Rechtspraak op het Herenhul in Engelanderholt

Klaringen in de open lucht

De opstelling van banken inzichtelijk gemaakt door de Ridders van Gelre (Gelredag 28-10-2017)

Foto 1/4

'Caerte van de bancke van Engellanderholt' Johan Houten 1563, zijaanzicht

Foto 2/4

'Caerte van de bancke van Engellanderholt' Johan Houten 1563

Foto 3/4

Ridders van Gelre: Eingelanderholt Herenhul (Omroep Gelderland)

Video 4/4

Op het Herenhul, nabij Apeldoorn, vinden in de middeleeuwen in de open lucht rechtszaken plaats. Er worden voornamelijk zaken behandeld waarbij een van de partijen in hoger beroep is gegaan tegen een eerdere uitspraak. Ook de rechtspraak voor een groot gedeelte van de ridderschap vindt hier plaats. Tevens is de locatie vele jaren gebruikt als vergaderplaats van het Hanzeverbond, het zgn. Keulse kwartier.

De eerste schriftelijke bewijzen voor rechtszaken op het Herenhul komen uit 1227. Er zijn ook klaarboeken gevonden uit de vijftiende eeuw met daarin ongeveer vierhonderd uitspraken. Na 1470 wordt de rechtbank tijdelijk niet meer gebruikt door onrust in Gelre. Zowel Frankrijk als het Habsburgse Rijk proberen Gelre in hun bezit te krijgen. Als Gelre in 1543 onderdeel wordt van het Habsburgse Rijk keert de rust langzaam terug. In 1563 wordt er voor het eerst weer een rechtszaak gehouden in Engelanderholt.

Klaringen

De rechtbank op het Herenhul wordt voornamelijk gebruikt voor klaringen. Deze worden bijeengeroepen door de hertog en zijn bedoeld om rechtelijke uitspraken van lagere rechtbanken op te helderen, dit is een vorm van hoger beroep. Klaringen zijn erg belangrijk en worden dan ook altijd geopend door de hertog, die de rechtszaak ook (gedeeltelijk) voorzit.

Ridderschap

Een groot gedeelte van de ridderschap bestaat uit ministerialen of onvrije dienstlieden. Dit is een juridische stand en zij hebben een eigen dienstrecht. In de vijftiende en zestiende eeuw werden de rechtszaken van deze ridders altijd op het Herenhul behandeld. Voor de ministerialen gelden namelijk aparte straffen.

Belang neemt af

Er zijn op de Veluwe in de middeleeuwen voorzieningen voor vergaderingen zoals banken en een loods waarin deze opgeslagen kunnen worden. De rechtspraak vindt plaats in de open lucht maar dit is niet erg comfortabel. Klaringen kunnen soms drie weken in beslag nemen en daarom wordt in 1573 besloten de inleiding van de terechtzitting op het Herenhul te houden, de zitting in Arnhem en het oordeel na afloop op het Herenhul op te lezen. Het belang van het Herenhul neemt dan dus duidelijk af. Vanaf 1626 vindt er geen rechtspraak meer plaats op het Herenhul in Engelanderholt.

Bronnen

Ciska van der Genugten, ‘Herenhul, rechtspraak in het Engelanderholt’ in: Martijn Boosten, Het verborgen verleden van het Engelanderholt (Apeldoorn 2016), 86-92, alhier 86-91.
Hans Smit, ‘Het herenhul te Engelanderholt’ in: B.G.J. Elias, Veluwse en andere geschiedenissen (Hilversum 2010), 83-98, alhier 86-87, 92.
Johanna Maria van Winter, ‘De Gelderse ridderschap’ in: I.D. Jacobs, Het hertogdom Gelre: Geschiedenis, kunst en cultuur tussen Maas, Rijn en IJssel (Utrecht, 2003), 310-314, alhier 310-312.