Kasteel Hulkestein in Nijkerk

Van een versterkte waarnemingspost tot een torenhuisje

Fantasietekening van het slot Hulkestein bij Nijkerk, 1854.

Foto 1/3

Kaart uit 1573 waarop kasteel Hulkestein staat aangegeven. Christiaan Sgrooten, Atlas Brussel.

Foto 2/3

Hulktstijn of Torenhuys te Neukerk, 1721-1900 © Gelders Archief.

Foto 3/3

Het grensstadje Nijkerk ligt in de vijftiende eeuw strategisch aan de Zuiderzee, maar ook op de grens met het Sticht, waar de Utrechtse bisschop zijn macht uitoefent. Het blokhuis Hulckenstein, ook wel Altena genoemd, wordt daar als een versterkte waarnemingspost gebouwd door hertog Arnoud van Gelre.

Wanneer gebouwd en wanneer verwoest?

Kasteel Hulckenstein wordt volgens bronnen in 1427 of 1458 gebouwd. Ook over het moment van verwoesting is onduidelijkheid. Busken Huet beschrijft het moment als volgt: "In den zomer van 1516 liep graaf Hendrik, stedehouder van keizer Karel in Holland, met zes- à zevenduizend man de Veluwe af, tot onder de muren van Arnhem te vuur en te zwaard alles verwoestend. Een Geldersch kasteel aan de Zuiderzee, het slot Hulkestein, werd door de Hollanders genomen. Kommandant en bezetting sloegen zij in de boeijen; lieten het kasteel in de lucht springen; en staken de nabijliggende schepen in brand." Elders wordt echter vermeld dat kasteel Hulckenstein en de haven in 1517 door Felix van Oostenrijk worden verwoest.

Zelf kopje onder

De burcht Hulckenstein wordt herbouwd door hertog Karel van Gelre om de monding van een door hem geplande waterverbinding tussen de Rijn en de Zuiderzee te kunnen bewaken. Het kanaal moet zowel de handel bevorderen als de militaire positie van Gelre verstevigen. Ten Westen van Nijkerk is een klein deel van deze vaart gegraven en teruggevonden. Hulckenstein vervalt na de dood van Karel van Gelre in 1538 tot een ruïne. Ondertussen stijgt de waterspiegel van de Zuiderzee en de resten van het kasteel verdwijnen onder water.

Familiaal hergebruik

Leden van de familie Pannekoeck hebben steeds het bevel gevoerd over het blokhuis Hulckenstein. In de zestiende eeuw hergebruiken zij stenen van het kasteel voor een nieuw huis in Nijkerk. Vanwege een zeskantig duiventorentje wordt dit nieuwe Hulckenstein ook wel ‘Torenhuis’ genoemd, of ‘het Pannekoeckenhuis’ naar de familie. Het nieuwe Hulckenstein wordt in 1851 na een brand afgebroken.

Gissen naar afbeelding en resten

Van kasteel Hulckenstein zelf zijn geen betrouwbare afbeeldingen bekend. De weinige informatie over het kasteel vermeldt het gebruik van Bentheimer zandsteen en het bezit van een toren.
Onderzoek in het Nijkerkernauw heeft in 1989 muurresten van zeventig centimeter dikte aan het licht gebracht en deze zijn eventueel afkomstig van Hulckenstein. In 1997 komt het kasteel weer in het nieuws, nadat mensen op Google Earth menen de contouren van de slotgracht te kunnen zien.

Bronnen:

Jan Vredenburg (eindred.), Kastelen in Gelderland, Uitgeverij Matrijs, Utrecht 2013, p. 371.
Busken Huet, Het land van Rembrandt op www.dbnl.org
Mijn Gelderland: https://mijngelderland.nl/inhoud/canons/nijkerk/de-nieuwe-rijn-een-onvoltooid-kanaal