwenvlijt heeft geweigerd naar Dijkveld te vertrekken, omdat zij van de koffij-kultuur tot de suiker-kultuur moest overgaan, ’t welk zwaarder arbeid vereischt. Met behulp van 28 man der landelijke schutterij heeft men haar daartoe gedwongen.''

Dit bericht is te lezen in de Opregte Haarlemsche Courant uit 1850. Een slavenmacht die van plantage Vrouwenvlijt naar plantage Dijkveld wordt verplaatst verzet zich. De reden van het verzet: arbeid op een suikerplantage was veel zwaarder en gevaarlijker dan op een koffieplantage. Het verzet van de slaafgemaakten van Vrouwenvlijt was niet op zich zelf staand. In hetzelfde krantenbericht lezen we van nog een slavenmacht die weigert overgeplaatst te worden. Weer een andere groep vlucht de bossen van het binnenland in. (6) De omstandigheden op de suikerplantages waren zo slecht dat verplaatsing naar deze plantages zelfs als straf werd gebruikt. (7)

Zal Anna Maria van deze opstand op de hoogte zijn geweest? Wat zal ze er van gedacht hebben? In Nederland was het gesprek over de afschaffing van de slavernij gaande. Hoe reageert de familie Schas en van Heeckeren op deze ontwikkelingen? We weten het helaas (nog) niet.

Lees meer over plantage Dijkveld.

Kasteel Enghuizen in Hummelo

Anna Maria trouwt met de Gelderse baron Frederic Florent Jacques Henry van Heeckeren van de Cloese (1799-1870). Hij is een gedecoreerde luitenant-kolonel die de Militaire Willems-Orde en de Orde van de Nederlandse Leeuw ontvangt voor zijn optreden in de Belgische Revolutie van 1830. Daarnaast is hij onder andere Kamerheer van de Koning. Het stel woont op verschillende plekken, waaronder ’s-Gravenhage, Amersfoort en Leiden. Op de documenten van plantage Dijkveld uit 1863 staat aangegeven dat Anna Maria op dat moment in Hummelo woonachtig was. Zij bevindt zich op dat moment waarschijnlijk in kasteel Enghuizen, het grote landgoed dat haar dochter via huwelijk met baron Van Heeckeren van Enghuizen in bezit krijgt.(8)

Dit spoor over ‘gecompenseerden’ is onderdeel van een serie, gemaakt door studenten geschiedenis van de Radboud Universiteit.

Geïnteresseerd in meer verhalen over het slavernijverleden van Gelderland, Nederland of de wereld? Kijk dan vooral op de website van Mapping Slavery. 

Bronnen en verder lezen:

(1) P. Dikland, Suikerplantage Dijkveld aan de Surinamerivier (2005), PDF.

(2) Nationaal Archief, 2.02.09.08 Inventaris van het archief van de Algemene Rekenkamer 1814-1919: Comptabel Beheer, scans 313-362.

(3) P. Dikland, Suikerplantage Dijkveld aan de Surinamerivier (2005), PDF.

(4) ‘Transporten’, Surinaamsch Weekblad (10-07-1853).

(5) F. Oudschans-Dentz, ‘De Herkomst en de Beteekenis van Surinaamsche Plantagenamen’, De West-Indische Gids 26 (1944-1945), 161-180, alhier 158.

(6) ‘Haarlem, 31 December’, Opregte Haarlemsche Courant (01-01-1850).

(7) A. van Stripriaan, Surinaams Contrast. Roofbouw en overleven in een Caraïbische plantagekolonie, 1750-1863 (Leiden, 1993), 165-166.

(8) Hummelo.nl, ‘Landgoed Enghuizen’, & Hummelo.nl, ‘Kasteel Enghuizen (1835-1948)’.

Rechten

Myrthe Groote, Radboud Universiteit , CC-BY-NC