Opgravingen in Harderwijk-centrum

In de Donkerstraat zou het nieuwe riool op de plaats van het oude komen, maar op de Markt was voor een nieuw tracé gekozen. De locatie van de opgraving midden in de stad zorgde voor veel belangstelling. Er stonden continu tientallen mensen aan de rand van de put. Een voorafgaand bureauonderzoek bracht de archeologische verwachtingen in beeld. In de Donkerstraat zou de stadsbeek doorkruist worden. Deze beek heeft een middeleeuwse oorsprong en is in de loop der tijd overkluisd geraakt. Hoewel niet veel mensen het weten, stroomt de stadsbeek nog steeds onder de stad door en zijn er overkluisde delen waar men er nog door heen kan lopen.

Minderbroederkerk

Uit de historische bronnen is te destilleren dat op de Markt tot circa 1590 de Minderbroederkerk stond met een kerkhof daaromheen. Na de sloop van de kerk werd de lege plek als marktplaats ingericht. De Minderbroederkerk dateerde uit de late dertiende eeuw. In de huidige Hortus is nog een hoog opgemetseld deel van de muur van deze kerk te bezichtigen. Daarnaast werd op basis van de kadastrale minuut uit 1832, waarop op de Markt met vage lijntjes nog een structuur is weergegeven, de funderingen van de waag verwacht. Opvallend aan het bodemprofiel over het gehele riooltracé is de ophogingslaag van circa anderhalve meter dikte. Wanneer deze is aangelegd, is niet geheel duidelijk, maar vermoed wordt dat tot in de late middeleeuwen het straatniveau een stuk lager lag. Op bijna twee meter diepte werd de bodem van de stadsbeek aangetroffen. De beekwand was bekleed met grote zandstenen platen. De stenen platen zijn blijkbaar als bouwpakket aangeleverd, want elk had een ingekrast Romeins nummer. Hoewel de overkluisde stadsbeek officieel niet meer in gebruik is, wordt er kennelijk toch nog wel op afgewaterd.

Badeendje

De archeologen vonden in de vulling op de bodem een rood plastic badeendje. Op de kruising van de Hondegatstraat en de Hoogstraat werd op twee meter diepte een oud straatniveau aangetroffen. Dit bestond uit kleine stammetjes die dwars op de Hoogstraat waren georiënteerd. Deze constructie was eerder al waargenomen bij de aanleg van ondergrondse afvalcontainers in deze straat. De theorie is dat de oudste kern van Harderwijk langs deze straat lag. De benaming van Hoogstraat (Hoge straat) doet vreemd aan, wanneer je bedenkt dat het niveau van de knuppelweg twee meter onder maaiveld ligt. Toch ligt het toenmalige straatniveau bijna een meter hoger dan het oorspronkelijke maaiveld in het zuidwesten van de stad. Al snel kwam in de sleuf op de Markt het zware muurwerk van de fundering van de Minderbroederkerk tevoorschijn. Alhoewel de fundering van de kerk niet helemaal blootgelegd kon worden, moet de totale omvang van de tweebeukige kerk ongeveer 58 x 21 meter zijn geweest.

Skeletten

Van de vloer van de kerk zijn ook delen teruggevonden. Het betrof een bakstenen vloer die in patronen was gelegd. Bij een opening in de noordmuur werden naast de bakstenen vloer ook zandstenen platen gevonden. Hoewel de rioolwerkzaamheden onder hoge tijdsdruk stonden, is er gezocht naar een mogelijkheid om het riool aan te leggen zonder dat het muurwerk gesloopt zou moeten worden. Dit is in nauwe samenwerking met de gemeentelijke projectleider gelukt! In de sleuf van het nieuwe riool werd een twintigtal (delen van) skeletten gevonden, in vroeger tijden begraven op het kerkhof van de Minderbroederkerk. De muur die rond het kerkhof heeft gelegen, is ook terug gevonden. Die is op last van het stadsbestuur rond 1400 opgetrokken om te voorkomen dat misdadigers aan hun terechtstelling zouden weten te ontkomen door over de gracht rond het kerkhof te geraken, waardoor ze zich binnen de kerkelijke immuniteit bevonden en hun straf konden ontlopen. In de noordwesthoek van de huidige markt werden de resten van de waag teruggevonden. Het betrof een bouwwerk van circa 16 x 9 meter. Al vóór 1800 is de waag afgebroken en werden zijn werkzaamheden elders ondergebracht. Tijdens de graafwerkzaamheden werd in de westelijke muur van de waag een grote beerput aangetroffen. Ook in dit geval was het mogelijk het muurwerk te sparen en was behoud in situ mogelijk.

Dit verhaal is afkomstig uit de Gelderse Archeologische Kroniek 2015.

Rechten

Maarten Wispelwey, Gelderse Archeologische Kroniek 2015, CC-BY-SA