Moscowa, een monumentaal gedenkpark

Het ontstaan van Moscowa

De Gemeente Arnhem besloot in 1873 het terrein van de voormalige ontginning-boerderij Moskowa aan te kopen. In 1874 werd begonnen met de aanleg van de begraafplaats Moscowa en in 1876 vond de eerste begrafenis plaats. Er was niet direct veel belangstelling, omdat de Arnhemmers moesten wennen aan het feit dat de begraafplaats zes kilometer van de stad lag. De belangstelling groeide echter gestaag en anno 2021 heeft Moscowa ongeveer vijfentwintigduizend graven en urn-plaatsen. 

Van vele gezindten

Al sinds 1864 ligt op de top van de Galgenberg de Joodse begraafplaats. Deze begraafplaats is tot op heden nog steeds eigendom van de Joodse gemeenschap en heeft haar eigen toegangspoort en beheerderswoning. Doordat bij de start van Moscowa de belangstelling nog gering was, werd het zuidelijke deel van de begraafplaats verkocht aan de drie Rooms Katholieke parochies van Arnhem. Hierdoor konden de katholieken hun doden in gewijde aarde begraven. In een hoekje ongewijde aarde werden, tegen gereduceerd tarief, tot in de jaren zestig de niet-gedoopte kinderen begraven. Na hiervoor toestemming te hebben gekregen van de bisschop werd in 1967 het katholieke deel weer verkocht aan de gemeente. De katholieke begraafplaats ligt tussen de algemene en joodse begraafplaats in. Tot 1966 zijn deze begraafplaatsen door muren en een lege ruimte van elkaar gescheiden geweest. De beheerder van de algemene begraafplaats heeft nog een periode een moestuin op dit deel gehad. Alle drie de begraafplaatsen hadden hun eigen entreegebouw. In respectievelijk 1970 en 1976 zijn de entreegebouwen en de lijkenhuisjes van het katholieke en het algemene deel gesloopt. In 1980 is een Islamitisch grafdeel aangelegd aan de rand van het algemene deel bij de Schelmseweg. 

Herdenkingsmonumenten van een oorlogsverleden

Tijdens de Tweede Wereldoorlog lag de begraafplaats in de frontlinie. Het is bekend dat er toen ook op de begraafplaats werd gevochten en er waarschijnlijk ook schuilplaatsen zijn geweest. Een stille getuigen van dit feit is het graf van de kolenhandelaar Hendrik Kooy. Op zijn graf staat een levensgroot bronzen figuur van 'De stilte'. Het beeld is met een kogelgat op borsthoogte doorboord. Andere getuigenissen zijn de graven van de niet geïdentificeerde oorlogsslachtoffers en de oorlogsgraven van soldaten met diverse nationaliteiten die hebben meegevochten aan de geallieerde zijde. Tevens zijn er meerdere graven van gefusilleerde verzetsstrijders.

Rijk repertoire van funerair erfgoed

De graven uit de negentiende eeuw zijn vaak, volgens de toenmalige gebruiken, omgeven door prachtige smeedijzeren hekken. Begin twintigste eeuw werd de vormgeving van het graf meer gereglementeerd en kon men tot de zestiger jaren slechts kiezen uit een zestal grafstenen. Deze grafstenen staan verticaal met een zeer kleine ruimte voor de grafsteen. Hierdoor ligt een deel van het lichaam onder het pad begraven. Een aantal van deze graven zijn nog te vinden in een speciaal deel van de begraafplaats welke inmiddels tot gemeentelijke monument is verklaard. Men kan tegenwoordig kiezen waar men wil worden begraven. Als Rooms Katholiek kan men daarom nog steeds zijn laatste rustplaats vinden in de gewijde aarde van het oude katholieke deel mits men bij de aankleding van het graf rekening houdt met deze historische omgeving. Ook is het mogelijk onder bepaalde voorwaarden zijn laatste rustplek te vinden in het oudste monumentale deel van het park. Het gedenkpark heeft zich in de loop van de tijd steeds meer ontwikkeld tot een park waar veel culturele en artistieke uitingen te vinden zijn van de oude en hedendaagse begrafeniscultuur. Door zijn toenemende vergroening speelt het park tevens een belangrijke rol binnen de ecologische structuur van de stad Arnhem.

Met speciale dank aan dhr. A. van Vessem en mevr. S. van der Mijl van begraafplaats Moscowa.

Bronnen en verder lezen:

• M.R. Potjer, Moscowa: van begraafplaats naar begraafpark in Arnhem (Arnhemse monumenten, nr. 22, 2009).
• KRO-NCRV, Binnenstebuiten: Moscowa.
• Youtube, wandelen over begraafplaatsen in Arnhem.
• Wandelgids 'Wandelen op Moscowa'.

Rechten

Olga Spekman, CC-BY-NC