Progressieve concentratie

De gewoonte om na de gemeenteraadsverkiezingen te komen tot zogenaamde 'afspiegelingscolleges', waarbij de grote partijen in de gemeenteraad naar verhouding werden beloond met wethouderschappen, werd niet meer door iedereen als vanzelfsprekend gezien.

Polarisatie

De roep om duidelijkheid in de politiek had eind jaren zestig geleid tot polarisatie tussen links en rechts. Het moest volgens sommige sociaal-democraten ook tot politisering van de gemeentepolitiek komen. Ter linkerzijde was er dan ook een sterke drang tot 'progressieve concentratie': de linkse partijen moesten al vóór de verkiezingen gemene zaak maken en ook na de verkiezingen, bij de collegevorming, gezamenlijk optrekken. De steeds meer gezamenlijk optredende christen-democratische partijen en de VVD, wezen de progressieve plannen voor dergelijke program- of meerderheidscolleges echter af en wensten vast te houden aan breed samengestelde colleges.

Progressief Akkoord

Het zou na de gemeenteraadsverkiezingen van 1970 uitsluitend tot afspiegelingscolleges komen. Lang niet overal kwam de 'progressieve concentratie' van de grond en vaak bleven PvdA, PSP, PPR en D66 gescheiden opereren. Van de drie grote steden in Gelderland kwam het in Arnhem en Apeldoorn wel al voor de verkiezingsdatum tot een akkoord tussen de linkse partijen, die zich inschreven onder de naam Progressief Akkoord.

Progressieve colleges

In Arnhem bleef de progressieve concentratie na de collegevorming in stand, maar moest links de bestuursmacht delen met christen-democraten en liberalen. In Nijmegen leidde frustratie bij de progressieve partijen over de decennialange dominantie van de katholieken weliswaar tot een gezamenlijk programma van PvdA, PPR en D66, maar de kieslijsten bleven gescheiden. Nergens werden na de verkiezingen progressieve colleges gevormd.

Statenverkiezingen van 1978

In Arnhem leek het er na de Statenverkiezingen van eind maart 1978, waarbij de progressieve partijen gezamenlijk ruim vijftig procent van de stemmen behaalden, even naar uit te zien dat een links programcollege aanstaande was. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van eind mei vielen de progressieven echter terug naar krap 45 procent. In oktober 1979 leidde een conflict over de opstelling ten aanzien van de kraakbeweging tot het vertrek van de PvdA uit het breed samengestelde college. CDA en VVD bleven over als coalitiepartijen, links zat in de oppositie. De eerder verlangde duidelijkheid was er gekomen, alleen niet zoals de sociaal-democraten voor ogen had gestaan.

Deze tekst is een verkorte versie van een lemma uit het werk 'Gelderland 1900-2000' (eindredactie: Dolly Verhoeven).

Rechten

Alexander van Kessel