Mag ik hier bidden?

Voor de Tweede Wereldoorlog waren er in Nederland vooral moslims die vanuit Indonesië hierheen waren gekomen. Na de Tweede Wereldoorlog trokken steden zoals Arnhem gastarbeiders uit Italië, Portugal, Spanje, Marokko en Turkije aan om te helpen met de wederopbouw. Met de komst van grote groepen gastarbeiders uit Marokko en Turkije in voornamelijk de jaren 1970 werd ook het islamitische geloof sterker vertegenwoordigd in Gelderland. Al snel was deze groep zo groot dat er gezocht moest worden naar gebedsruimtes voor bijvoorbeeld feestdagen, zo ook toen Salih Kinran net naar Nederland was gekomen. In het Gelders Archief zijn foto’s terug te vinden uit het persoonlijke archief van Salih van de eerste jaren dat hij de ramadan in Arnhem hield. We vroegen hem naar deze foto’s.

Hulp van de kerk

Salih kwam in 1966 naar Nederland vanuit Turkije en deed in 1967 voor het eerst mee aan de ramadan in Arnhem. Op dat moment was er nog geen moskee in Arnhem en werd het gebed gedaan in zaal Tivoli aan de Velperweg (zie afbeelding). Met behulp van de kerk werden er in de beginjaren van de viering van de ramadan in Arnhem steeds gebedsruimtes gevonden. Zo werd bijvoorbeeld ook de St. Walburgiskerk in 1979 tijdelijk gebruikt voor het gebed tijdens de ramadan.

Verschillende groepen

Salih Kinran werd uiteindelijk actief bij de Stichting Bijstand Buitenlandse Werknemers om Turkse inwoners van Arnhem te ondersteunen. Bij deze Stichting werd in de jaren zeventig van de vorige eeuw een verzoek gedaan om een permanente gebedsruimte te creëren. Hiervoor klopte de stichting bij de gemeente Arnhem aan, die aangaf dat kerk en staat in Nederland gescheiden zijn. Desondanks waren zij bereid een eenmalige subsidie te verlenen van 200.000 gulden (circa 90.000 euro).  

De voorwaarde voor deze subsidie was een vertegenwoordiging van verschillende stromingen binnen de islam in het bestuur. Ongeveer zeven à acht mensen uit verschillende stromingen werden voorgedragen als bestuur van de stichting en door de gemeente geaccepteerd als gesprekspartner in overleggen.

Overigens bestond het bestuur alleen uit Turkse moslims. Volgens Salih Kinran werd het gebed werd in het Arabisch gehouden, maar het kwam niet vaak voor dat Marokkaanse en Turkse moslims gezamenlijk bij het gebed zaten. ‘In Arnhem hebben ze in die tijd in samenwerking met de gemeente vergaderingen georganiseerd om een islamitisch centrum van de grond te krijgen, daar waren verschillende nationaliteiten bij. Ik heb zelf ook aan die vergaderingen deelgenomen, maar er is niks van terecht gekomen.’

Turks Islamitische Vereniging

In eerste instantie werd een gebouw aan de Hertogstraat ingericht als tijdelijke moskee door het bestuur van de stichting. Tijdens de ramadan van 1975 werd een verzoek ingediend bij de Turkse overheid om vanuit Turkije een geestelijke naar Nederland te halen (zie afbeelding). De imam leidde het dagelijks gebed bij de Hertogstraat tijdens de ramadan. Met zijn komst hoopte men dat de eenheid onder de Turken in Arnhem werd vergroot.

Aan het eind van de ramadan van 1975 verhuisde men van de Hertogstraat naar de Velperweg. Een oude discotheek werd als moskee ingericht, waarvoor het geld van de gemeente is gebruikt. Het bestuur van de stichting trok zich hierna terug en de stichting werd omgevormd tot de Turks Islamitische Vereniging. Dankzij lidmaatschapsgelden van de vereniging kon er een moskee in Presikhaaf worden ingericht. Deze moskee, de Türkiyem moskee, staat daar nog steeds. Naast gebedsdiensten worden hier ook culturele activiteiten georganiseerd voor de Turkse inwoners van Arnhem. 

Wat is de ramadan?

De ramadan is de negende maand van de islamitische kalender waarin moslims vasten tussen zonsopkomst en zonsondergang. De islamitische kalender, die gebaseerd is op de maan, heeft minder dagen dan de Gregoriaanse kalender die we in Nederland doorgaans gebruiken. In 2022 valt de Ramadan samen met de maand april, maar in 1975 was de ramadan bijvoorbeeld in september.

De periode waarin wordt gevast moeten deelnemers zich onthouden van eten en drinken, maar de koran beschrijft ook dat je tijdens deze periode geen seks mag hebben of bekvechten. Dit is fysiek uitputtend, maar volgens Salih Kinran hoeft daarom ook niet iedereen mee te doen aan de ramadan. Mensen die bijvoorbeeld ziek zijn, hoeven niet deel te nemen aan de vastenmaand.

Deze tekst is tot stand gekomen tijdens een stage in het kader van het project ‘Geschiedenis voor iedereen’ op mijnGelderland in april 2022.

Rechten

Dionne Wilbrink, 2022, CC-BY-NC