Winkelen in stijl

Winkelen als tijdverdrijf

De buitenkant wordt bij het nieuwe winkelen belangrijker dan de binnenkant van een winkel. Het spreekwoord ‘goede wijn behoeft geen krans’ hoort bij de oude beschaving, waarin de kwaliteit van de inhoud vooropstaat. De nieuwe cultuur gaat daar anders mee om. De visuele illusie aan de buitenkant wordt doorslaggevend. De aanschaf van artikelen wordt niet alleen bepaald door wat nodig is maar ook door wat en wie men wil zijn.

Reclame

Er ontstaat een explosieve groei van reclame-uitingen. De relatief bescheiden uithangborden van de oude winkels worden vervangen door opvallende en soms kolossale geschilderde muurreclame. Welke je overigens tegenwoordig weer ziet terugkomen (Pastoorstraat 18, zie afbeelding 2). Rond de negentiende eeuw zijn veel gevels en puien bedenkt met reclame zoals bij het koffiehuis aan de Arke Noachstraat 7 (zie afbeelding 3). Een ander mooi bewaar voorbeeld zijn de geveldecoraties te vinden bij Kerkstaat 14 (afbeelding 4) Hier is nog steeds een slagerij gevestigd met varkenskoppen en een wapenbord van hofleverancier.

Publiekstrekkers

Het publiek moet verleidt worden. Zo worden er al rond 1900 door de Vereeniging Voor Vreemdelingen Verkeer etalagewedstrijden georganiseerd. Daarnaast hebben ook de 'Arnhemse Winkelweken' een grote populariteit. Vrijwel de gehele Arnhemse middenstand doet mee door acties, verkoopstunts, versierde etalages en feestelijkheden.

Een nieuw straatbeeld

Vanaf de jaren twintig van de vorige eeuw trekken de laatste welgestelden en rijke middenstanders weg uit het centrum. De bovenwoningen worden verhuurd aan minder draagkrachtigen. De benedenverdieping wordt verbouwd tot winkel. Ook worden winkelhuizen gesloopt en verrijzen er warenhuizen op straathoeken van belangrijke winkelstraten zoals de nieuwbouw in 1922 van het modemagazijn Voss op de hoek van de Rijnstraat en de Grote Oord. In de tweede helft van de twintigste eeuw breidt het winkeloppervlak enorm uit. Grotere winkelketens kopen naast elkaar gelegen panden op en bepalen in toenemende mate het gevelbeeld (Bervoets Roggestraat, 1951, zie afbeelding 8).

De winkelpui gaat met de mode mee

In de tweede helft van de negentiende eeuw worden de winkelpuien ontworpen door architecten van plaatselijke of nationale bekendheid, waaronder de Arnhemse architecten J.W Boerboom (Rijnstraat 22, 1888, Rijnstraat 55 1889), A.R Freem (Jansplaats 32-33 en hoek Koningstraat-Beekstraat). W.G.Welsing mag hierbij niet onbenoemd blijven. Hij zal na 1905 naam maken als huisarchitect vanwinkelketens als De Gruijter en Vroom & Dreesman. Het pand aan de Rijnstraat 80-81 werd door hem nog ontworpen voordat hij nationale roem behaalde. Een ander pand welke door hem is ontworpen is Roggestraat 43. Dit pand heeft elementen van de Jugendstil en Art deco.

Deze laatste stijlen zijn ook nu nog populair. Elementen zijn onder andere te vinden bij een pand aan de Bakkerstraat 7. Ook worden door architecten of aannemers voorbeelden van winkelpuien of specifieke ornamenten overgenomen uit modellenboeken en catalogi. Hierdoor ontstaat de zogenaamde eclectische stijl (1840-1910). Deze stijl kenmerkt zich door het naast en door elkaar combineren van allerlei elementen ontleend aan verschillende stijlen uit het verleden. Er zijn van de eclectische stijl in Arnhem vele voorbeelden te vinden waaronder Bakkerstraat 5,10, 18 en 67 en Koningstraat, 2-3 en 84.

Na het bombardement van de Tweede Wereldoorlog zijn veel panden verwoest. Bij de wederopbouw komen sommige winkelstraten, zoals de Looierstraat, onder invloed van het functionalisme, de Nieuwe Zakelijkheid en Het Nieuwe Bouwen, een nieuw aanzien. De scheiding tussen de buiten- en binnenruimte wordt opgeheven door middel van de zogenaamde inloopetalages. Een bijzonder voorbeeld is te vinden aan de Looierstraat 35 (1954). Zo is te zien dat het vertrouwde straatbeeld voortdurend aan verandering onderhevig is.

Bronnen:

• Winkelpuien in Nederland, ontwikkeling en architectuur, Jan Jehee, uitgever WBOOKS 2015, ISBN 978 94 62580121
• Langs lunchrooms en luxezaken, historische winkels in de binnen stad van Arnhem, C.J.B.B.Frank, uitgeverij Matrijs 2008, serie Arnhemse monumenten nummer 21, ISBN 978 90 53453612

Rechten

Olga Spekman, CC-BY